Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
21.7°C26.3°C
2 BF 38%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.6°C24.9°C
3 BF 38%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
19.4°C24.3°C
2 BF 55%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.4°C21.6°C
2 BF 64%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
21.9°C23.5°C
0 BF 37%
Κυστική ίνωση: Από τη μοριακή διάγνωση στη θεραπεία
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Κυστική ίνωση: Από τη μοριακή διάγνωση στη θεραπεία

Η πολύ πρόσφατη ανακοίνωση από τον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) για την έγκριση ενός νέου, πολλά υποσχόμενου φαρμάκου για τη θεραπεία της κυστικής ίνωσης προκάλεσε ενθουσιώδεις αντιδράσεις σε ασθενείς και γιατρούς. Η κυστική ίνωση μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν μια πολύ σοβαρή ασθένεια με σημαντικά μειωμένο προσδόκιμο ζωής. Με αφορμή το σπουδαίο αυτό γεγονός, το «Πρίσμα» αναζήτησε απαντήσεις από τη Μυρτώ Πούλου, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Εργαστήριο Ιατρικής Γενετικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, με μακροχρόνια εμπειρία στη μοριακή διάγνωση της νόσου.

Πώς κληρονομείται η κυστική ίνωση, πού οφείλεται και τι προκαλεί;

Η κυστική ίνωση είναι το συχνότερο κληρονομικό νόσημα στους καυκάσιους πληθυσμούς. Στη χώρα μας εμφανίζει 4% - 5% συχνότητα φορέων στον γενικό πληθυσμό και συνεπώς είναι δεύτερο σε συχνότητα κληρονομικό νόσημα μετά τη μεσογειακή αναιμία. Είναι ένα υπολειπόμενο κληρονομικό νόσημα, δηλαδή απαιτείται η ύπαρξη δύο γονέων οι οποίοι θα είναι φορείς ενός μη λειτουργικού γονιδίου. Η μεταβίβαση και των δύο μη λειτουργικών γονιδίων στον απόγονο προκαλεί τη νόσο.

Το υπεύθυνο γονίδιο είναι το CFTR, μεταλλάξεις του οποίου οδηγούν στην εμφάνιση της νόσου. Η πρωτεΐνη που προκύπτει από αυτό το γονίδιο είναι ένα κανάλι, ή αλλιώς αντλία, μεταφοράς ιόντων χλωρίου. Όταν λειτουργεί το κανάλι, τα ιόντα χλωρίου μεταφέρονται στο εξωτερικό του κυττάρου, ενώ όταν δεν λειτουργεί, παγιδεύονται στο εσωτερικό του κυττάρου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να διαταράσσεται η ισορροπία και να δημιουργείται παχύρευστη βλέννη στο εξωτερικό του κυττάρου.

Πρόκειται για μια νόσο που επηρεάζει ποικιλοτρόπως τον οργανισμό και κυρίως τους πνεύμονες, το πάγκρεας, τη γαστρεντερική οδό, τους ιδρωτοποιούς αδένες και το ανδρικό αναπαραγωγικό σύστημα. Το κύριο χαρακτηριστικό της είναι η δυσλειτουργία των εξωκρινών αδένων, η οποία ευθύνεται για το ευρύ φάσμα των κλινικών εκδηλώσεων και επιπλοκών της.

Γιατί είναι απαραίτητος ο μοριακός έλεγχος;

Το βασικό μειονέκτημα στην πρόληψη της κυστικής ίνωσης είναι το γεγονός ότι οι φορείς δεν εμφανίζουν κάποιο κλινικό σύμπτωμα. Δεν υπάρχει κάποιος βιοχημικός ή αιματολογικός δείκτης, όπως για παράδειγμα στη μεσογειακή αναιμία, που να δείχνει αυξημένη πιθανότητα κάποιος να είναι φορέας παθολογικής μετάλλαξης. Επίσης, πολύ συχνά, λόγω του ότι χρειάζονται δύο γονείς φορείς για να γεννηθεί ένας πάσχοντας, δεν υπάρχει θετικό οικογενειακό ιστορικό.

Ο μοριακός έλεγχος, δηλαδή ο έλεγχος του DNA για τον εντοπισμό των παθολογικών μεταλλάξεων, είναι ο μόνος τρόπος για να αποκαλύψουμε με ασφάλεια τους φορείς και να μπορέσουμε να προσφέρουμε ουσιαστική πρόληψη.

Ποιες είναι οι κυριότερες δυσκολίες και προκλήσεις του μοριακού ελέγχου στην κυστική ίνωση;

Στην Ελλάδα παρατηρείται μεγάλη μοριακή ετερογένεια, δηλαδή πολλές διαφορετικές μεταλλάξεις εμφανίζονται σε μικρό αριθμό ατόμων, γεγονός που έχει προκύψει από τη μεγάλη ιστορία μετανάστευσης πληθυσμών από τη Μέση Ανατολή προς την Ευρώπη μέσω της χώρας μας. Στις περισσότερες χώρες της βόρειας Ευρώπης, κυρίως μια μετάλλαξη, η p.Phe508del, ανιχνεύεται σε ποσοστά που αγγίζουν το 70%-80% ενώ στη χώρα μας το αντίστοιχο ποσοστό είναι μόλις 53%. Επιπλέον, στην Ελλάδα έχουν ανιχνευτεί περισσότερες από 130 διαφορετικές μεταλλάξεις, ανεβάζοντας το ποσοστό ανίχνευσης περίπου στο 98%. Είναι φανερό λοιπόν ότι ο αποτελεσματικός έλεγχος θα πρέπει να καλύπτει το μεγαλύτερο δυνατό ποσοστό ανίχνευσης και το εργαστήριο που διενεργεί τον έλεγχο θα πρέπει να παρέχει και την κατάλληλη γενετική συμβουλευτική επεξηγώντας τα αποτελέσματά του.

Στο Εργαστήριο Ιατρικής Γενετικής του ΕΚΠΑ παρέχεται πλήρης έλεγχος για την κυστική ίνωση από το 1992 και έχει γίνει έλεγχος σ’ αυτό στο σύνολο των ασθενών της χώρας μας καθώς και σε περισσότερα από 25.000 άτομα γενικού πληθυσμού.

Ποιες ομάδες του πληθυσμού επωφελούνται από τον μοριακό έλεγχο της νόσου;

Ο μοριακός έλεγχος διαχωρίζεται στον διαγνωστικό έλεγχο εντοπισμού ασθενών και στον προληπτικό έλεγχο ανίχνευσης φορέων. Ο διαγνωστικός έλεγχος αφορά τα άτομα που εμφανίζουν συμπτώματα τυπικής νόσου ή ηπιότερες μορφές της, γνωστές και ως μονοσυμπτωματικές μορφές κυστικής ίνωσης. Παραδείγματα αποτελούν η ανδρική στειρότητα λόγω αμφοτερόπλευρης έλλειψης σπερματικού πόρου, η χρόνια παγκρεατίτιδα, οι βρογχιεκτασίες και χρόνιες πνευμονοπάθειες αδιευκρίνιστης αιτιολογίας.

Ο προληπτικός έλεγχος ανίχνευσης φορέων αφορά ζευγάρια πριν την τεκνοποίηση ή στα πρώτα στάδια μιας εγκυμοσύνης και ζευγάρια κατά τη διάρκεια της αξιολόγησης πριν την εφαρμογή τεχνικών υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (ζευγάρια με υπογονιμότητα). Πολύ σημαντικό επίσης είναι να ελέγχονται άτομα με οικογενειακό ιστορικό κυστικής ίνωσης, καθώς έχουν αυξημένη πιθανότητα σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό να είναι φορείς, όπως και οι σύντροφοι φορέων και ασθενών της νόσου. Σε περίπτωση που εντοπιστεί ένα ζευγάρι φορέων παθολογικών μεταλλάξεων, υπάρχει η δυνατότητα εφαρμογής προγεννητικής διάγνωσης σε κάθε επικείμενη κύηση.

Πώς σχετίζεται ο μοριακός έλεγχος με τη θεραπεία της νόσου;

Η κυστική ίνωση αποτελεί παράδειγμα γενετικής νόσου για την οποία πλέον υπάρχει εξατομικευμένη θεραπεία ανάλογα με τις μεταλλάξεις που φέρει ο ασθενής. Το 2012 εγκρίθηκε το πρώτο φάρμακο για ασθενείς της νόσου με συγκεκριμένη μετάλλαξη και μόλις στις 22.10.2019 εγκρίθηκε για κυκλοφορία στην Αμερική το τρίτο σε σειρά φάρμακο που μπορεί να δοθεί σε ασθενείς που έχουν έστω ένα αντίγραφο της πιο κοινής μετάλλαξης p.Phe508del. Σύντομα αναμένεται να δοθεί η έγκριση και από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων για κυκλοφορία και στη χώρα μας. Η έγκριση του τελευταίου φαρμάκου αποτελεί φαρμακευτική επιλογή για σχεδόν το 90% των πασχόντων παγκοσμίως, ενώ στη χώρα μας μπορεί να ωφεληθεί περίπου το 75% των πασχόντων.

Η μεγάλη επιστημονική επιτυχία της εξατομικευμένης θεραπείας για την κυστική ίνωση διαφαίνεται αν αναλογιστούμε ότι, ενώ αρχικά η νόσος θεωρούνταν νόσημα της παιδικής ηλικίας -οι ασθενείς μας κατέληγαν πριν ή λίγο μετά την ενηλικίωση-, πλέον το προσδόκιμο ζωής αυτού του πολύ σοβαρού νοσήματος αναμένεται να αγγίζει και να ξεπερνά τα 50 έτη. Απαραίτητη προϋπόθεση, ωστόσο, για να επωφεληθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι ασθενείς από τις νέες θεραπείες είναι η διεξαγωγή του μοριακού ελέγχου για τον προσδιορισμό των μεταλλάξεων που φέρουν.

Μαρία Τσίπη

Χρήσιμοι σύνδεσμοι:

Εργαστήριο Ιατρικής Γενετικής, ΕΚΠΑ: http://www.iatrikigenetiki.med.uoa.gr/

Πανελλήνιος Σύλλογος Κυστικής Ίνωσης: http://www.cysticfibrosis.gr/el/

Σύλλογος για την Κυστική Ίνωση: https://www.cfathess.gr/

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL