Η Ειρήνη Γκουνταρούλη είναι Διδάκτωρ Ιστορίας των Επιστημών (ΕΚΠΑ), πλέον ζει στο Λονδίνο και εργάζεται στα Εθνικά Αρχεία του Ηνωμένου Βασιλείου, όπου είναι Υπεύθυνη Ψηφιακής Έρευνας (Digital and Technology Research Lead) και μέλος της ερευνητικής ομάδας. Επιπλέον, είναι προσκεκλημένο μέλος της Ψηφιακής Επιτροπής της Βασιλικής Ιστορικής Εταιρίας (Royal Historical Society) και της κλειστής ομάδας ειδικού ενδιαφέροντος Data Science and Digital Humanities του Ινστιτούτου Alan Turing.
Τι είναι τα Εθνικά Αρχεία της Αγγλίας;
Τα Εθνικά Αρχεία (EA) μπορούν να είναι διαφορετικά πράγματα για διαφορετικές ομάδες ενδιαφέροντος. Για την κυβέρνηση, τα EA είναι ο επίσημος θεματοφύλακας του εθνικού αρχείου αλλά και εξειδικευμένος φορέας για τη διαχείριση, τη διατήρηση και τη χρήση πληροφοριών. Για το ευρύ κοινό, τα EA παρέχουν δωρεάν πρόσβαση σε ιστορικά τεκμήρια και συλλογές που αφορούν πάνω από 1,000 χρόνων ιστορίας του Ηνωμένου Βασιλείου. Για τον ευρύτερο κλάδο διαχείρισης Αρχείων και Αρχειακών υπηρεσιών, τα EA παρέχουν εξειδικευμένη γνώση και υποστήριξη σε Αρχεία της χώρας για τη διατήρηση και βιωσιμότητα της εθνικής αρχειακής κληρονομιάς.
Επιπλέον, τα EA έχουν αναγνωριστεί από το Arts and Humanities Research Council ως Independent Research Organisation, το οποίο στην ουσία σημαίνει ότι μπορούν να ηγηθούν και να καταθέσουν ερευνητικές προτάσεις σε ένας πλήθος Ερευνητικών Συμβουλίων και Κέντρων Έρευνας στην Αγγλία και διεθνώς. Σε αυτό το πλαίσιο, για την ακαδημαϊκή και ευρύτερη ερευνητική κοινότητα, τα EA προσφέρουν ένα πλήθος ευκαιριών έρευνας και συνεργασίας για ένα ευρύ φάσμα επιστημονικών κλάδων.
Να φανταστούμε ότι η δική σου εργασία αφορά κυρίως το τελευταίο κομμάτι;
Ακριβώς. Η νεοσύστατη ερευνητική ομάδα έρχεται να υλοποιήσει την ερευνητική ατζέντα των ΕΑ, με στόχο να χτίσει μία ευρεία και πολυεπιστημονική ακαδημαϊκή κοινότητα γύρω από τις συλλογές και τα ερευνητικά ενδιαφέροντα των 600 ερευνητών και ειδικών που δουλεύουν σε διαφορετικά τμήματα του οργανισμού. Ο δικός μου ρόλος έχει να κάνει με την ψηφιακή και τεχνολογική έρευνα. Αυτό μου δίνει την δυνατότητα να εμπλακώ σε ένα αριθμό από ακαδημαϊκά προγράμματα και ερευνητικά δίκτυα τα οποία έχουν να κάνουν με θεωρητικούς και πρακτικούς προβληματισμούς σε σχέση με τις ιστορικές και τις ψηφιακές μας συλλογές, αλλά και με τα born-digital αρχεία (δηλαδή, υλικό το οποίο έχει απευθείας δημιουργηθεί σε ψηφιακή μορφή, όπως για παράδειγμα emails, βίντεο, κώδικας κ.ά.) τα οποία φέρνουν ένα σύνολο νέων προκλήσεων στην αρχειακή πρακτική.
Η εμπειρία σου στο κομμάτι των ψηφιακών ανθρωπιστικών επιστημών (Digital Humanities) ήταν και ένας από τους σημαντικούς λόγους που επιλέχθηκες για αυτή τη θέση;
Ναι, αυτό μπορώ να το πω με βεβαιότητα. Η εκπαίδευση μου είναι στο πεδίο της Ιστορίας των Επιστημών, ωστόσο, παράλληλα με τη διδακτορική μου μελέτη είχα την τύχη να ασχοληθώ με τα αρχεία του πανεπιστημίου στο πλαίσιο προγραμμάτων τόσο του Εργαστηρίου Διαχείρισης Ιστορικών Πηγών του τμήματος Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Επιστημών, όσο και του Ιστορικού Αρχείου του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στη βάση αυτή, ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή με τις δυνατότητες και τους προβληματισμούς που φέρει η χρήση ψηφιακών μεθόδων και εργαλείων για τη μελέτη πρωτογενούς αρχειακού υλικού.
Μετά το πέρας της διδακτορικής μου μελέτης, βρέθηκα στο τμήμα Αγγλικής και Συγκριτικής Λογοτεχνίας του πανεπιστημίου του Warwick της Αγγλίας όπου εργάστηκα ως βοηθός ερευνήτρια σε ένα σύντομο ερευνητικό πρόγραμμα ψηφιακής ιστορίας. Περίπου εκείνη την περίοδο, η επιτυχής συμμετοχή στον ετήσιο διαγωνισμό χρηματοδότησης του Κέντρου Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (ΚΕΑΕ) μου έδωσε τη δυνατότητα, ως μέλος μίας μικρής ερευνητικής ομάδας, να εμπλακώ ενεργά με το πεδίο των Digital Humanities. Εν συντομία, με τη χρηματοδότηση του ΚΕΑΕ, η ερευνητική ομάδα του προγράμματος Mapping the Enlightenment: A European scholarly flows digital cartography project (τίτλος στα Ελληνικά, Χαρτογραφώντας τον Διαφωτισμό: Τα Πνευματικά Δίκτυα και η Διαμόρφωση της Γνώσης στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια) αξιοποίησε εργαλεία ψηφιακής και διαδραστικής χαρτογραφίας για την οπτικοποίηση, διερεύνηση και ανάλυση των πνευματικών δικτύων ελληνόφωνων λογίων της περιόδου του Διαφωτισμού, δημιουργώντας μία μοναδική ψηφιακή εμπειρία μέσω της ανάπτυξης ενός εύχρηστου διαδραστικού ιστότοπου πολυεπίπεδων δυναμικών χαρτών.
Για να επανέλθω στην ερώτηση, αυτή η εμπειρία ήταν καθοριστική για τη διαμόρφωση μου ως μεταδιδακτορική ερευνήτρια και, πιστεύω πως, ήταν αυτή που με έκανε να ξεχωρίσω από τους άλλους υποψήφιους γι αυτή τη θέση.
Πες μας δύο λόγια σχετικά με το αντικείμενο της ψηφιακής έρευνας ως ακαδημαϊκό πεδίο έρευνας.
Θα συμφωνήσουμε όλοι ότι οι καινοτομίες που φέρει η νέα τεχνολογία έχουν αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να προσεγγίσουμε, να αναπαραστήσουμε και να μελετήσουμε το παρελθόν, καθώς και να αρχειοθετήσουμε, να αποθηκεύσουμε και να διατηρήσουμε την ιστορική μας κληρονομιά.
Αυτό δεν είναι κάτι καινούριο. Ωστόσο, το καινούριο που προκύπτει στο ψηφιακό περιβάλλον είναι οι νέες δυνατότητες που δημιουργούνται αλλά, βεβαίως, και οι προκλήσεις τις οποίες καλούνται να χειριστούν ο ερευνητής και η ερευνήτρια, είτε αυτοί προέρχονται από το πεδίο των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών, είτε την αρχειακή επιστήμη και επιστήμη της πληροφορίας. Στην ουσία, αυτό που αλλάζει εντός του ψηφιακού περιβάλλοντος είναι ο τρόπος με τον οποίο αυτες οι νέες δυνατότητες και προκλήσεις μεταβάλλουν το αντικείμενο μελέτης του ερευνητή και της ερευνήτριας αλλά και τη σχέση τους με το πεδιο έρευνας τους.
Για να απαντήσω στην ερώτηση, εν συντομία, η ψηφιακή έρευνα θα μπορούσαμε να πούμε ότι περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα προβληματισμών, προκλήσεων, ευκαιριών και δυνατοτήτων οι οποίες προκύπτουν από τη χρήση νέων τεχνολογιών στα πλαίσια παραδοσιακών πεδίων έρευνας, όπως η ιστορία, η γεωγραφία, η αρχαιολογία, η γλωσσολογία, η αρχειακή επιστήμη κ.ά.. Σήμερα, ο όρος Digital Humanities χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα ευρύ πεδίο ακαδημαϊκής ψηφιακής και τεχνολογική έρευνας, κύριο αντικείμενο του οποίου είναι η ανάπτυξη, η χρήση και η επεξεργασία θεωριών, μεθοδολογιών, ευρετικών εργαλείων και πρακτικών που συμβάλλουν αποφασιστικά στο μετασχηματισμό παραδοσιακών πεδίων έρευνας. Βασικό χαρακτηριστικό αυτού του μετασχηματισμού είναι η δημιουργία νέων διεπιστημονικών περιοχών έρευνας και ευκαιριών συνεργασίας με επίκεντρο τη χρήση νέων τεχνολογιών, όπως για παράδειγμα, η ψηφιακή ή υπολογιστική αρχειακή επιστήμη (computational archival science), η ψηφιακή ιστορία (digital history), η ψηφιακή χαρτογραγία (digital cartography) κ.ά..
Δημήτρης Πετάκος
