Της Λήδας Αρνέλλου
Η πανδημία του νέου κορωνοϊού έχει δημιουργήσει, για πρώτη φορά ταυτόχρονα σε όλο τον πλανήτη, μια κρίση υγείας. Και ενώ οι κυβερνήσεις λαμβάνουν μέτρα για να μην καταρρεύσουν τα εξασθενημένα συστήματα Υγείας και οι χρεοκοπημένες οικονομίες, ομάδες συνεργασίας και αλληλεγγύης, οι οποίες οργανώνονται μέσα από το Διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κάνουν την εμφάνισή τους.
Μια τέτοια πρωτοβουλία ανέλαβαν φοιτητές φαρμακευτικής του ΕΚΠΑ προτείνοντας την παρασκευή αντισηπτικών διαλυμάτων στα πανεπιστημιακά εργαστήρια με στόχο να συμβάλουν στην κάλυψη των αυξημένων αναγκών του συστήματος Υγείας. Εκτός όμως από τους ερευνητές των επιστημών της ζωής, στη μάχη έχουν ριχτεί και ειδικότητες όπως η τρισδιάστατη εκτύπωση και η επιστήμη υλικών.
Όταν η τρισδιάστατη εκτύπωση άρχισε να παράγει ικανοποιητικά αποτελέσματα. η φαντασία για τους τρόπους χρήσης της τεχνολογίας άρχισε να καλπάζει. Ένας σχεδιαστής στο Μιλάνο θα μπορούσε να σχεδιάσει μια καρέκλα, να σου στείλει το ψηφιακό αρχείο του σχεδίου και εσύ να εκτυπώσεις την καρέκλα αυτή με τον προσωπικό σου τρισδιάστατο εκτυπωτή, στο σαλόνι σου. Ωστόσο, πριν φτάσουμε στο σημείο που κάθε νοικοκυριό θα τύπωνε τα δικά του έπιπλα υψηλής αισθητικής, η πραγματικότητα παρενέβη και μια άλλη επιτακτική ανάγκη αναδείχθηκε, και μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η επιβολή καραντίνας, σχεδόν ταυτόχρονα σε όλο τον πλανήτη, παράλληλα με τους περιορισμούς στις μεταφορές, επηρέασε τις αλυσίδες εφοδιασμού δημιουργώντας ελλείψεις σε εξοπλισμό και υλικά απαραίτητα για την αντιμετώπιση της πανδημίας.
Μια τέτοια περίπτωση παρουσιάστηκε στην Μπρέσια, στη Λομβαρδία της Ιταλίας, όταν νοσοκομείο χρειάστηκε να αντικαταστήσει μια βαλβίδα σε συσκευή οξυγόνου που χρησιμοποιείται στην εντατική, αλλά δεν μπορούσε να προμηθευτεί το εξάρτημα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Μερικά τηλεφωνήματα σε ειδικούς του 3D printing και στα FabLab της βόρειας Ιταλίας και βρέθηκε τελικά μια start-up εταιρεία που μπορούσε να βοηθήσει τυπώνοντας τη βαλβίδα που βρισκόταν σε έλλειψη. Η εταιρεία δημιούργησε ένα πρωτότυπο, το νοσοκομείο το δοκίμασε για να βεβαιωθούν ότι λειτουργεί και στη συνέχεια η εταιρεία προχώρησε στην κατασκευή των απαραίτητων βαλβίδων, τις οποίες και πρόσφερε στο νοσοκομείο. Η γνωστοποίηση της ιστορίας συνοδεύτηκε από τεράστια ανταπόκριση, με εταιρείες τρισδιάστατης εκτύπωσης από όλο τον κόσμο να προσφέρονται να βοηθήσουν στην εκτύπωση των βαλβίδων.
Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά. Το σχέδιο της βαλβίδας προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα και πατέντα, καθιστώντας την αναπαραγωγή του παράνομη. Αν ακολουθούσαν κατά γράμμα τον νόμο που συνοδεύει τις πατέντες, νοσοκομείο και εταιρεία δεν θα έπρεπε να τυπώσουν τη βαλβίδα, ακόμα κι αν έτσι θα έσωζαν ζωές. Η πανδημία, όμως, δημιούργησε μια συνθήκη παράκαμψης των καθιερωμένων διαδικασιών παραγωγής προϊόντων.
Τις τελευταίες δεκαετίες οι κοινότητες που ασχολούνται με νέες τεχνολογίες ανοιχτού κώδικα έχουν δημιουργήσει μια κουλτούρα διαμοιρασμού. Σαν ώριμες από καιρό, οι κοινότητες της τρισδιάστατης εκτύπωσης ανταποκρίθηκαν άμεσα χρησιμοποιώντας την τεχνογνωσία τους. Σχεδιαστές και μηχανικοί οργανώθηκαν μέσα από διαδικτυακά φόρουμ και ρίχτηκαν στη μάχη προκειμένου να δημιουργήσουν κατάλληλα ψηφιακά μοντέλα της βαλβίδας, ανοιχτού κώδικα αυτή τη φορά, που θα μπορούσαν να εκτυπωθούν ελεύθερα από όποιον τις έχει ανάγκη οπουδήποτε στον κόσμο. Προφανώς η εκτύπωση οποιουδήποτε εξαρτήματος για ιατρικό εξοπλισμό, πέρα από τα ζητήματα πνευματικών δικαιωμάτων που ανακύπτουν, πρέπει να τηρεί συγκεκριμένες αυστηρές προδιαγραφές. Ωστόσο, αν ένα εκτυπωμένο αντίγραφο μηδαμινού κόστους μπορεί να σώσει ζωές, με ποιους όρους καλούμαστε να κρίνουμε την υπόθεση; Με όρους ηθικής ή αγοράς;
Στην Τσεχία η γνωστή εταιρεία Prusa Research, που ειδικεύεται στην τρισδιάστατη εκτύπωση, σχεδίασε και δώρισε 10.000 προστατευτικά προσώπου στο υπουργείο Υγείας της Τσέχικης Δημοκρατίας σε μια προσπάθεια να συμβάλει στην ανάγκη για προστατευτικό εξοπλισμό για τους επαγγελματίες της Υγείας. Η εταιρεία έχει δημιουργήσει ιστοσελίδα στην οποία μοιράζεται ανοιχτά τα σχέδια με όποιον θέλει να τα χρησιμοποιήσει μαζί με οδηγίες για τη συναρμολόγηση, την απολύμανση των μασκών αλλά και την προστασία όσων συμμετέχουν στην κατασκευή. Τα αρχεία αυτά ανανεώνονται συνεχώς ακολουθώντας τα νέα δεδομένα για τον ιό. Στην προσπάθεια αυτή τους βοηθούν εργαστήρια και νοσοκομεία με εργαστηριακούς ελέγχους των υλικών συγκεκριμένα για τον κορωνοϊό. Τα σχέδια βελτιώνονται διαρκώς με βάση τα σχόλια που λαμβάνουν από τη διεθνή κοινότητα της τρισδιάστατης εκτύπωσης που τα εφαρμόζει, ώστε να εξασφαλίζουν πιο γρήγορη και αποτελεσματική εκτύπωση. Η συλλογική αυτή προσπάθεια έχει γίνει δεκτή με μεγάλο ενθουσιασμό, καθώς πολλές ειδικότητες, όπως είναι οι επαγγελματίες Υγείας στα νοσοκομεία, οι τραυματιοφορείς, οι πυροσβέστες, οι οδοντίατροι, το προσωπικό οίκων ευγηρίας, αιτούνται των προστατευτικών ασπίδων. Οι επαγγελματίες αυτοί χρησιμοποιούν το υλικό και με τη σειρά τους παρέχουν σχόλια και προτάσεις για τη βελτίωσή του ανατροφοδοτώντας τον ανασχεδιασμό. Το σχέδιο διαδόθηκε αστραπιαία εκτός Τσεχίας και χρησιμοποιείται πια σε όλο τον κόσμο.
Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλαπλές αντίστοιχες πρωτοβουλίες από φορείς όπως το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Τμήμα Χημικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών σε συνεργασία με το Τμήμα Λοιμώξεων του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Πατρών, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και ανεξάρτητες κοινότητες στην Καβάλα, στο Ηράκλειο Κρήτης και όχι μόνο.
Ο Οργανισμός Ανοιχτών Τεχνολογιών (ΕΕΛΛΑΚ) δημιούργησε σχετικό κόμβο με τον οποίο επιδιώκουν την εκκίνηση ενός ανοιχτού δικτύου συνεργασίας και αλληλεπίδρασης με αφορμή παρόμοιες πρωτοβουλίες διεθνώς, οι οποίες κινούνται προς την κατεύθυνση της ανοιχτής τρισδιάστατης εκτύπωσης νοσοκομειακού εξοπλισμού ζωτικής σημασίας που βρίσκεται σε έλλειψη. Στόχος, η δημιουργία ενός οριζόντιου πανελλαδικού δικτύου συντονισμού για ερευνητικά εργαστήρια, δομές και μεμονωμένα άτομα που διαθέτουν τον κατάλληλο εξοπλισμό ώστε να ανταποκριθούν στις ελλείψεις μέσα από τον συμμετοχικό σχεδιασμό τεχνολογίας, πάντα υπό την καθοδήγηση του ιατρικού προσωπικού.
Η προσπάθειά τους έχει σαν επιδίωξη τη σύνδεση των δομών ώστε στο επόμενο διάστημα να μπορούν να υποστηρίξουν και μικρότερες περιφερειακές δομές, όπως κέντρα Υγείας, αγροτικά ιατρεία, κοινωνικά ιατρεία ή ακόμα και άτομα που είναι σε καραντίνα μέσα στο ίδιο τους το σπίτι, στις γειτονιές των πόλεων, ευπαθείς ομάδες και εργαζόμενες/νους που σηκώνουν το μεγαλύτερο βάρος της κρίσης. Όπως αναφέρουν στην ιστοσελίδα τους, ο σκοπός τους είναι να οργανωθούν μέσα από οριζόντιες διαδικασίες ώστε να συνεισφέρουν χωρίς κόστος ή κέρδος και με άξονα την αλληλεγγύη και να δημιουργήσουν ένα ευρύτερο πλαίσιο συνδιαμόρφωσης και προώθησης των ανοιχτών δεδομένων και σχεδίων.
Το κίνημα για το ανοιχτό λογισμικό έχει ήδη φέρει αξιοσημείωτες αλλαγές, μεταμορφώνοντας τον τρόπο με τον οποίο δημιουργούμε από μουσική μέχρι υπηρεσίες. Οι εξελίξεις στον τομέα της ψηφιακής παραγωγής (digital fabrication), προσθέτουν ακόμη μία παράμετρο, επιτρέποντας το πέρασμα από το ψηφιακό στο υλικό. Όπως άλλοτε o διαμοιρασμός αρχείων, η λεγόμενη «πειρατεία», άλλαξε τους όρους πρόσβασης στο πολιτιστικό περιεχόμενο και το λογισμικό, πυροδοτώντας εξελίξεις στους αντίστοιχους κλάδους, ίσως οι νέες αυτές κοινότητες του ανοιχτού λογισμικού τρισδιάστατης εκτύπωσης, σαν άλλοι πειρατές, να σηματοδοτούν μια αναγκαστική αλλαγή πορείας - ή ίσως μια νέα επανάσταση.
Λήδα Αρνέλλου
Πηγές και περισσότερες πληροφορίες
PRUSA free 3D printing resources https://www.prusa3d.com/covid19/
Οργανισμός Ανοιχτών Τεχνολογιών (ΕΕΛΛΑΚ)
3D Printing Media
