«…το καλύτερο ριάλιτι σόου του Σύμπαντος, η Γη»
Με αυτή την ατάκα εξηγούν οι εξωγήινοι στους μικρούς ήρωες της σειράς κινουμένων σχεδίων «South Park» ότι παρακολουθούν την ανθρωπότητα εδώ και δισεκατομμύρια χρόνια. Όταν ένας από τους ανθρώπους επιστήμονες το αντιλαμβάνεται, εξηγεί σε ένα συνέδριο στους συναδέλφους του ότι «Φοβάμαι πως η Γη είναι ένα γιγάντιο ριάλιτι σόου» και εκείνοι, αντί να πανικοβληθούν, ξεσπούν σε πανηγυρισμούς: «Είμαστε διάσημοι!».
Η ιστορία διαδραματίζεται στο πρώτο επεισόδιο της 7ης σεζόν και, παρά το ανατρεπτικό της χιούμορ, στην πραγματικότητα βασίζεται στο λεγόμενο σενάριο του «ζωολογικού κήπου». Τι είναι αυτό; Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Το ερώτημα της ύπαρξης εξωγήινης νοημοσύνης παραμένει ένα κεντρικό ερώτημα της σύγχρονης -και όχι μόνο- επιστήμης. Αν και συχνά παραπέμπει σε επιστημονική φαντασία και εξίσου συχνά προσεγγίζεται ως τέτοιο, είναι μεγάλος ο αριθμός των επιστημόνων που έχουν πραγματευτεί κάποιες διαστάσεις του ερωτήματος. Τόσο σε εκλαϊκευμένα κείμενα/βιβλία όσο και σε τεχνικά/επιστημονικά συγγράματα και εργασίες, επιστήμονες τις τελευταίες δεκαετίες έχουν επεξεργαστεί πρακτικά θέματα που συνδέονται με το ερώτημα.
Ακόμα και πριν εδραιωθεί για τα καλά η κοπερνίκεια άποψη περί ηλιοκεντρισμού, ο Τζιορντάνο Μπρούνο διατύπωσε τον 16ο αιώνα την άποψη ότι οι αστέρες που βλέπουμε στον νυχτερινό ουρανό μπορεί να είναι σαν τον Ήλιο μας και γύρω τους να περιφέρονται άλλοι πλανήτες, «γαίες». Για ποιο λόγο, λοιπόν, σε ένα τέτοιο Σύμπαν αυτοί οι άλλοι πλανήτες να υπολείπονται της Γης; Το 1600 ο Τζιορντάνο Μπρούνο πλήρωσε με τη ζωή του αυτές του τις απόψεις.
Μερικές δεκαετίες αργότερα, ο Bernard Le Lovier De Fontenelle επεξεργάζεται το θέμα της ύπαρξης εξωγήινης ζωής στο βιβλίο του «Συζητήσεις για την πολλαπλότητα των κόσμων» (1683). Εκεί διατυπώνεται μια ενδιαφέρουσα άποψη. Αν υπάρχουν κάτοικοι στη Σελήνη, γιατί δεν μας έχουν επισκεφτεί; Η συλλογιστική του είναι απλή και, αν εξαιρέσει κανείς τις πρακτικές λεπτομέρειες, παραμένει επίκαιρη: Ο χρόνος των αστρικών ταξιδιών υπερβαίνει την ηλικία της Γης, η οποία τότε πιστευόταν ότι ήταν μερικές χιλιάδες χρόνια βάσει της ερμηνείας της Βίβλου. Επομένως, το αχανές του Σύμπαντος δεν έχει δώσει τη δυνατότητα να πραγματοποιηθεί επικοινωνία μεταξύ απομακρισμένων πολιτισμών.
Αιώνες αργότερα, ο Drake με την περίφημη εξίσωσή του «αποδεικνύει» ότι ο αριθμός των πολιτισμών σαν τον δικό μας στο Σύμπαν μπορεί πράγματι να είναι τεράστιος. Η εξίσωση στηρίζεται σε μια σειρά από παραδοχές οι οποίες βασίζονται στη ζωή όπως τη γνωρίζουμε. Δηλαδή, πόσοι αστέρες σαν τον Ήλιο μπορεί να υπάρχουν σε κάθε γαλαξία, πόσους πλανήτες σαν τη Γη μπορεί να διαθέτει ο καθένας, σε κατάλληλη απόσταση, με ηλικία τέτοια ώστε να έχει επιτρέψει την ανάπτυξη νοήμονος ζωής κ.λπ. Σήμερα έχουμε εντοπίσει αρκετούς τέτοιους πιθανούς υποψήφιους πλανήτες.
Το φυσικό ερώτημα που προκύπτει από την «απόδειξη» του Drake αλλά και με αφορμή τις πιο πρόσφατες ανακαλύψεις είναι αυτό που διατύπωσε ο Fermi σε μια, όπως λέγεται, συζήτησή του με τον Teller στο Λος Αλαμος το 1950.
«Πού είναι;»
Σύμφωνα με την ιστορία, ο Fermi απέδωσε την «αφάνεια» της εξωγήινης ζωής σε δύο παράγοντες. Από τη μία, οι τεράστιες αποστάσεις ανάμεσα στα αστέρια απαιτούν ο πολιτισμός να έχει φτάσει σε πολύ υψηλά επίπεδα τεχνολογικής προόδου, μεγαλύτερης της δικής μας σημερινής και οπωσδήποτε πολύ μεγαλύτερης αυτής της δεκαετίας του 1950. Από την άλλη, ένας τόσο ανεπτυγμένος πολιτισμός θα έχει πιθανότατα αυτοκαταστραφεί. Χωρίς αμφιβολία, ο Fermi είναι επηρεασμένος από τη ραγδαία ανάπτυξη των πυρηνικών όπλων και των φρικτών αποτελεσμάτων τους, των οποίων υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας.
Η τοποθέτηση του Fermi είναι γνωστή ως «παράδοξο του Fermi» και δίνει μια απάντηση στο γιατί δεν έχουμε έρθει σε επαφή με εξωγήινους πολιτισμούς. Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι βασιζόμαστε στην -όχι απαραίτητα σωστή- υπόθεση ότι το φαινόμενο της ζωής είναι φυσικό επακόλουθο της οργάνωσης της ύλης σε συνθετότερες χημικές ενώσεις υπό τις κατάλληλες φυσικές συνθήκες. Ακόμα όμως και γι’ αυτό οι γνώμες διίστανται.
Πάντως, η «απαισιόδοξη» άποψη του Fermi δεν βρίσκει σύμφωνους όλους τους επιστήμονες. Ο αναγνώστης μπορεί να βρει μια ενδιαφέρουσα συνοπτική ανάλυση του θέματος στο «Η περιπέτεια του μέλλοντος» του αστροφυσικού Νίκου Πράντζου (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).
Εμείς θα ολοκληρώσουμε το παρόν αναφερόμενοι σε άλλο ένα σενάριο, τη λεγόμενη «υπόθεση του κοσμικού ζωολογικού κήπου». Σύμφωνα με αυτή την υπόθεση, ανεπτυγμένοι εξωγήινοι πολιτισμοί έχουν επισκεφτεί τον πλανήτη μας στο μακρινό παρελθόν, αλλά για μια σειρά από λόγους δεν επενέβησαν. Οι λόγοι αυτοί μπορεί να είναι π.χ. περιφρόνηση ή φόβος, έλλειψη επιθυμίας να αποκαλυφθούν ή απλώς η πεποίθηση ότι η ανθρωπότητα θα πρέπει να αναπτυχθεί ανεπηρέαστη. Θα μπορούσαν ωστόσο να μας παρακολουθούν. Αν και διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον αστρονόμο John Ball, ψήγματα της άποψης εμφανίζονται σε προγενέστερα έργα επιστημονικής φαντασίας όπως στην ταινία «2001: Η οδύσσεια του διαστήματος» (1968) και στο μυθιστόρημα «Childhood’s End” (1953) του Arthur Clarke.
Πάντως, έχοντας αφιερώσει δύο μεγάλα άρθρα των τευχών 30 και 31 του παρόντος στις μεθόδους ανίχνευσης εξωπλανητών και στις τελευταίες εξελίξεις, έχει ενδιαφέρον να αναλογιστεί κανείς το εξής: Υπάρχει τουλάχιστον ένας πολιτισμός στο Σύμπαν που παρακολουθεί άλλους κόσμους και αυτός είναι ο γήινος. Αν υπάρχει ζωή σε αυτούς, τότε είναι σχεδόν βέβαιο ότι τους παρακολουθούμε. Είναι δηλαδή οι κοσμικοί ζωολογικοί κήποι του Γαλαξία μας ,χωρίς, όμως, να το γνωρίζουν εκείνοι. Χωρίς, όμως, να το γνωρίζουμε και εμείς.
Για την ώρα ζούμε στην κοσμική μοναξιά μας...
Γιάννης Κοντογιάννης
