Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
21.7°C24.6°C
2 BF 54%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
18.0°C24.3°C
2 BF 53%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.2°C20.9°C
4 BF 66%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
21 °C
19.9°C20.8°C
3 BF 56%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
24 °C
23.4°C23.9°C
2 BF 35%
Ιστορίες Επιστήμης Τεχνητή Νοημοσύνη και εργασία: / Ιστορίες Επιστήμης Τεχνητή Νοημοσύνη και εργασία: Ουτοπία ή δυστοπία;
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ιστορίες Επιστήμης Τεχνητή Νοημοσύνη και εργασία: / Ιστορίες Επιστήμης Τεχνητή Νοημοσύνη και εργασία: Ουτοπία ή δυστοπία;

Η σύντομη ιστορία της Τεχνητής Νοημοσύνης (Artificial Intelligence, στο εξής Τ.Ν.) διακόπτεται από μεγάλα διαστήματα στη διάρκεια των οποίων οι ελπίδες για την πρόοδο και την εξέλιξή της εξανεμίζονταν μαζί με τα κεφάλαια που θα διασφάλιζαν τη συνέχειά της. Αυτές οι περίοδοι ονομάζονται «χειμώνες της Τ.Ν.». Από τις αρχές της δεκαετίας του 2010 αφήσαμε πίσω μας τον τελευταίο χειμώνα και πλέον το εγχείρημα της Τ.Ν. φιλοδοξεί να σαρώσει την παραγωγή σε ένα ευρύ φάσμα εργασιών, όπως αυτόματα εργοστάσια, συστήματα διάγνωσης ασθενειών, εντοπισμού πλουτοπαραγωγικών πηγών, υπολογισμού περιθωρίων διακινδύνευσης κ.ά. Οι σημαντικότερες εταιρείες ψηφιακών τεχνολογιών αναπτύσσουν συστήματα μηχανικής μάθησης (machine learning) εκπαιδεύοντας τις μηχανές (ή τα προγράμματα) ώστε να γίνουν αυτόνομες και έξυπνες. Αυτό που υπόσχεται η Τ.Ν. είναι πως τα συστήματά της θα λαμβάνουν και θα εκτελούν τις σωστές αποφάσεις, πως θα συνταιριάξει την ακρίβεια της μηχανής με τη διάνοια του ανθρώπου.

Γύρω από το ερώτημα «ποιο είναι το μέλλον που μας επιφυλάσσει η εισαγωγή των καινοτομιών της Τεχνητής Νοημοσύνης στην παραγωγή» αναπτύσσονται δύο διαφορετικές απόψεις. Οι εκφραστές τους στον δημόσιο διάλογο δεν είναι, όπως θα περίμενε κανείς, μηχανικοί ή θεωρητικοί της Πληροφορικής, αλλά επιχειρηματίες, όπως ο Bill Gates, ιδρυτής της Microsoft, ο Elon Musk, ιδιοκτήτης της Tesla Motors, και o David Kenny, senior vice president της IBM. Εξαίρεση ως προς την ιδιότητά του αποτελεί ο θεωρητικός φυσικός Steven Hawking, ο οποίος εξέφρασε την ανησυχία του δηλώνοντας: «Νομίζω πως η πλήρης ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης θα σημάνει το τέλος του ανθρωπίνου είδους». Στο ίδιο κλίμα, ο Elon Musk, σε συνέντευξη στο MIT, δήλωσε: «Με τη τελειοποίηση της Τ.Ν. προσκαλούμε τον δαίμονα». Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Musk είναι ιδιοκτήτης ενός από τα πιο σύγχρονα ρομποτικά εργοστάσια αυτοκινήτων στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Ο Bill Gates σε συνέντευξή του συμπλήρωσε: «Συμφωνώ με τον Elon Musk σε αυτό (σ.σ.: στους κινδύνους της Τ.Ν.) και απορώ πώς γίνεται ορισμένοι άνθρωποι να μη μοιράζονται τις ίδιες ανησυχίες».

Το κύριο πρόβλημα που εντοπίζουν οι διάφοροι σκεπτικιστές (εκτός από τον φόβο πως οι μηχανές θα κυριαρχήσουν ως είδος) αφορά τις αλλαγές που θα επιφέρει η Τ.Ν. στην αγορά εργασίας. Περισσότερα ρομπότ σημαίνει λιγότεροι άνθρωποι. Όταν ο ρυθμός εξαφάνισης των παραδοσιακών εργασιών (χειρώνακτες της παραγωγής, οδηγοί, εργαζόμενοι σε αποθήκες και λιανεμπόριο) ξεπεράσει τον ρυθμό δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας (προγραμματιστές, testers κ.ά.), τότε «η μαζική ανεργία θα αποτελέσει κοινωνική πρόκληση» λέει ο Elon Musk. Ομάδες σκέψης, ΜΚΟ και πολιτικές κινήσεις ανά τον κόσμο προτάσσουν την ιδέα τού Basic Income Guarantee και υποδεικνύουν την επιτακτική ανάγκη θέσπισης βασικού εισοδήματος για όλους τους πολίτες προκειμένου να περιοριστούν οι επιπτώσεις, καθώς τα εκατομμύρια των άνεργων θα θέσουν σε κίνδυνο την οικονομική και κοινωνική συνοχή της χώρας.

Στην αντίπερα όχθη, η IBM, σε ένα ανοιχτό γράμμα προς το αμερικανικό Κογκρέσο, χαρακτηρίζει τους σκεπτικιστές «βιβλικούς προφήτες κακών». Ο David Kenny υποστηρίζει πως όταν εφαρμόζεις την επιστήμη στην πραγματικότητα, όπως κάνει το Watson, το υπολογιστικό σύστημα της IBM το οποίο πρόσφατα άρχισε να χρησιμοποιείται για ιατρικές διαγνώσεις, τότε φαίνεται πως η καταστροφή συνίσταται στην επιβράδυνση της ανάπτυξης της Τ.Ν.

Τι συμβαίνει λοιπόν; Προχωράμε προς μια δυστοπία γεμάτη ανεργία και εξαθλίωση ή προς μια ουτοπία στην οποία οι μηχανές θα υπηρετούν τον άνθρωπο, δουλεύοντας αποδοτικότερα, με ακρίβεια και φαντασία; Η απάντηση είναι τίποτα από τα δύο. Σίγουρα οι ανησυχίες και οι ελπίδες είναι υπαρκτές, όμως οι σχέσεις Τ.Ν.-εργασίας δεν μπορούν να αναχθούν σε ουτοπικά ή δυστοπικά σχήματα, αλλά πρέπει να μελετηθούν σε συνάρτηση με τα ιστορικά τους συμφραζόμενα. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η κοινωνική και οικονομική υποδομή στο πλαίσιο της οποίας παίρνει μορφή η Τ.Ν. Ας αναλογιστούμε, για παράδειγμα, το εμπορευματοποιημένο σύστημα των υπηρεσιών Υγείας μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε το νοήμον σύστημα διάγνωσης της IBM. H συμπεριφορά, τα ερεθίσματα και οι απαντήσεις του είναι αλληλένδετα με το ιδιωτικό σύστημα Υγείας, τις φαρμακευτικές εταιρείες κ.ά. Άραγε, με βάση ποιον αλγόριθμο/ερέθισμα θα επιλέγει το Watson τους ασθενείς του;

Στο ντιμπέιτ αυτό, όπως ανέφερα, σπάνια εμφανίζονται μηχανικοί ή προγραμματιστές. Η συζήτηση διαδραματίζεται μακριά από το πεδίο των αλγόριθμων και των επιστημονικών εργαστηρίων. Την απουσία αυτή ίσως εξηγεί η εσωστρέφεια που χαρακτηρίζει την ιδιοσυγκρασία των επιστημόνων της Πληροφορικής. Εκτός από αυτό, όμως, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και ένα άλλο γεγονός: όσο περισσότερο βρίσκεται κανείς βυθισμένος στον πυκνό ιστό που συνθέτει την Τ.Ν. (γιγαντιαίες αποθήκες φύλαξης των servers, αλγόριθμοι, big data, επεξεργαστές, τεχνικοί), τόσο λιγότερες ψευδαισθήσεις έχει για τα όρια των δυνατοτήτων του και την αποτελεσματικότητά του. Οι τεχνικές δυσκολίες, τα bugs, η ανικανότητα πρόβλεψης των αποτελεσμάτων χαρακτηρίζουν την εποποιία της Τ.Ν. Μπορεί να μη μειώνουν τη σημασία της, όμως δεν αφήνουν περιθώρια για την ανάπτυξη δυστοπιών ή ουτοπιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα των αδιεξόδων αποτελεί το chatbot με το όνομα Tay, για το οποίο η Microsoft υποστήριζε: «Όσο περισσότερο συζητάτε μαζί της τόσο πιο έξυπνη γίνεται». Όταν η Tay τροφοδοτήθηκε με τα κατάλληλα ερεθίσματα από ακροδεξιούς, κατέληξε να εκτοξεύει σωρεία tweets με ρατσιστικό και φασιστικό περιεχόμενο, όπως «Ο Χίτλερ είχε δίκιο». Σκεφτείτε το! Ένα μηχάνημα με ναζιστική Τεχνητή Νοημοσύνη!

Ένα δεύτερο στοιχείο της Τεχνητής Νοημοσύνης που μένει στην αφάνεια είναι η ίδια η ύπαρξη της ανθρώπινης εργασίας πίσω από αυτή. Η εκπαίδευση των αλγόριθμων δεν είναι απλή υπόθεση, χρειάζεται ανθρώπινη παρέμβαση. Παράλληλα, η αδυναμία αντιμετώπισης ορισμένων καταστάσεων, πρόβλημα που δεν αποτελεί προνόμιο μόνο των ρομπότ, απαιτεί την παρέμβαση ανθρώπινου δυναμικού, το οποίο εργάζεται απαντώντας ερωτήσεις που ένα νοήμον bot αδυνατεί να ερμηνεύσει και να κατηγοριοποιήσει. Η ανθρώπινη εργασία τέτοιου είδους είναι φυσικά κακοπληρωμένη. Ο νέος κόσμος της μισθωτής εργασίας πίσω από το πέπλο τής Τ.Ν. συγκροτείται ως υβρίδιο σωμάτων και αλγόριθμων. Μας έρχεται στο μυαλό ο «Μηχανικός Τούρκος», ένα υποτιθέμενο αυτόματο του 18ου αιώνα, το οποίο μπορούσε να διαγωνιστεί στο σκάκι και μάλιστα νίκησε παίκτες όπως ο Ναπολέων και ο Φραγκλίνος. Στην πραγματικότητα, μέσα στο κουτί βρισκόταν ένας έμπειρος παίκτης ο οποίος χειριζόταν το μηχάνημα.

Η Τ.Ν. δεν συνιστά όχημα προοδευτικής εξέλιξης, ούτε σημάδι έλευσης ενός σκοτεινού κόσμου. Επίσης, δεν είναι μια ουδέτερη τεχνολογία που κάποιος χρησιμοποιεί για το καλό της ανθρωπότητας στην Ιατρική και κάποιος παρανοϊκός στρατηγός για να εξαφανίσει το ανθρώπινο είδος. Αντίθετα, στα κυκλώματα και στον κώδικά της περικλείει την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής της. Η Τ.Ν. κατοπτρίζει τα αδιέξοδα και τις αντιφάσεις του κεφαλαίου, το οποίο στα πιο κρυφά του όνειρα ελπίζει στο εύκολο καθαρό κέρδος με τη χρήση μηχανών, όμως χρειάζεται απεγνωσμένα την ανθρώπινη εργασία για την απόσπαση υπεραξίας. Οι ελπίδες και οι προβληματισμοί για το μέλλον τής Τ.Ν. τροφοδοτούνται από αυτήν ακριβώς την αντίφαση. Αυτό που μένει να διαπιστώσουμε είναι κατά πόσο τα μύχια όνειρα του κεφαλαίου θα καταλήξουν αληθινοί εφιάλτες, με την ανθρώπινη εργασία να τροφοδοτεί αόρατη και εγκιβωτισμένη, τον «Μηχανικό Τούρκο» της καπιταλιστικής παραγωγής.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL