Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
21.1°C24.7°C
2 BF 40%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
22 °C
18.6°C23.8°C
3 BF 41%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.2°C23.2°C
2 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.8°C21.6°C
2 BF 62%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
19.9°C22.4°C
2 BF 52%
Λαύριο η βοή του χρόνου
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Λαύριο η βοή του χρόνου

Καμινευτές κατά τη χύτευση του μεταλλικού αργυρούχου μολύβδου σε τύπους (καλούπια) μετά την εκροή του από την κάμινο Water-Jacket της Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρίου

ΤΗΣ ΖΙΖΗΣ ΣΑΛΙΜΠΑ*

Από τα αρχαία μεταλλεία που αποτελούσαν την πηγή του αργύρου και τον χθόνιο θησαυρό της Αθηναϊκής Δημοκρατίας μέχρι τα κτήρια και τον μηχανικό εξοπλισμό που σφράγισαν την εκκίνηση της σύγχρονης βιομηχανίας, δεν σταματά ποτέ να ακούγεται η βοή και να λάμπουν οι φωτιές από τις καμίνους, δίνοντας πνοή και φως στη λαυρεωτική γη, τον αδιάσπαστο κρίκο ανάμεσα στον αρχαιοελληνικό και νεοελληνικό πολιτισμό.

Μετά από είκοσι επτά χρόνια, από το πρώτο βιβλίο που αφορούσε το νεότερο Λαύριο της μεταλλείας και της μεταλλουργίας, η νέα έκδοση «Λαύριο η βοή του χρόνου. Το Νεότερο Λαύριο της μεταλλείας και μεταλλουργίας», του Κώστα Γ. Μάνθου, με επιστημονική επιμέλεια - κείμενα του Γιώργου Ν. Δερμάτη, δρος Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Louvain-la-Neuve, είναι το αποτέλεσμα μακροχρόνιας αρχειακής και ιστορικής έρευνας.

Ο Κώστας Γ. Μάνθος, αρχιτέκτονας, με μεταπτυχιακό τίτλο από την Αρχιτεκτονική Σχολή του Pratt Institute της Νέας Υόρκης των ΗΠΑ, ανέλαβε την καλλιτεχνική επιμέλεια και τον γενικό συντονισμό για την ευόδωση του εγχειρήματος. Το βιβλίο εκδόθηκε από την Εταιρεία Μελετών Λαυρεωτικής με την επιχορήγηση του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και τη χορηγία της «Αιγέας», Αστικής μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας Πολιτιστικού και Κοινωφελούς Έργου.

Ένα βιβλίο στο ταξίδι του βιομηχανικού χρόνου. Εξώφυλλο μια φωτογραφία που αγκαλιάζει το περιεχόμενο του βιβλίου και προσελκύει ακόμη και τους πιο απαιτητικούς αναγνώστες. Ένα στιγμιότυπο με τους καμινευτές κατά τη διαδικασία χύτευσης μεταλλικού αργυρούχου μολύβδου. Η βιομηχανική αίθουσα, τα μηχανήματα, το τελικό προϊόν -τα καλούπια μολύβδου- στην άκρη της φωτογραφίας, ο εργάτης που μοχθεί και ο επιστάτης που επιβλέπει.

Καρπός μιας επίπονης συλλογικής προσπάθειας από ειδικούς επιστήμονες και τεχνικούς, η έκδοση αποτελεί ένα πρότυπο τυπογραφικής τέχνης και τεκμηριωμένης επιστημονικής έρευνας. Το βιβλίο αυτό προορίζεται να ταξιδεύσει και στο εξωτερικό. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθούμε στη θαυμάσια μετάφραση στα αγγλικά που πραγματοποίησε η Τζούντυ Γιαννακοπούλου.

Ολόκληρο το καλειδοσκόπιο της βιομηχανικής και κοινωνικής ιστορίας στη Λαυρεωτική γη εμφανίζεται στο βιβλίο. Το εικονιστικό υλικό είναι πλούσιο και καθιστά ελκυστικό το βιβλίο στους συλλέκτες, στους αναγνώστες με εικαστικά ενδιαφέροντα αλλά και στους ερευνητές. Ο Κ.Γ. Μάνθος συνέβαλε ουσιαστικά στη δημιουργία αυτής της έκδοσης· με μεράκι και αγάπη για τον τόπο του, διέσωσε και συγκέντρωσε το φωτογραφικό υλικό.

Ο χώρος και οι άνθρωποι μέσα στη ροή του χρόνου απεικονίζονται και αναπλάθουν τη μνήμη της βιομηχανικής κληρονομιάς της χώρας μας. Οι πίνακες του Γ. Ιακωβίδη με τα πορτρέτα των διευθυντών, του Ν. Λύτρα με το τοπίο του Λαυρίου, οι φωτογραφίες γνωστών δημιουργών (Αφοι Ρωμαΐδη, Σ.Μ. Βήχος, Αδελφές Κάντα, Α. Μπύλιος, Ε. Καζάνης, Κ. Δημητρίου κ.ά.), που ο καθένας από αυτούς πρόσθεσε τη δική του ξεχωριστή ματιά στην απαθανάτιση της στιγμής, τα επιστολικά δελτάρια, οι καρτ ποστάλ, οι τοπογραφικοί - μεταλλευτικοί χάρτες, οι χαλκογραφίες, οι φωτογραφίες των μετοχών, τα εξώφυλλα των φυλλαδίων των εταιρειών με τα καταστατικά και τις εκθέσεις των διευθυντών συνθέτουν το εικονιστικό υλικό. Η απαθανάτιση της στιγμής.

Η Ελλάδα επιδεικνύει το Λαύριο ως τρόπαιο στις Διεθνείς Βιομηχανικές Εκθέσεις στο Παρίσι (1889) και στο Σικάγο (1893). Είναι το σύμβολο της βιομηχανικής αστικοποίησης και του αστικού εκσυγχρονισμού που οραματίζεται ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος το επισκέπτεται δύο φορές. Οι φωτογραφίες από τα κτήρια, τον μηχανολογικό εξοπλισμό, το λιμάνι με τη μεταλλική σκάλα της φορτοεκφόρτωσης, τους εργαζόμενους, που κοσμούσαν τους τοίχους, μεταφέρονται στις σελίδες του βιβλίου. Η κάθε εικόνα συνοδεύεται από επεξηγηματική λεζάντα.

Ο μεταλλικός αργυρούχος μόλυβδος αποτελεί πνοή ζωής για τη λαυρεωτική γη. Η βοή του χρόνου είναι και η «Βαβέλ» με τους ανθρώπους που καταφτάνουν για να εργασθούν από κάθε γωνιά της νότιας Ευρώπης την Καρθαγένη της Ισπανίας, τα άγονα νησιά του Αιγαίου, τη Λακωνία, την Ιταλία, τα χωριά της ορεινής ραχοκοκαλιάς στα Βαλκάνια. Πρόσφυγες διωγμένοι από τις πατρίδες τους έβρισκαν καταφύγιο, στέγη και εργασία.

Ο λαμπερός κόσμος της τεχνολογικής καινοτομίας και της βιομηχανικής προόδου συνοδεύεται από τον μέλανα των καπνών, του ιδρώτα και του καμάτου κόσμο της εργασίας. Το Λαύριο, ένας κρίκος στην αλυσίδα των πόλεων - ορυχείων (villes minières) του 19ου αιώνα, όπου ο πανταχού παρών εργοδότης λαμβάνει τα χαρακτηριστικά του φεουδάρχη αλλά και του πατέρα αφέντη.

Το βιβλίο ιχνηλατεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς και τις δραστηριότητες των εταιρειών που λειτούργησαν στο Λαύριο. Από το 1864, που άρχισε η ανακαμίνευση των αρχαίων σκωριών, μέχρι το 1981 στο Λαύριο λειτουργούν η εταιρεία: Hilarion Roux et Cie (1865-1873), η Εταιρεία των Μεταλλουργείων του Λαυρίου (1873-1927), και η Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου (1875-1981).

Ο επιχειρησιακός βίος των εταιρειών αυτών δεν ήταν ανέφελος. Στο βιβλίο περιγράφονται οι αιτίες και τα γεγονότα που διαταράσσουν τις κανονικότητες. Τα Λαυρεωτικά, οι επιπτώσεις από την πτώση της τιμής του μολύβδου στις διεθνείς αγορές το 1904, το καίριο πλήγμα από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο με την επιστράτευση των ανθρώπων και την παύση του εμπορίου και των συναλλαγών.

Το βιβλίο με κριτικό πνεύμα καταγράφει και αναδεικνύει τις εργασιακές σχέσεις στο Λαύριο. Διαφαίνεται καθαρά ο δεσμευτικός χαρακτήρας μεταξύ της εταιρείας και των εργαζομένων, ο οποίος γεννά υποχρεώσεις και δικαιώματα από τις δύο πλευρές.

Στη Γαλλική Εταιρεία από το 1942 έως και το 1943, κατά τη διάρκεια της ναζιστικής Κατοχής, τη νύχτα, κρυφά από τους κατακτητές, με τεχνολογική καινοτομία και εργασιακή παρουσία του Κωνσταντίνου Κονοφάγου, αρχιμηχανικού της μεταλλουργίας ˗μετέπειτα πρύτανη του ΕΜΠ˗, παραγόταν ασήμι το οποίο στη συνέχεια πουλιόταν στη μαύρη αγορά της Αθήνας. Με αυτόν τον τρόπο γλίτωσαν από τον λιμό και τον θάνατο οι οικογένειες των εργατών.

Οι εργάτες του Λαυρίου γίνονται οι πρωταγωνιστές των αγώνων για τα εργασιακά δικαιώματα. Στο βιβλίο καταγράφονται οι εξεγέρσεις και τα αιτήματά τους, τα οποία διεκδικούν με απεργίες και εξεγέρσεις, που ξεκινούν από το 1872, 1887, 1890 και κορυφώνονται το 1896, 1929,1961. Εδώ ιδρύονται το 1914 και τα πρώτα επαγγελματικά σωματεία, το «Σωματείο Εργατών Μεταλλευτών Λαυρίου και ο Σύνδεσμος Τεχνιτών Μεταλλουργείων Λαυρίου (με ταμεία αλληλοβοήθειας).

Από το 1924 με ειδικό Ν.Δ. θεσπίζεται η εφαρμογή του οκταώρου της ημερήσιας εργασίας για τους εργαζόμενους στις μεταλλουργικές επιχειρήσεις του Λαυρίου. Από τις κοινωνικές συγκρούσεις, αναδύεται μια νέα κουλτούρα που έχει φωνή και εκφράζεται μέσα από τον τοπικό Τύπο, τους πολιτιστικούς συλλόγους, τον κινηματογράφο, το λαϊκό τραγούδι και τις φιλαρμονικές.

Η κοινωνία των μεταλλωρύχων - μεταλλεργατών μεταμορφώνεται σταδιακά σε κοινωνία των πολιτών. Ο ιστορικός χρόνος και ο ιστορικός χώρος αναδεικνύει συνεχώς νέα πεδία δραστηριότητας: το λιμάνι, το τεράστιο μνημειακό απόθεμα, η σύγχρονη καινοτομική μετεξέλιξή του, το Τεχνολογικό - Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου του ΕΜΠ.

Η έκδοση αυτή προβάλλει το αποτέλεσμα μιας συλλογικής προσπάθειας που συνεχίζεται στη λαυρεωτική γη. Οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις αξιοποιούνται, εκθεσιακοί και μουσειακοί χώροι δημιουργούνται, οι σπουδαστές Γεωλογίας, Μεταλλειολογίας και των συναφών ειδικοτήτων εξασκούνται και εξειδικεύονται στο Λαύριο.

Το Λαύριο αντιμετώπισε την οικονομική κρίση στις αρχές του 1990 και αντιστάθηκε αξιοποιώντας στο έπακρο το ανθρώπινο δυναμικό και τους φυσικούς πόρους που διαθέτει. Ας ευχηθούμε ότι το Λαύριο της παραγωγής, της καινοτομικής τεχνολογίας και των εργατικών διεκδικήσεων θα αποτελέσει το φωτεινό παράδειγμα για τη χώρα μας στους σημερινούς δύσκολους καιρούς της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης.

* Η Ζιζή Σαλιμπα είναι Δρ. Οικονομολόγος - Ιστορικός

Info: Λαύριο η βοή του χρόνου.

Το Νεότερο Λαύριο της μεταλλείας και μεταλλουργίας

Κώστας Γ. Μάνθος

Επιστημονική επιμέλεια - κείμενα: Γιώργος Ν. Δερμάτης

Εταιρεία Μελετών Λαυρεωτικής 2017

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL