Η πρώτη επιδημία που αποδόθηκε σ’ αυτούς, του συνδρόμου SARS, έστρεψε το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας πάνω τους και ανέδειξε την ικανότητά τους να μεταλλάσονται και να μολύνουν πολλά διαφορετικά είδη προκαλώντας σοβαρές ασθένειες.
Οι κορωνοϊοί πήραν το όνομά τους από τις πρωτεΐνες που έχουν στην επιφάνειά τους, οι οποίες έχουν επίμηκες σχήμα και τέτοια διάταξη ώστε οι ιοί μοιάζουν με κορώνες στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο. Το σφαιρικό εξωτερικό τους περίβλημα, που ονομάζεται φάκελος, αποτελείται από λιπαρά οξέα και πρωτεΐνες, ενώ ο εσωτερικός χώρος καταλαβάνεται από RNA, που αποτελεί το γενετικό τους υλικό, και πρωτεΐνες.
Οι κορωνοϊοί έχουν μάλιστα το μεγαλύτερο γενετικό υλικό από όλους τους RNA ιούς. Οι ιοί προσδένονται στα κύτταρα του ξενιστή μέσω των πρωτεϊνών του εξωτερικού περιβλήματός τους. Στη συνέχεια εισχωρούν στα κύτταρα και χρησιμοποιούν τα συστήματά τους προκειμένου να συνθέσουν τις πρωτεΐνες τους και το γενετικό τους υλικό έτσι ώστε να πολλαπλασιαστούν και να μολύνουν άλλα κύτταρα.
Coronaviridae: Μια γνωστή οικογένεια ιών
Ο νέος κορωνοϊός SARS-CoV2 (Severe Acute Respiratory Syndrome - Related Coronavirus 2) ανήκει σε μια οικογένεια ιών που ονομάζεται Coronaviridae. Σύμφωνα με τη Διεθνή Επιτροπή για την Ταξινομική των Ιών (International Committee for the Taxonomy of Viruses), που έδωσε και το όνομα στον νέο κορωνοϊό, έχουν ταξινομηθεί μέχρι στιγμής 40 είδη κορωνοϊών που προσβάλλουν θηλαστικά και πτηνά και προκαλούν αναπνευστικές, γαστρεντερικές ή νευρολογικές διαταραχές.
Μολύνσεις που οφείλονται σε κορωνοϊούς έχουν περιγραφεί τόσο σε οικόσιτα ζώα και πτηνά όσο και σε είδη της άγριας πανίδας. Συνήθως οι κορωνοϊοί μολύνουν τους χοίρους, τις καμήλες, τις νυχτερίδες, τα τρωκτικά και τις γάτες. Όμως σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούν να μεταδοθούν από τα ζώα στον άνθρωπο. Μέχρι στιγμής επτά κορωνοϊοί είναι γνωστό ότι προκαλούν νόσο στον άνθρωπο.
Οι τέσσερις από αυτούς (HCoV-229E, HCoV-OC43, HCoV-NL63 και HCoV-HKU1) προκαλούν συνήθως ήπια συμπτώματα. Συγκεκριμένα, οι ιοί HCoV-OC43 και HCoV-229E ευθύνονται για το κοινό κρυολόγημα που ταλαιπωρεί πολλούς ανθρώπους κάθε χρόνο και θεωρούνται μέτριας κλινικής σημασίας, ενώ ο HCoV-NL63 αποτελεί συχνή αιτία εμφάνισης βρογχιολίτιδας στα παιδιά. Ο ιός HCoV-HKU1 προκαλεί συμπτώματα κοινού κρυολογήματος και σπανιότερα πνευμονία και βρογχιολίτιδα.
Οι εναπομείναντες τρεις κορωνοϊοί ευθύνονται για πιο σοβαρές ασθένειες: ο SARS-CoV προκαλεί το σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο (severe acute respiratory syndrome, SARS), o MERS-CoV ευθύνεται για το αναπνευστικό σύνδρομο Μέσης Ανατολής (Middle East Respiratory Syndrome, MERS) και ο SARS-CoV-2 προκαλεί την ασθένεια κορωνοϊού 2019 (Coronavirus disease 2019, Covid-19). Για κανέναν από τους τρεις κορωνοϊούς δεν υπάρχει εμβόλιο ή συγκεκριμένη θεραπεία και η καταπολέμησή τους βασίζεται κυρίως στη φαρμακευτική αντιμετώπιση των συμπτωμάτων ανάλογα με την κλινική εικόνα των ασθενών και στην πρόληψη.
SARS-CoV: Η πρώτη σοβαρή απειλή για τον άνθρωπο
Παρά το γεγονός ότι οι κορωνοϊοί ήταν γνωστοί εδώ και δεκαετίες, το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας στράφηκε σ’ αυτούς το 2002. Ένας άγνωστος κορωνοϊός, ο SARS-CoV, έκανε τότε την εμφάνισή του στους ανθρώπινους πληθυσμούς στην Κίνα προκαλώντας σοβαρή πνευμονική νόσο με ποσοστό θνησιμότητας περίπου 10%.
Ο ιός εξαπλώθηκε γρήγορα σε τέσσερις ηπείρους. Από τα τέλη του 2003 μέχρι και το τελευταίο καταγεγραμμένο κρούσμα το 2004 μολύνθηκαν 8.096 άτομα και πέθαναν 774.
Σύμφωνα με επιδημιολογικές μελέτες ο ιός προήλθε από τις νυχτερίδες με ενδιάμεσους ξενιστές τις μοσχογαλές, τους ασβούς και τους σκύλους-ρακούν που εντοπίζονταν στις αγορές της κινεζικής επαρχίας Κουανγκτούνγκ. Παρά το γεγονός ότι ο SARS-CoV εξαφανίστηκε σχεδόν έναν χρόνο μετά, ήταν πλέον αδιαμφισβήτητη η δυνατότητα των κορωνοϊών να μεταλλάσσονται έτσι ώστε να προκαλούν σοβαρή νόσο στον άνθρωπο.
MERS-CoV: Ένας κορωνοϊός με χαμηλή μεταδοτικότητα, αλλά υψηλή θνησιμότητα
Οκτώ χρόνια μετά, τον Ιούνιο του 2012, ένας νέος ιός, παρόμοιος με τον SARS-CoV απομονώθηκε από ασθενή που κατέληξε από σοβαρό νόσημα του αναπνευστικού συστήματος στην Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας.
Ο ιός ανήκε στην κατηγορία των κορωνοϊών και ονομάστηκε MERS-CoV. Μέχρι το τέλος του Μαΐου του 2015 καταγράφηκαν 1.180 κρούσματα και 483 θάνατοι στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Το ποσοστό θνησιμότητας ήταν υψηλό και ξεπερνούσε το 40%. Τα περισσότερα άτομα είχαν έρθει σε επαφή με καμήλες ή κατσίκες. Παρά το γεγονός ότι η συντριπτική πλειονότητα των κρουσμάτων καταγράφηκαν στη Σαουδική Αραβία και στα Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα, ασθενείς εντοπίστηκαν και στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ και στην Ασία. Όλοι διέμεναν ή είχαν ταξιδέψει προσφατα σε χώρες της Αραβικής Χερσονήσου.
Ο MERS-CoV προκαλεί από ήπια συμπτώματα έως οξύ αναπνευστικό σύνδρομο και πολυοργανική ανεπάρκεια. Θεωρείται ότι προήλθε από κορωνοϊό που μόλυνε τις νυχτερίδες και στη συνέχεια άλλα θηλαστικά. Είναι γνωστό επίσης ότι μεταφέρθηκε από τις καμήλες στον άνθρωπο χωρίς να έχει αποσαφηνιστεί ακόμα ο τρόπος μετάδοσης.
Η μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο έχει παρατηρηθεί κυρίως σε δομές Υγείας όπου ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό μολύνθηκε μετά από επαφή με βαριά νοσούντες. Σύμφωνα με την επιστημονική κοινότητα, ο MERS-CoV αποτελεί σήμερα μικρής κλίμακας απειλή για τη δημόσια υγεία, ενώ η παρασκευή εμβολίου για τις ομάδες υψηλού κινδύνου έχει ήδη δρομολογηθεί.
Η αποδεδειγμένη ικανότητα των κορωνοϊών να μεταλλάσσονται προκαλεί δικαιολογημένη ανησυχία στην επιστημονική κοινότητα διότι επιπρόσθετες μεταλλάξεις που θα ενισχύουν την ικανότητα των κορωνοϊών να μεταδίδονται από διάφορα ζώα στον άνθρωπο ή και ανάμεσα στους ανθρώπους δεν είναι απίθανο να συμβούν. Άλλωστε, η πανδημία της νόσου Covid-19 αποτελεί ένα τέτοιο παράδειγμα.
Μαρία Τσίπη
1. International Committee on Taxonomy of Viruses (https://talk.ictvonline.org/)
2. World Health Organization (https://www.who.int/)
3. Cui J, Li F, Shi ZL. Origin and evolution of pathogenic coronaviruses. Nat Rev Microbiol. 2019 Mar;17(3): 181-192.
