Απόλλωνας, ο γιος του Δία και της Λητούς, ο όμορφος θεός της τοξοβολίας, των τεχνών, της αλήθειας και της προφητείας, που οδηγεί το άρμα του μπροστά από τον Ήλιο. Πόσο πιο ταιριαστό και εμβληματικό όνομα θα μπορούσε να είχε διαλέξει ο δρ Abe Silverstein, διευθυντής Διαστημικών Αποστολών της NASA, για την πρώτη επανδρωμένη αποστολή στο φεγγάρι. Στις 20 Ιουλίου 1969, η αποστολή Apollo 11 γράφει Ιστορία με το πρώτο ανθρώπινο αποτύπωμα στην επιφάνεια της Σελήνης να είναι γεγονός.
Άρτεμις, η κόρη του Δία και της Λητούς και δίδυμη αδερφή του Απόλλωνα, η θεά του κυνηγιού και της άγριας φύσης, προστάτιδα των νεαρών κοριτσιών, αλλά και θεά του μοναδικού φυσικού δορυφόρου της Γης, της Σελήνης. Σ’ αυτήν άλλωστε οφείλει και το όνομά του το νέο φιλόδοξο πρόγραμμα της NASA, που θα στείλει τον επόμενο άντρα αλλά και την πρώτη γυναίκα στο φεγγάρι μέχρι το 2024.
Η διαστημική κούρσα
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Η δεκαετία του 1960 σηματοδοτείται όχι μόνο από τη «βρετανική εισβολή» των Beatles στη μουσική βιομηχανία αλλά και από μία διαστημική φρενίτιδα. Ο άνθρωπος είναι αποφασισμένος να βγει από τα στενά όρια της γήινης ατμόσφαιρας και να εξερευνήσει το Διάστημα. Στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου έχουμε στην πραγματικότητα έναν «διαστημικό αγώνα» ανάμεσα στην Αμερική και τη Σοβιετική Ένωση.
Ο Sputnik, ο πρώτος τεχνητός δορυφόρος που στέλνεται στο διάστημα τον Οκτώβριο του 1957, αποτελεί μια μεγάλη επιτυχία για τη Σοβιετική Ένωση. Στις 12 Απριλίου του 1961 πραγματοποιείται η πρώτη επανδρωμένη πτήση στο Διάστημα, με τον κοσμοναύτη Yuri Gagarin να είναι ο πρώτος άνθρωπος που θα μπει σε τροχιά γύρω από τη Γη σε ανώτερο ύψος 328 χιλιομέτρων για 108 λεπτά! Ο Yuri ακολουθήθηκε από τον Gherman Titov, τον Valerij Bykovskiy αλλά και τη Valentina Tereshkova, την πρώτη γυναίκα στο Διάστημα, και τον Alexei Leonov, που πραγματοποιεί τον πρώτο διαστημικό περίπατο στις 18 Μαρτίου του 1965. Στις 3 Φεβρουαρίου 1966 παίρνουμε μια πρώτη γεύση από την επιφάνεια της Σελήνης με φωτογραφικό υλικό που συλλέγεται από την εκτέλεση της πρώτης επιτυχημένης προσσελήνωσης με τη μη επανδρωμένη αποστολή Luna 9, δίνοντας στη Σοβιετική Ένωση ένα σημαντικό προβάδισμα στον αγώνα για την κατάκτηση του Διαστήματος.
Παράλληλα, οι ΗΠΑ εκτόξευσαν με επιτυχία μερικούς δορυφόρους από το 1958 μέχρι το 1960. Στην προσπάθειά τους να μην μείνουν πίσω σ’ αυτόν τον διαστημικό αγώνα, εισάγουν το Project Mercury. Ο Alan Shepard αποτυγχάνει να μπει σε τροχιά στην πρώτη επανδρωμένη διαστημική αποστολή των ΗΠΑ λίγες μόνο μέρες μετά την πτήση του Yuri Gagarin. Το καταφέρνει όμως ο John Glenn και έτσι γίνεται ο πρώτος Αμερικανός που μπαίνει σε τροχιά γύρω από τη Γη στις 20 Φεβρουαρίου του 1962. Οι προσπάθειες των Αμερικανών συνεχίζονται με το Project Gemini, με πολλές επιτυχημένες αποστολές από το 1964 έως το 1966, με τον Ed White να κάνει τον πρώτο «αμερικανικό» διαστημικό περίπατο τον Ιούνιο του 1965.
Το πρόγραμμα Apollo
Επόμενος στόχος: η Σελήνη. «Επιλέγουμε να πάμε στη Σελήνη!» είπε ο J.F. Kennedy στο Rice Stadium στο Houston του Texas στις 12 Σεπτεμβρίου του 1962, σε μία από τις πιο μνημειώδεις ομιλίες στην Ιστορία. Έτσι γεννιέται το πρόγραμμα Apollo. Στόχος του Apollo είναι η κατάκτηση από τον άνθρωπο ακόμα ενός ουρανίου σώματος πέρα από τη Γη. Η πρώτη προσπάθεια το 1967 στέφεται με απόλυτη αποτυχία, με τρεις αστροναύτες νεκρούς κατά τη διάρκεια των ελέγχων, χωρίς καν να αφήσει την επιφάνεια τη Γης. Οι επόμενες προσπάθειες είναι μη επανδρωμένες αποστολές, μέχρι το Apollo 7, που εκτελεί την πρώτη επανδρωμένη πτήση στην τροχιά της Γης, ενώ δύο μήνες μετά το Apollo 8 εκτελεί την πρώτη πτήση σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη τον Δεκέμβριο του 1968. Κάπως έτσι φτάνουμε τελικά στην αποστολή Apollo 11. Αυτή τη φορά πρέπει να πετύχουμε.
Το Apollo 11 εκτοξεύεται στις 16 Ιουλίου 1969 από το Διαστημικό Κέντρο J.F. Kennedy στη Φλόριντα με πλήρωμα τους αστροναύτες Neil Armstrong, Edwin E. (Buzz) Aldrin Jr. και Michael Collins. Το διαστημικό αυτό σκάφος αποτελείται από τρία μέρη, το όχημα διακυβέρνησης, το υπηρεσιακό σκάφος και τη σεληνάκατο. Το διαστημόπλοιο εκτοξεύεται αρχικά σε τροχιά γύρω από τη Γη με τη βοήθεια ενός πυραύλου Saturn V, στη συνέχεια αποκολλάται από αυτόν και ταξιδεύει στον διαστημικό χώρο μέχρι να εισέλθει τελικά σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη. Ο Neil Armstrong και ο Buzz Aldrin μεταβαίνουν με τη σεληνάκατο Eagle στην επιφάνεια της Σελήνης, ενώ ο Michael Collins παραμένει στο όχημα διακυβέρνησης σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη.
Η αντίστροφη μέτρηση έχει αρχίσει. Ο Ryan Gosling στο «First Man», σαν άλλος Neil Armstrong, εκτελεί εντολές μέσα στη σεληνάκατο και βλέπει μέσα από το μικρό παράθυρο το ανάγλυφο της επιφάνειας της Σελήνης να πλησιάζει όλο και πιο πολύ, καθηλώνοντάς μας στην οθόνη με την έντονη φόρτιση της στιγμής εκείνης. Χαμογελάει με ανακούφιση. «The Eagle has landed» ακούγεται στο Κέντρο Ελέγχου Αποστολών της NASA στο Χιούστον. Η 20ή Ιουλίου του 1969 είναι η απαρχή μιας νέας διαστημικής περιπέτειας, «ένα μικρό βήμα για τον άνθρωπο, ένα τεράστιο άλμα για την ανθρωπότητα», όπως είπε και ο ίδιος ο Armstrong. Οι Armstrong και Aldrin είναι οι πρώτοι άνθρωποι που «κολυμπούν» μέσα στο ασθενές βαρυτικό πεδίο του φυσικού μας δορυφόρου, μένοντας εκεί για περίπου 21 ώρες, συλλέγοντας δείγματα. Στη συνέχεια μέσω του Eagle μπαίνουν ξανά σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη και ενώνονται με τον Collins για να ξεκινήσουν τον δρόμο της επιστροφής. Βούτηξαν στην κυριολεξία στα παγωμένα νερά του Ειρηνικού Ωκεανού στις 24 Ιουλίου, όπου και συλλέχθηκαν από το πλοίο USS Hornet, ενώ ψεκάστηκαν και με ειδικά απολυμαντικά για προφύλαξη από τυχόν σεληνιακά μικρόβια!
Η επιτυχία του διαστημικού προγράμματος της NASA είναι αδιαμφισβήτητη. Οι αποστολές Apollo συνεχίστηκαν για μερικά χρόνια ακόμα, μέχρι τελικά να σταματήσουν από έλλειψη επαρκούς χρηματοδότησης λόγω του Πολέμου του Βιετνάμ. Η Σοβιετική Ένωση εγκαταλείπει το σχέδιό της να στείλει κοσμοναύτες στη Σελήνη και προσανατολίζεται στη δημιουργία ενός διαστημικού σταθμού. Παρ’ όλα αυτά, σε ένδειξη καλής θέλησης και παγκόσμιας συνεργασίας πραγματοποιείται η πρώτη από κοινού αποστολή μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης, το Apollo–Soyuz Test Project, σηματοδοτώντας έτσι και τη λήξη του «διαστημικού αγώνα» τον Ιούλιο του 1975. Αυτή είναι και η τελευταία αποστολή Apollo.
Η ανθρωπότητα στο Διάστημα
Ας έρθουμε όμως στο σήμερα. Τι έχει γίνει από τότε; Η απάντηση είναι πολλά! Κατασκευάστηκε πληθώρα επανδρωμένων διαστημικών σταθμών, όπως ο Salyut and ο Almaz της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά και ο Mir πλέον της Ρωσίας, ο Skylab των ΗΠΑ, καθώς και ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός, ο μοναδικός σε λειτουργία σήμερα. Διαστημικά λεωφορεία (space shuttles) μετέφεραν δορυφόρους και αστροναύτες σε χαμηλή τροχιά γύρω από τη Γη, βοηθώντας ακόμα και στην κατασκευή του Διαστημικού Σταθμού. Μη επανδρωμένα διαστημόπλοια, όπως o Pioneer, o Voyager, o Galileo, ο Cassini–Huygens και ο Juno φτάνουν μέχρι τον Δία, τον Κρόνο και τον Πλούτωνα. Άλλα, όπως το New Horizons, εξερευνούν άλλες δομές του ηλιακού συστήματός μας φτάνοντας τελικά μέχρι την Έσχατη Θούλη, ενώ παράλληλα οχήματα (rovers), όπως το Curiosity, τρέχουν πάνω στην επιφάνεια του Άρη γεμίζοντάς μας με δεδομένα ακόμα και σήμερα.
Γιατί όμως όλες οι επανδρωμένες αποστολές σταματούν στο όριο του Διαστημικού Σταθμού; Γιατί ο άνθρωπος έμεινε απλά σε χαμηλή τροχιά γύρω από τη Γη; Για ποιον λόγο ακυρώθηκαν τόσα προγράμματα με στόχο την ανθρώπινη παρουσία πάνω στη Σελήνη και όχι μόνο την επικράτηση ρομποτικών συστημάτων; Ίσως η απάντηση να είναι ο τεράστιος προϋπολογισμός που απαιτείται για ένα τέτοιο εγχείρημα, όπως και για οποιαδήποτε άλλη επανδρωμένη αποστολή άλλωστε. Ή ίσως να μην υπάρχει πια ο ανταγωνισμός του Ψυχρού Πολέμου. Όπως και να ’χει, όμως, το ενδιαφέρον για τη Σελήνη δεν έπαψε να υπάρχει. Η σκέψη μιας επανδρωμένης διαστημικής αποστολής στον κόκκινο πλανήτη έφερε ξανά στο προσκήνιο το κοντινότερο σε εμάς ουράνιο σώμα.
Το πρόγραμμα Artemis
Βρισκόμαστε πλέον πενήντα χρόνια μετά το Apollo 11. Στις 14 Μαΐου 2019, ο διοικητής της NASA Jim Bridenstine ανακοινώνει το διαστημικό πρόγραμμα Artemis. Στόχος του φιλόδοξου αυτού διαστημικού προγράμματος είναι, μέχρι το 2024, να βαδίζουν στην επιφάνεια της Σελήνης η πρώτη γυναίκα αλλά και ο επόμενος άντρας.
Τα τεχνολογικά συστήματα που αναπτύσσονται για την υποστήριξη της αποστολής αυτής είναι, το λιγότερο, πρωτόγνωρα. Η πρώτη γυναίκα και ο επόμενος άντρας θα φτάσουν στον νότιο πόλο της Σελήνης με το διαστημικό σκάφος Orion. To Orion θα σταλεί στο Διάστημα με τον Space Launch System (SLS), τον πιο ισχυρό πύραυλο που έχει κατασκευαστεί ποτέ. Θα έχει προηγηθεί η κατασκευή του Lunar Gateway, ενός «διαστημικού σταθμού» σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη το 2022. Από εκεί οι αστροναύτες θα είναι σε θέση να μεταβαίνουν στην επιφάνεια της Σελήνης. Το Lunar Gateway αποτελεί τη μεγαλύτερη καινοτομία της αποστολής, καθώς θα μπορεί να υποστηρίξει μακροχρόνια την ανθρώπινη παρουσία στη Σελήνη, αλλά και μεγαλύτερες αποστολές για την εξερεύνηση του Διαστήματος.
Πολλοί μπορεί να θεωρούν ότι η επιστροφή στη Σελήνη αποτελεί ένα πισωγύρισμα στο άνοιγμα του ανθρώπου για νέες και μακρινές διαστημικές περιπέτειες. Όμως η σημασία αυτής της αποστολής είναι ιδιαίτερα μεγάλη, καθώς όχι μόνο λειτουργεί ως έμπνευση για μια μελλοντική αποστολή στον Άρη και τονίζει την ανάγκη για παγκόσμια συνεργασία για την επίτευξη του μεγάλου αυτού στόχου, αλλά και αναδεικνύει τον ζωτικό ρόλο της γυναίκας. Πηγαίνοντας πίσω στη Σελήνη θέτουμε πρακτικά τα θεμέλια της ανθρώπινης πλέον εξερεύνησης του Άρη και του βαθέως Διαστήματος. Ας σκεφτούμε τον δορυφόρο μας σαν μια τεράστια παιδική χαρά. Μπορούμε να αναπτύξουμε ισχυρές τεχνολογίες, να δοκιμάσουμε και να επανασχεδιάσουμε όλα τα καινούργια μας «παιχνίδια» αλλά και να μάθουμε πώς να χτίζουμε βιώσιμες κατοικίες στην επιφάνεια ενός άλλου πλανήτη. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι πλέον θα είμαστε σε θέση να εξερευνήσουμε τα όρια του ανθρώπινου εαυτού μας σε ό,τι σχετίζεται με τη μακρόχρονη έκθεσή μας στο τελείως διαφορετικό πεδίο ακτινοβολίας του Διαστήματος.
Ο γυναικείος παράγοντας στην εξερεύνηση του Διαστήματος, αν και ελαφρώς παραγκωνισμένος, παραμένει ισχυρός. Οι Katherine Johnson, Dorothy Vaughn και Mary Jackson στην κυριολεξία χτίζουν το διαστημικό πρόγραμμα της NASA, η Margaret Hamilton ηγείται της ομάδας που γράφει το λογισμικό για την προσγείωση του Apollo, oι αστροναύτες Jessica Meir και Christina Koch πραγματοποιούν την πρώτη καθ’ ολοκληρία διαστημική βόλτα στις 18 Οκτωβρίου του 2019, αλλά και πολλές άλλες γυναίκες επιστήμονες και μηχανικοί αποδεικνύουν καθημερινά ότι το Διάστημα μπορεί να είναι καθαρά «γυναικεία υπόθεση». Αυτό έρχεται να τονίσει και το πρόγραμμα Artemis, φέρνοντας την πρώτη γυναίκα στην επιφάνεια της Σελήνης. Ακόμα και το αφαιρετικό λογότυπο του προγράμματος είναι εδώ για να εμπνεύσει κάθε γυναίκα, αφού καθεμία μπορεί να καθρεφτιστεί στο ασημένιο πρόσωπο της θεάς Άρτεμης.
Στο πλαίσιο του προγράμματος αυτού, η NASA θα συνεργαστεί σε παγκόσμιο επίπεδο με την Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία (ESA), τη Διαστημική Υπηρεσία της Ιαπωνίας (JAXA) και τον Καναδικό Διαστημικό Οργανισμό (CSA) καθώς και με πληθώρα μεγάλων και μικρότερων ιδιωτικών εταιρειών, όπως για παράδειγμα τα μεγαθήρια της διαστημικής έρευνας και τεχνολογίας SpaceX, Lockheed Martin, Blue Origin, Boeing και Northrop Grumman. Η επένδυση στον ιδιωτικό τομέα έχει ως στόχο την οικοδόμηση μιας νέας διαστημικής οικονομίας, η οποία θα επεκτείνεται πέρα από τα στενά όρια της χαμηλής γήινης τροχιάς.
* Αναστασία Τεζάρη, φυσικός, υποψήφια διδάκτωρ Ιατρικής Φυσικής ΕΚΠΑ, μέλος της Ομάδας Κοσμικής Ακτινοβολίας ΕΚΠΑ
