Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
21.7°C26.3°C
2 BF 38%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.6°C24.9°C
3 BF 38%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
19.4°C24.3°C
2 BF 55%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.4°C21.6°C
2 BF 64%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
21.9°C23.5°C
0 BF 37%
Βιβλιοπαρουσίαση: Η κληρονομιά του Κοπέρνικου
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Βιβλιοπαρουσίαση: Η κληρονομιά του Κοπέρνικου

Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ροπή το βιβλίο “Η κληρονομιά του Κοπέρνικου, η κοσμική σημασία μας σε ένα σύμπαν πλανητών και πιθανοτήτων”, σε μετάφραση των Γρηγόρη Πανουτσόπουλου και Θεμιστοκλή Χαλικιά. Πρόκειται για ένα βιβλίο που έχει αποσπάσει σημαντικές διακρίσεις (καλύτερο επιστημονικό βιβλίο για το 2014 σύμφωνα με τους “Sunday Times” και το NBC News, συμμετοχή στη λίστα με τη δεκάδα καλύτερων επιστημονικών βιβλίων για το 2014 από το “Publishers Weekly”, υποψηφιότητα για το καλύτερο βιβλίο Φυσικής αλλά και για το βραβείο E.O. Wilson Literary Science Writing Award για το 2015), καθώς καταφέρνει με εξαιρετική επιτυχία να παρουσιάσει μια σειρά προβληματισμών γύρω από την ύπαρξη ζωής στο σύμπαν χρησιμοποιώντας ερμηνευτικά εργαλεία από την Αστροφυσική, την Kοσμολογία, τη Βιολογία, τη Φιλοσοφία και την Ιστορία της Φυσικής.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Το 1543 δημοσιεύεται το έργο του Κοπέρνικου “Περί των περιστροφών των ουράνιων σφαιρών”. Έως τότε το κυρίαρχο σύστημα για την ερμηνεία του σύμπαντος θεωρούνταν το πτολεμαϊκό, ένα πολύπλοκο σύστημα με κέντρο την ακίνητη Γη, η οποία περιβάλλεται από κρυστάλλινες σφαίρες. Το νέο σύμπαν του Κοπέρνικου προτείνει την κυκλική κίνηση όλων των ουράνιων σωμάτων γύρω από τον Ήλιο και την περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονά της. Το ολοκληρωμένο αυτό ηλιοκεντρικό μοντέλο, ως ένα ενοποιημένο σύστημα με απόλυτη τάξη, μετατοπίζει τη Γη από το κέντρο του σύμπαντος και τη θέτει σε περιστρεφόμενη τροχιά γύρω από τον Ήλιο.

Η συμβολή του Κοπέρνικου και το πέρασμα σε ένα ηλιοκεντρικό σύστημα θεωρείται κομβικής σημασίας τόσο για την Ιστορία της Αστρονομίας, αφού ανοίγει τον δρόμο για ένα νέο επιστημονικό παράδειγμα (το οποίο θα συνεχίσει να διαμορφώνεται και αργότερα από τον Γαλιλαίο, τον Brache και τον Kepler), όσο και για τη Φιλοσοφία και τις θρησκευτικές παραδόσεις, αφού επαναπροσδιορίζει τη θέση της Γης και κατ’ επέκταση τη θέση ανθρώπου στον κόσμο.

Στο βιβλίο ο C. Scharf εκκινεί από τις κοπερνίκειες θέσεις και παρουσιάζει εξαρχής τις προβληματικές που προκύπτουν από αυτές, δημιουργώντας ερωτήματα στους/τις αναγνώστες/τριες για μια πληθώρα ζητημάτων. Υπάρχει κέντρο στο σύμπαν και, αν ναι, ποιο είναι αυτό; Ποια είναι η θέση μας σε αυτό το πολύπλοκο σύμπαν; Είναι σημαντική και μοναδική; Πόσο συχνή είναι η ζωή στο σύμπαν; Τι μας καθιστά ανθρώπους; Το είδος της νοημοσύνης μας είναι μοναδικό, ξεχωριστό ή ιδιαίτερα απίθανο; Είμαστε μόνοι; Πόσο σπάνια ή συνηθισμένη είναι η ζωή σαν αυτή που έχει εμφανιστεί στη Γη;

Με επιδεξιότητα ο Scharf διαπραγματεύεται τους παραπάνω προβληματισμούς δημιουργώντας ένα πλέγμα μεταξύ Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης όχι τόσο για να δώσει σαφείς απαντήσεις όσο για να μας προβληματίσει σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο κοιτάμε και προσεγγίζουμε τέτοιου είδους ερωτήματα.

Ας εξετάσουμε όμως λεπτομερέστερα μια σειρά επιχειρημάτων που αναπτύσσει ο συγγραφέας για να παρουσιάσουμε στη συνέχεια τη δική του πρόταση.

Σύμφωνα με την Κοπερνίκεια Αρχή ή Αρχή της Μετριότητας, εφόσον ο Ήλιος βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος, οι άνθρωποι παύουμε να αποτελούμε το κέντρο της ύπαρξης και επομένως δεν είμαστε ιδιαίτεροι. Επιπλέον, εφόσον το σύμπαν σφύζει από ζωή, είναι ένα σύμπαν άπειρο και πλουραλιστικό. Ουσιαστικά λοιπόν, απομακρυνόμενοι από το γεωκεντρικό σύστημα που επέτρεπε στον άνθρωπο να βρίσκεται στην κορωνίδα της συμπαντικής πυραμίδας, το ηλιοκεντρικό σύστημα μας τοποθετεί σε μια ουράνια σφαίρα όμοια με πολλές άλλες.

Ακολούθως, μια συμπλήρωση της Κοπερνίκειας Αρχής έρχεται με την Κοσμολογική Αρχή, η οποία συνδέεται με τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν, η οποία δέχεται ένα ομοιογενές και ισότροπο σύμπαν τόσο στον χώρο όσο και στον χρόνο. Αντίθετα, η Ανθρωπική Αρχή του θεωρητικού αστροφυσικού B. Carter μας προτείνει να εστιάσουμε ή και να εκκινήσουμε από την ύπαρξή μας και να δούμε τι μπορεί αυτή να μας πει για τη φύση και τη Φυσική του σύμπαντός μας. Ο ίδιος μας λέει: “Παρά το γεγονός ότι η κατάστασή μας δεν είναι κατ' ανάγκη κεντρική, είναι αναπόφευκτα προνομιακή σε κάποιο βαθμό”.

Ο Scharf, ασκώντας κριτική στην Κοπερνίκεια Αρχή, μας λέει πως μάλλον έχει φτάσει στο τέλος της χρησιμότητάς της σαν καθολικός ολοκληρωμένος οδηγός για συγκεκριμένα επιστημονικά ερωτήματα και προτείνει για να βρούμε την κοσμική μας θέση, να κοιτάξουμε πέρα από τη μετριότητά μας. Από την αρχή σχεδόν του βιβλίου ξεκινά να σχηματίζει με κομψότητα την επιχειρηματολογία του, θεωρώντας πως, παρότι μπορεί να μην βρισκόμαστε στο κέντρο του σύμπαντος, βρισκόμαστε σε ένα ενδιαφέρον σημείο τόσο χρονικά όσο και χωρικά. Εξετάζει τις συνθήκες του τώρα μέσα από ένα παρελθόν 4,5 δισ. ετών και ένα μέλλον 5 δισ. ετών, παρομοιάζοντας τη θέση μας με έναν κόκκο σκόνης σε έναν ωκεανό πιθανοτήτων.

Είμαστε όμως σημαντικοί; Ο Scharf μετατοπίζει την προβληματική παρουσιάζοντας την Κοσμοχαοτική Αρχή, ένα σημείο ανάμεσα στην τάξη και στο χάος και μας προτείνει ότι η θέση μας στο σύμπαν “είναι ξεχωριστή, αλλά όχι σημαντική, είναι μοναδική, αλλά όχι εξαιρετική”. Με τη θέση αυτή προσπαθεί να συμβιβάσει την κοπερνίκεια μετριότητα με τη ιδιαιτερότητα, επιτρέποντας και συνδυάζοντας την πληθώρα ζωής στο σύμπαν με τη δική μας μοναδικότητα.

Αυτό που παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον είναι η πολυεπίπεδη αφήγηση του βιβλίου. Εξετάζοντας την πιθανότητα της ζωής, ο Scharf κινείται σε ένα εύρος επιστημονικής γνώσης από τον κβαντικό κόσμο, στον κόσμο της Βιολογίας του DNA και του RNA, στους πλανήτες και τους εξωπλανήτες, στην ύλη και την κοσμική ακτινοβολία. Αναζητά την ύπαρξη μεταξύ Αστρονομίας και Γενετικής, σε κοσμικό και μικροσκοπικό επίπεδο, από τα αστέρια στους μικροοργανισμούς, ενώνοντας το νήμα του μακρινού συμπαντικού παρελθόντος με τις συνθήκες του τώρα που διαμορφώνουν την ύπαρξή μας.

Κομβικής σημασίας θεωρίες από το πεδίο της Φυσικής και της Αστρονομίας, πολύπλοκες ιστορικές και φιλοσοφικές έννοιες συνδέουν με ευχάριστο και άμεσο τρόπο την ύπαρξή μας με τον συμπαντικό χώρο και χρόνο, υπενθυμίζοντάς μας συνεχώς ότι η απάντηση στην ερώτηση για την ιδιαιτερότητα της θέσης μας στο σύμπαν επηρεάζει τη μέθοδο με την οποία ψάχνουμε τη ζωή πέρα και έξω από τον πλανήτη μας.

Το βιβλίο απευθύνεται τόσο στο ευρύ κοινό όσο και σε πιο εξειδικευμένους αναγνώστες/τριες. Ενώ δεν απαιτεί την εξοικείωση με πολύπλοκες θεωρίες και έννοιες, παράλληλα προβληματίζει εκ νέου τους/τις περισσότερο μυημένους/ες, καθώς συνδέει την επιστήμη με τη Φιλοσοφία και καταπιάνεται με ζητήματα που αφορούν την ύπαρξή μας, αναδεικνύοντας τον κοινωνικό χαρακτήρα και ρόλο τους στην καθημερινή μας ζωή. Αποτελεί λοιπόν μια εξαιρετική πρόταση για όσους/ες ενδιαφέρονται να γνωρίσουν το άπειρο σύμπαν και την ιστορία του και να κατανοήσουν τη θέση μας σε αυτό.

Ευαγγελία Χορδάκη, Αντιγόνη Λαζοπούλου

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL