Live τώρα    
15°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
15 °C
12.0°C16.5°C
1 BF 69%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
14 °C
11.5°C16.0°C
0 BF 65%
ΠΑΤΡΑ
Αραιές νεφώσεις
14 °C
7.0°C15.5°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
12.8°C15.8°C
2 BF 80%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
5 °C
4.9°C12.9°C
0 BF 100%
Αφιέρωμα στη Φυσική Ιστορία του 17ου και του 18ου αιώνα
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Αφιέρωμα στη Φυσική Ιστορία του 17ου και του 18ου αιώνα

Στα προηγούμενα άρθρα είδαμε ότι οι καταστροφές, όπως ο κατακλυσμός του Νώε, αποτελούσαν εξηγητικό κριτήριο για τις απότομες αλλαγές που παρατηρούσαν οι φυσικοί ιστορικοί στους διαδοχικούς σχηματισμούς στο εσωτερικό της Γης. Είχαν παρατηρήσει ότι η μετάβαση από έναν πληθυσμό απολιθωμάτων σε έναν άλλο γινόταν σχεδόν ακαριαία. Για αρκετούς διανοητές, η επίκληση σε καταστροφές έμοιαζε με θεϊκή παρέμβαση και επίκληση σε ανορθολογικές εξηγήσεις. Ωστόσο, αυτή η θεώρηση δεν πρέπει να μας παρασύρει στο βιαστικό συμπέρασμα ότι οι «καταστροφιστές» δρούσαν εκτός του διανοητικού πλαισίου της εποχής τους. Αντιθέτως, οπαδοί του «καταστροφισμού» έπαιξαν κομβικό ρόλο στην εδραίωση της σύγχρονης στρωματογραφίας της Γεωλογίας. Οι αντιρρήσεις, που εκφράστηκαν προς τους υπερασπιστές του «καταστροφισμού», ήρθαν από μια άλλη διανοητική παράδοση, η οποία αναδύθηκε στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, τον «ομοιομορφισμό». Σύμφωνα με τον «ομοιομορφισμό», οι μεταβολές του παρελθόντος συνέβησαν σε μεγάλες χρονικές κλίμακες και, αν θέλουμε να κατανοήσουμε τα αίτια των αλλαγών, θα πρέπει να διευρυνθεί σημαντικά ο γεωλογικός χρόνος. Όλα όσα παρατηρούμε δηλαδή στα απολιθώματα αποτέλεσαν γεγονότα που συνέβησαν σε ένα τεράστιο χρονικό εύρος. Αυτή την αλλαγή στον τρόπο αντίληψης της Ιστορίας της Γης έφερε ο Σκοτσέζος Τζέιμς Χάτον (James Hutton).

Ο Χάτον γεννήθηκε το 1726 στο Εδιμβούργο και το 1740 σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου Ανθρωπιστικές Επιστήμες. Σύντομα, έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη Χημεία. Το 1744 πήγε ξανά στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου να σπουδάσει Ιατρική και τρία χρόνια μετά πήγε στην Ολλανδία για περαιτέρω εκπαίδευση στην Ανατομία και τη Χημεία. Το 1750 αποφάσισε να γίνει γεωργός, καθώς του ανήκε μια φάρμα στο Νόρφολκ της Σκοτίας. Από εκεί έκανε εξορμήσεις σε άλλα μέρη της Αγγλίας. Τον ενδιέφερε να μάθει πώς ασκείται η γεωργία και ήταν ο πρώτος Σκοτσέζος που χρησιμοποίησε άροτρο με δύο άλογα. Κατά τη διάρκεια των περιπάτων του, ασχολήθηκε έντονα με τη μελέτη της επιφάνειας της Γης. Έζησε στη φάρμα του για δεκατέσσερα χρόνια περίπου, κατά τη διάρκεια των οποίων ανέπτυσσε τη θεωρία του για τη Γη. Το 1768 μετακόμισε στο Εδιμβούργο, όπου πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του. Εκεί συναναστράφηκε με έναν εξαιρετικό κοινωνικό και πνευματικό κύκλο. Ανάμεσα στις γνωριμίες του ήταν ο Τζέιμς Χολ, ιδρυτής της Πειραματικής Γεωλογίας, ο Άνταμ Σμιθ, ο Τζόζεφ Μπλακ, ο χημικός που ανακάλυψε το διοξείδιο του άνθρακα, ο Τζέιμς Βατ, εφευρέτης της ατμομηχανής, και άλλοι. Το 1788 εξέδωσε το “Theory of the Earth” («Θεωρία της Γης»). Αυτό το εκτενές άρθρο θεωρείται από πολλούς ως η αφετηρία της σύγχρονης Γεωλογίας.

Ο Χάτον θεωρούσε ότι η Γη λειτουργεί ως μηχανή, σκοπός της οποίας είναι να συντηρεί τη ζωή. Αυτή η μηχανή αποτελείται από τέσσερα μέρη: το εσωτερικό της Γης, τον όγκο των υδάτων, τη στεριά και την ατμόσφαιρα. Τα τέσσερα μέρη βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση και το ένα τροφοδοτεί το άλλο. Θεωρούσε ότι το μεγαλύτερο μέρος της στεριάς αρχικά βρισκόταν στη θάλασσα. Καλούταν, επομένως, να αντιμετωπίσει το κρίσιμο ζήτημα της ανάδυσης της στεριάς πάνω από το επίπεδο των υδάτων. Δεν κατέληξε στο συμπέρασμα υποχώρησης των υδάτων, καθώς μια τέτοια θέση είχε σοβαρές αδυναμίες. Οδηγήθηκε στο συμπέρασμα ότι η Γη αναδύθηκε μέσα από τη λειτουργία της εσωτερικής θερμότητάς της. Ένα πλήθος αποδείξεων στην επιφάνεια της Γης οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι η στεριά δεν ήταν παρά το αποτέλεσμα της τήξης και στερεοποίησης της ύλης. Η έντονη θερμότητα και η τρομακτική πίεση στα έγκατα της Γης στερεοποιούσαν τα πετρώματα και η διασταλτική δύναμη της Γης ανύψωσε τις ηπείρους, οι οποίες δημιουργήθηκαν στη θάλασσα. Η θερμότητα για τον Χάτον λειτουργούσε πάντα με τον ίδιο τρόπο σε ολόκληρη την Υδρόγειο και τα ηφαίστεια αποτελούσαν κάτι σαν βαλβίδες σε μια καλοσχηματισμένη μηχανή.

Το 1795 επανεξέδωσε το “Theory of Earth” με κάποιες συμπληρωματικές ιδέες. Έδωσε απαντήσεις σε επικριτές και εξέτασε ξανά κάποιες θέσεις του. Το πιο πολύτιμο συμπέρασμά του ήταν ότι η Γη άλλαξε πολύ αργά και ομοιόμορφα, με διαδικασίες που δεν γίνονται άμεσα αντιληπτές. Ωστόσο, είναι παρατηρήσιμες αν τις δει κανείς σε όλη τους την έκταση. Ο Χάτον μπορούσε να πει τι ήταν ένα απολίθωμα και να αποκαλύψει τις αλλαγές στις οποίες περιήλθε. Η φύση αποκαλύπτεται για τον Χάτον μέσα από τις αλλαγές της και τα αποτυπώματα που αφήνει καθεμία μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Έχει μείνει εμβληματική η ρήση του ότι στην Ιστορία της Γης «δεν βρίσκουμε ούτε ίχνος μιας αρχής ούτε την προοπτική ενός τέλους». Αυτό δεν σημαίνει ότι τα πράγματα ήταν πάντα έτσι όπως είναι. Ο Χάτον απλώς έδωσε έμφαση στις περιορισμένες ικανότητες του ανθρώπου να συλλάβει τόσο μεγάλα χρονικά μεγέθη, τα οποία εκτείνονται έως τις απαρχές του κόσμου.

Ο Χάτον ερμήνευε το παρελθόν στο φως του γνωστού παρόντος και επιδίωκε να εξηγεί τη σημερινή κατάσταση της Γης με βάση τις διαδικασίες που μπορούν να παρατηρηθούν, τις δυνάμεις που εξακολουθούν να δρουν και τις αρχές που είναι ήδη οικείες. Δεν προσέφευγε σε μεταφυσικές εξηγήσεις σχετικά με τα αίτια των αλλαγών στη Γη. Τα γεγονότα του παρελθόντος, σύμφωνα με τον Χάτον, μπορούσαν να περιγραφούν μόνο μέσα από την επαγωγική αντιστοίχιση με διαδικασίες που βλέπουμε να διαδραματίζονται σήμερα, καθώς και μέσα από τις μαρτυρίες που μας «δίνουν» τα πετρώματα. Από παρατηρησιακά δεδομένα εξήγαγε καθολικούς νόμους για τις αλλαγές στην Ιστορία της Γης. Ενδεχομένως, ο Χάτον ήταν ο πρώτος στοχαστής που κατανόησε τις χρονικές ασυνέχειες στις διαστρωματώσεις των στρωμάτων του φλοιού της Γης. Η επαγωγική μέθοδος για τον Χάτον είχε ακριβώς αυτή την αξία. Ήταν ικανή να οδηγήσει από το ένα βήμα στο επόμενο και να διασφαλίζει ότι αυτό θα γίνει σε στέρεο έδαφος. Ο Χάτον είναι ένας από τους λίγους διανοητές στην ιστορία των επιστημών που δεν σάστισε όταν κοίταξε στην άβυσσο του χρόνου. Αντιθέτως, προσπάθησε να τον ορίσει και να τον ελέγξει. Και τα κατάφερε...

Δημήτρης Πετάκος

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL