Συνέντευξη στην Ελευθερία Σπηλιωτακοπούλου
Ο Νταν Γκίλμορ ήρθε στην Αθήνα ως κεντρικός ομιλητής στο Διεθνές Συνέδριο «#RetreatConference2016: Ψηφιακή Δημοσιογραφία - Miα απάντηση στην κρίση των Μέσων Ενημέρωσης;», το οποίο διοργάνωσε η Γενική Γραμματεία Ενημέρωσης και Επικοινωνίας, σε συνεργασία με το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Κύπρου και το Advanced Media Institute.
Μετά το τέλος του συνεδρίου, ο Νταν Γκίλμορ μίλησε στη συντακτική ομάδα του αγγλόφωνου δελτίου “Greek News Agenda” (http://greeknewsagenda.gr/) της Γενικής Γραμματείας Ενημέρωσης και Επικοινωνίας σχετικά με τα συμπεράσματα του #RetreatConference2016, παραθέτοντας τις απόψεις του όσον αφορά την εξέλιξη της δημοσιογραφίας των πολιτών, τον μιντιακό εγγραμματισμό, καθώς και τις ευκαιρίες –αλλά και τις προκλήσεις– που αντιμετωπίζει η δημοσιογραφία στην ψηφιακή εποχή.
Το κύριο θέμα του συνεδρίου #RetreatConference2016 ήταν αν η ψηφιακή δημοσιογραφία μπορεί να αποτελέσει μια απάντηση στην κρίση την οποία διέρχονται τα παραδοσιακά ΜΜΕ. Ποια ήταν τα κύρια συμπεράσματα του συνεδρίου και ποια είναι η προσωπική σας άποψη στο εν λόγω θέμα;
Η ψηφιακή τεχνολογία είναι ο τρόπος που θα δημιουργούμε και θα διανέμουμε δημοσιογραφικό περιεχόμενο, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων. Στη πραγματικότητα, δεν υπάρχει κάποια εναλλακτική λύση και θα έπρεπε να καλωσορίσουμε/επικροτήσουμε αυτή την εξέλιξη ως επί το πλείστον. Οι ομιλητές στο συνέδριο έθεσαν πολλά ζητήματα που σχετίζονται με αυτή την πραγματικότητα, συμπεριλαμβανομένης της ποιότητας και των τρόπων χρηματοδότησης της δημοσιογραφίας.
Δεν ανησυχώ καθόλου για το μέλλον της δημοσιογραφίας από πλευράς ποιότητας, αν και ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα μεγάλο μέρος «φτωχών» ή «ανήθικων» (σ.σ.: πρακτικών) ΜΜΕ. Διατηρώ, όμως, μια ανησυχία για το πώς θα πληρώνουμε γι’ αυτήν. Αυτό παραμένει, για μένα, ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα που αντιμετωπίζουμε, αλλά δεν είναι το μοναδικό. Όλοι (σ.σ.: ομιλητές – συμμετέχοντες στο συνέδριο) συμφωνήσαμε σε ένα πράγμα: Την ανάγκη για άριστη δημοσιογραφία σε έναν κόσμο όπου έχουμε κατακλυσθεί από παραπληροφόρηση, κεκαλυμμένη/σιωπηρή προπαγάνδα κ.ά.
Το βιβλίο σας «Εμείς είμαστε το Μέσο» (2004) θεωρείται κάτι σαν «βίβλος» για εκείνους που πιστεύουν ότι το Διαδίκτυο μπορεί να αλλάξει τη δημοσιογραφία προς το καλύτερο, καθώς μια νέα γενιά λαϊκών (grassroots) δημοσιογράφων μπορούν να πάρουν τις ειδήσεις στα χέρια τους. Πού βρισκόμαστε τώρα; Πόσο μακριά βλέπετε την εξέλιξη της δημοσιογραφίας πολιτών και ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που βρίσκονται μπροστά μας;
Οι κύριες αλλαγές που έχουν λάβει χώρα από τότε που δημοσιεύθηκε το βιβλίο είναι δύο. Από τη μία, ήταν η άνοδος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, γεγονός που είχε τεράστιο αντίκτυπο σε όλους μας. Και από την άλλη, μια εκ νέου συγκέντρωση των επικοινωνιών, που δίνει σε εταιρείες-κολοσσούς και κυβερνήσεις πολύ μεγαλύτερο έλεγχο σχετικά με αυτά που λέμε και κάνουμε στο Διαδίκτυο. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν κάποια θετική επίδραση: Προσφέρουν στον κόσμο εύκολους τρόπους να αναζητά, να διασυνδέεται και να παραμένει σε επαφή με άτομα και θέματα τα οποία τον ενδιαφέρουν.
Ωστόσο, ειδικότερα το Facebook είναι επικίνδυνο λόγω του τεράστιου μεγέθους και της επιρροής του, καθώς μετατρέπεται στο κατεξοχήν μέρος όπου τα άτομα συζητούν και ενημερώνονται. Καμία εταιρεία δεν θα έπρεπε να έχει τέτοιου είδους εξουσία. Εταιρικός και κυβερνητικός έλεγχος στο Διαδίκτυο αποτελεί μια σημαντική απειλή εν γένει.
Η δημοσιογραφία πολιτών, εν τω μεταξύ, προχωρά τόσο με καλούς όσο και με λιγότερο χρήσιμους τρόπους. Η ικανότητα του μέσου πολίτη να συμμετάσχει σε ένα οικοσύστημα όπου βοηθά ο ένας τον άλλον να κατανοήσει καλύτερα τον κόσμο ποτέ δεν υπήρξε μεγαλύτερη. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν τα εκδημοκρατισμένα εργαλεία επικοινωνίας κατ’ αυτόν τον τρόπο και είμαι πολύ χαρούμενος που (η δημοσιογραφία πολιτών) συνεχίζει, σαν δύναμη, την ανοδική της πορεία.
Το 2009, δημοσιεύθηκε το βιβλίο σας «Mediactive», σχετικά με τον εγγραμματισμό στα ψηφιακά μέσα. Ποιες είναι οι κύριες αρχές και ηθικές κατευθυντήριες γραμμές γι’ αυτό που θα μπορούσε κανείς να αποκαλέσει «νέο εγγραμματισμό» στα μέσα στις μέρες μας;
Οι κύριες αρχές για τους καταναλωτές είναι: Σκεπτικισμός (να είναι επιφυλακτικοί με τα πάντα), κριτική σκέψη (αλλά όχι εξίσου σκεπτικοί για τα πάντα), να θέτουν ερωτήματα, να πηγαίνουν έξω από τη «ζώνη άνεσής» τους για να μαθαίνουν περισσότερα και να καταλαβαίνουν πώς τα μέσα δημιουργούνται και χρησιμοποιούνται για την επιρροή του κοινού. Για τους δημιουργούς των μέσων –που είμαστε όλοι μας εφόσον είμαστε εγγράμματοι– προσθέτω στις ως άνω αρχές κάποιες βασικές δημοσιογραφικές έννοιες: πληρότητα, ακρίβεια, δικαιοσύνη, ανεξαρτησία και διαφάνεια. Αυτές είναι ζωτικής σημασίας για όλους μας. Από τη στιγμή που θα κατανοήσουμε τις αρχές, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μια ποικιλία από μεθόδους και εργαλεία για να γίνουμε πιο εγγράμματοι.
Η έμφαση στις τεχνικές δεξιότητες που πλέον απαιτούνται, όπως για παράδειγμα οι τεχνικές της δημοσιογραφίας των δεδομένων (data journalism), μπορεί ενδεχομένως να οδηγήσει σε υποβάθμιση του περιεχομένου της δημοσιογραφικής εργασίας (επίπεδο γλώσσας, επιλογή θεμάτων, παρουσίαση, έρευνα);
Πρόκειται για συμπληρωματικές δεξιότητες – δεν ανταγωνίζονται ούτε υποκαθιστούν οι μεν τις δε. Η δημοσιογραφία δεδομένων και η ψηφιακή δημοσιογραφία μπορεί να ενδυναμώσουν τις παραδοσιακές πρακτικές και σε πολλές περιπτώσεις αυτό ακριβώς κάνουν.
Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα για το τελευταίο σας project «Permission Taken»;
Όπως σημείωσα και προηγουμένως, ανησυχώ βαθύτατα για την εκ νέου συγκέντρωση της τεχνολογίας και των επικοινωνιών και πιστεύω ότι όσοι εξ ημών βρισκόμαστε στις άκρες των δικτύων που απαρτίζουν το Διαδίκτυο πρέπει να εργαστούμε σκληρά για να ανακτήσουμε τον έλεγχο από τις μεγάλες εταιρείες και τις κυβερνήσεις. Θα έπρεπε να είμαι ξεκάθαρος: Εμείς είμαστε που τους παραχωρήσαμε μέρος αυτής της δύναμης για λόγους ευκολίας/βολής και (συχνά για την ψευδαίσθηση) ασφάλειας. Πολλές θεμελιώδεις ελευθερίες διακυβεύονται: Η ελευθερία έκφρασης, η ελευθερία συνάθροισης και συνεργασίας, η ελευθερία καινοτομίας και πολλές ακόμη. Το project μου έχει ως στόχο να βοηθήσει τον κόσμο να καταλάβει τ μπορεί να κάνει τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και ως μέλη μιας κοινότητας και να αναστρέψει τις καταστρεπτικές συνέπειες αυτής της εκ νέου συγκέντρωσης.
Όλο το υλικό του συνεδρίου σε βίντεο στο http://bit.ly/2dqA7oN
*O Νταν Γκίλμορ είναι ένας διεθνώς αναγνωρισμένος συγγραφέας και πρωτοπόρος στο πεδίο των νέων μέσων και της δημοσιογραφίας των πολιτών. Διδάσκει εγγραμματισμό στα ψηφιακά μέσα και επιχειρηματικότητα στη Σχολή Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ Walter Cronkite του Κρατικού Πανεπιστημίου της Αριζόνα. Είναι συγγραφέας δύο βιβλίων-σταθμών που σχετίζονται με τις τεκτονικές αλλαγές που λαμβάνουν χώρα στη δημοσιογραφία: Το «Εμείς είμαστε το μέσο – Λαϊκή δημοσιογραφία για τον λαό από τον λαό» (εκδόσεις O'Reilly Media, 2004) και το «Mediactive» (2009).
Ο άξονας της διδασκαλίας του Γκίλμορ, της γραφής και των ομιλιών του περιστρέφεται γύρω από την εξέλιξη του κλάδου των μέσων ενημέρωσης με την ένταξη νέων τεχνολογιών και μεθόδων, ενώ τα ερευνητικά και ακαδημαϊκά του ενδιαφέροντα προεκτείνονται σε ζητήματα ψηφιακού εγγραμματισμού, καθώς και της εισαγωγής του στοιχείου της επιχειρηματικότητας στον κλάδο της δημοσιογραφίας.
Ο Γκίλμορ διατηρεί τη σταθερή στήλη του στο “Slate’s Future Tense”, ενώ κατά καιρούς συνδράμει στην ιστοσελίδα τεχνολογικού περιεχομένου Backchannel.
Αξίζει να αναφερθεί ότι ο Γκίλμορ έχει ρόλο ιδρυτικό και συμβουλευτικό σε επιχειρήσεις και Μη Κερδοσκοπικούς Οργανισμούς που εντάσσονται στο ευρύ μιντιακό φάσμα, διατελώντας μάλιστα μέλος σε διάφορα Διοικητικά Συμβούλια.
