Στο προηγούμενο φύλλο είδαμε την περίοδο της σκακιστικής Ιστορίας από τον Lasker μέχρι και την επικράτηση της Σοβιετικής Σχολής στην παγκόσμια σκηνή. Σε αυτό το μέρος θα δούμε την ξαφνική άνοδο και πτώση του πασίγνωστου Bobby Fischer, την περίφημη αντιπαλότητα Kasparov-Karpov αλλά και την πτώση της Σοβιετικής Σχολής και την εισαγωγή του υπολογιστή στο παιχνίδι.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, το σκάκι κατείχε πολύ σημαντική θέση στις προτεραιότητες της Σοβιετικής Ένωσης και της Αμερικής. Η Σοβιετική Ένωση μέχρι και το 1972 δεν είχε χάσει ούτε έναν τίτλο. Από το 1972 έως και το 1975 το σερί αυτό διακόπηκε από τον Bobby Fischer, μία ιδιοφυΐα από το Μπρούκλιν, που κατάφερε να ανατρέψει την κατάσταση. Γεννήθηκε το 1943 και εγκατέλειψε το σχολείο στα 16 του μια και η σκακιστική του σταδιοδρομία ήταν για εκείνον πολύ πιο σημαντική από την ακαδημαϊκή. Το ταλέντο του είχε φανεί από πολύ νωρίς. Ήδη από την ηλικία των 14 ετών ήταν πρωταθλητής Αμερικής και στα 15 του έγινε ο νεότερος γκραντ μάστερ στην Ιστορία του αθλήματος. Είχε άρτια γνώση του φινάλε και είναι γνωστός για την εκπληκτική του ικανότητα να διαχειρίζεται την επίθεση αλλά και περίπλοκες θέσεις. Έδινε ιδιαίτερη έμφαση στη φυσική του κατάσταση, κάτι πρωτοποριακό για την εποχή του. Απέκτησε τον παγκόσμιο τίτλο κερδίζοντας τον Boris Spassky το 1972 στο Ρέικιαβικ εκπλήσσοντας όλο τον κόσμο, όχι επειδή ήταν αουτσάιντερ, αλλά επειδή είχε καταφέρει να κατατροπώσει τη σοβιετική μηχανή. Στην πατρίδα του έγινε ήρωας του Ψυχρού Πολέμου. Ιδιόρρυθμος και ιδιότροπος, ο Fischer, λόγω μιας διαφωνίας με τη Διεθνή Ομοσπονδία για τον τρόπο διεξαγωγής του τελικού για τον παγκόσμιο τίτλο το 1975 με τον Karpov, δεν εμφανίστηκε στον αγώνα και έτσι ο δεύτερος ανακηρύχθηκε άνευ αγώνος παγκόσμιος πρωταθλητής. Δεν γνωρίζουμε πολλά για τη μετέπειτα ζωή του. Για είκοσι χρόνια μετά το 1972 δεν έπαιξε σχεδόν καμία επίσημη παρτίδα. Πέθανε το 2008 στην Ισλανδία, της οποίας είχε γίνει μόνιμος κάτοικος.
Διάδοχος του Bobby Fischer ήταν ο Anatoly Karpov. Γεννημένος στη Σοβιετική Ένωση το 1951, ο Karpov έμαθε σκάκι στα 4 του. Παρ’ ότι έγινε δεκτός στη διάσημη για την εποχή σκακιστική Σχολή Botvinnik, ο ίδιος ο Botvinnik είχε αναφέρει για τον Karpov ότι «Το παιδί δεν έχει ιδέα από σκάκι και δεν έχει κανένα μέλλον σε αυτό το άθλημα». Η Ιστορία βέβαια άλλα έδειξε, αφού, κερδίζοντας τον παγκόσμιο τίτλο για 10 χρόνια (1975-1985), ο Karpov είναι γνωστός για τον αργό και στρατηγικό τρόπο παιχνιδιού στον οποίο ελάχιστοι μπορούσαν να αντισταθούν. Περίφημη είναι η αντιπαλότητά του με τον Garry Kasparov. Έπαιξαν τρεις σειρές αγώνων για τον παγκόσμιο τίτλο (1984, 1987 και 1990) και το μεταξύ τους σκορ ήταν 19 νίκες για τον Karpov έναντι 21 για τον Kasparov και 104 ισοπαλίες σε 144 παιχνίδια. Ο Karpov αποσύρθηκε από το αγωνιστικό σκάκι το 2005.
Φτάνουμε έτσι σε μία από τις πιο εμβληματικές μορφές στην Ιστορία του σκακιού: τον Garry Kasparov. Γεννήθηκε το 1963 στο Μπακού (τότε Σοβιετική Ένωση) και, παρ’ ότι ο πατέρας του πέθανε από λευχαιμία το 1970, ο Kasparov κατάφερε και έγινε δεκτός στη Σχολή Botvinnik σε ηλικία 10 ετών. Κατέκτησε τον τίτλο του παγκόσμιου πρωταθλητή το 1985 αλλά και την πρώτη θέση στην κατάταξη Elo (1986), την οποία, μέχρι το 2005 που αποσύρθηκε, κατείχε για τους 225 από τους 228 μήνες. Πρέπει να αναφέρουμε εδώ ότι από το 1993 μέχρι το 2006 δεν είναι ξεκάθαρο ποιος ήταν ο παγκόσμιος πρωταθλητής, μια και για τη Διεθνή Ομοσπονδία Σκακιού (Fédération Internationale des Échecs-FIDE) οι πρωταθλητές ήταν διαφορετικοί από εκείνους που ανακήρυσσε ο Επαγγελματικός Σύνδεσμος Σκακιού (Professional Chess Association-PCA). Ο δεύτερος δημιουργήθηκε από τον Kasparov και τον Nigel Short (Ηνωμένο Βασίλειο, 1965-), που διαμαρτύρονταν για τη διαφθορά στη FIDE στον τελικό του 1995. Στον PCA ο Kasparov έμεινε παγκόσμιος πρωταθλητής μέχρι το 2000, οπότε έχασε από τον Vladimir Kramnik (Ρωσία 1975-). Με την απόσυρση του Garry Kasparov έχουμε το τέλος μιας εποχής επικράτησης της Σοβιετικής Ένωσης στον χώρο του σκακιού και περνάμε σε μια άλλη, αυτή της παγκοσμιοποίησης.
Ταυτόχρονα με την πρόοδο στο πεδίο της Πληροφορικής, το σκάκι αρχίζει να αλλάζει υφή και χαρακτήρα. Γνωστές είναι οι σειρές αγώνων μεταξύ του Garry Kasparov και της Deep Blue (του υπερυπολογιστή της IBM) το 1996 και το 1997. Παρ’ ότι το 1996 ο Kasparov επικράτησε 4-2, το 1997 υπέκυψε, χάνοντας 3,5-2,5. Αν και έχει αποδειχθεί ότι ο Kasparov έκανε μεγάλα λάθη στους τελευταίους δύο γύρους, που έδωσαν τη δυνατότητα στην Deep Blue να ανατρέψει το αποτέλεσμα, αυτός ο αγώνας για πολλούς συμβόλιζε την ήττα του ανθρώπου από τη μηχανή. Ολοένα και περισσότερο, πλέον, ο υπολογιστής αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ζωής κάθε σκακιστή, ανεξαρτήτως επιπέδου. Είναι απαραίτητο εργαλείο για όλες τις φάσεις του παιχνιδιού, καθώς διαθέτει μεγάλες βάσεις δεδομένων για το άνοιγμα και το φινάλε, που του επιτρέπουν να αναγνωρίζει τις θέσεις· όσο για το μέσον της παρτίδας, η απλή, αλλά αποτελεσματική υπολογιστική δύναμη είναι σε θέση να καθοδηγήσει ακόμα και τους πιο δυνατούς σκακιστές. Παρ’ όλα αυτά, ύστερα από τόσα χρόνια, ακόμα σε κάποιες θέσεις, σπάνιες μεν, υπαρκτές δε, ο υπολογιστής δεν ανταποκρίνεται καλά. Μάλιστα, σε μια τέτοια θέση κέρδισε και ένα από τα παιχνίδια ο Kasparov. Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι ο υπολογιστής δεν είναι ικανός να σκεφτεί στρατηγικά και σε μεγάλο βάθος κινήσεων, μια και έπειτα από έναν αριθμό κινήσεων τα σενάρια γίνονται πρακτικά άπειρα. Αντιθέτως, η πολύπλοκη ανθρώπινη σκέψη μπορεί σε αυτές τις (συνήθως) κλειστές, άκρως στρατηγικές θέσεις να θριαμβεύσει. Την περίοδο που γράφονται αυτές οι γραμμές, η πιο δυνατή σκακιστική μηχανή είναι το Sugar XPrO 1.2 με δυναμικότητα Elo 3415, ενώ ο το ρεκόρ για το υψηλότερο Elo το κατέχει ο Νορβηγός Magnus Carlsen, παγκόσμιος πρωταθλητής από το 2013, οπότε κέρδισε τον Ινδό Viswanathan Anand, και είναι 2882 (Μάιος 2014). Στα μέσα Δεκεμβρίου του 2017 ένα νέο είδος προγράμματος αναπτύχθηκε για το σκάκι, το AlphaGo, που λειτουργεί μέσω μη επιβλεπομένης μάθησης, και το οποίο μέχρι στιγμής έχει επιδόσεις που θεωρούνταν αδύνατες.
Κλείνοντας αυτή τη σειρά των τεσσάρων άρθρων, θα είχε ενδιαφέρον να δούμε την ιστορία του σκακιού μακροσκοπικά. Η προϊστορία του σκακιού και τα πρώτα στάδια διαμόρφωσης του παιχνιδιού χαρακτηρίζονται από την αναζήτηση και την εδραίωση των κανόνων. Ακολουθεί η πρώιμη ιστορία του σκακιού, στην οποία κυριαρχούν τα πρόσωπα. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου διαμορφώνεται η φιγούρα του σκακιστή. Μετά έχουμε την εποχή των εθνών. Ο 19ος αιώνας, παράλληλα με τη δημιουργία των εθνικών κρατών και την ένταση των εθνικών ανταγωνισμών, φέρνει την έννοια της εθνικής εκπροσώπησης και τη δημιουργία του παγκόσμιου πρωταθλήματος. Ακολουθεί ο Ψυχρός Πόλεμος, στη διάρκεια του οποίου το σκάκι γίνεται μέρος της πολεμικής μηχανής των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης και επιστρατεύεται στην προσπάθεια της κάθε πλευράς να αποδείξει την πνευματική και πολιτιστική της ανωτερότητα - με τη Σοβιετική Ένωση να κερδίζει αναμφίβολα σε αυτό τον τομέα. Τέλος, κοιτώντας το μέλλον, έχουμε την εξέλιξη των υπολογιστών και την εμφάνιση ενός νέου τύπου σκακιστή, ο οποίος μέσα από ένα κράμα ανθρώπινης και υπολογιστικής εμπειρίας προσπαθεί πλέον να μιμηθεί τη μηχανή.
Δημήτρης Πατηνιώτης Σπυρόπουλος
