Η πρόσφατη έλευση της τρόικας για την εξέταση της κυβέρνησης σχετικά με την προώθηση και εφαρμογή των μνημονιακών δεσμεύσεων συνέπεσε με διάφορες εξελίξεις που συσχετίζονται με τον τραπεζικό τομέα.
Καταρχάς η πρόθεση του οικονομικού επιτελείου να φέρει έναν νέο νόμο για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών που συνδυάζεται με την επικείμενη δημοσίευση της μελέτης της BlackRock για τις κεφαλαιακές τους ανάγκες, τις οποίες δημοσιεύματα του Τύπου οριοθετούν στα 5,5 - 6 δισ. ευρώ.
Δεύτερον, ένα άρθρο των Financial Times, σύμφωνα με το οποίο το ΔΝΤ ανεβάζει τις κεφαλαιακές ανάγκες των τραπεζών στα 20 δισ. ευρώ, προκαλώντας έντονους προβληματισμούς και συζητήσεις τόσο για τις πραγματικές προθέσεις του οργανισμού όσο και για την ποιότητα των τραπεζικών ιδρυμάτων.
Προσωπική εκτίμηση, ότι πρόθεση του ΔΝΤ είναι να αποκλείσει από τη σκέψη της κυβέρνησης την πρόθεσή της να χρησιμοποιήσει μέρος των υπολοίπων του κεφαλαιακού αποθέματος του ΤΧΣ (9 δισ. ευρώ περίπου) για την κάλυψη του χρηματοδοτικού κενού της περιόδου 2014-2016, που υπολογίζεται στα 11 δισ. ευρώ.
Όσον αφορά τις πραγματικές ανάγκες των τραπεζών, αντί να στηριζόμαστε σε εικασίες και δημοσιεύματα που ανεβοκατεβάζουν τον "λογαριασμό", ας προσπαθήσουμε - όσο το δυνατόν πιο σύντομα - να καταγράψουμε ορισμένα πραγματικά στοιχεία για το τραπεζικό σύστημα προκειμένου να σχηματιστεί μια καλύτερη εικόνα.
1. Η συνολική ενίσχυση προς τον τραπεζικό τομέα από το 2008 έχει ως εξής: το ελληνικό κράτος έχει δανειστεί 48,2 δισ. ευρώ (μέσω EFSF) για την ανακεφαλαιοποίηση και εξυγίανση του κλάδου και 4,4 δισ. ευρώ με την έκδοση ομολόγων από τον Νόμο Αλογοσκούφη του 2008 (που λήγουν τον προσεχή Μάιο). Παράλληλα, οι τράπεζες προχώρησαν στις εκδόσεις ομολόγων με εγγύηση του δημοσίου, κατά ανώτατο όριο 90 δισ. ευρώ, με το σημερινό ύψος να κυμαίνεται περίπου στα 60 δισ. ευρώ. Να επισημανθεί ότι οι εγγυήσεις δεν προστίθενται στο δημόσιο χρέος. Επίσης έχουν εκδοθεί ειδικοί τίτλοι μηδενικού επιτοκίου με σημερινό ανεξόφλητο 2,4 δισ. ευρώ.
2. Κόστος - ζημιές τραπεζών από την συμμετοχή στο PSI (Μάρτιος 2012). Σύμφωνα με τα στοιχεία, η συνολική ζημιά του τραπεζικού συστήματος ανέρχεται σε περίπου 25 δισ. ευρώ.
3. Η διαδικασία των αυξήσεων μετοχικού κεφαλαίου των τραπεζών εμπεριείχε δυο επιμέρους στοιχεία που την κατέστησαν παγκόσμια πρωτοτυπία. Πρώτον, ότι απαιτούνταν ελάχιστη συμμετοχή 10% ιδιωτικών κεφαλαίων για να διατηρηθεί το σημερινό διοικητικό status quo και, δεύτερον, τα warrants (ως το μέσο σταδιακής επανιδιωτικοποίησης) δόθηκαν δωρεάν.
4. Αποδεικνύεται ότι η πρόσφατη ανακεφαλαιοποίηση δεν ήταν επαρκής, ενώ οι δηλώσεις του οικονομικού επιτελείου, στελεχών τραπεζών και της ΤτΕ περί σταδιακής αποκατάστασης της ρευστότητας δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα.
5. Ποια είναι τα σημερινά προβλήματα των τραπεζών; Πρώτον, η έλλειψη κεφαλαίων που έχει προκληθεί κυρίως από την φυγή καταθέσεων λόγω του φόβου για πιθανή ευρώ-έξοδο τα προηγούμενα χρόνια και της υπερβάλλουσας φοροεπιβάρυνσης. Δεύτερον, το υψηλό ποσοστό των "κόκκινων" δανείων. Πιο αναλυτικά, λαμβάνοντας ως έτη σύγκρισης το 2008 και το 2013, το σύνολο των καταθέσεων από 235,8 δισ. ευρώ έχουν υποχωρήσει στα 177 δισ. ευρώ, οι χορηγήσεις συμπεριλαμβανομένης της γενικής κυβέρνησης από τα 286,4 δισ. ευρώ διαμορφώθηκαν σε 239,3 δισ. ευρώ και τα επισφαλή δάνεια ως προς το σύνολο των χορηγήσεων από το 5% ανήλθαν στο 29,3% το α' εξάμηνο του 2013, περίπου 70 δισ. ευρώ ενώ εκτιμήσεις κάνουν λόγο για άνοδο πάνω από 75 δισ. ευρώ το 2014. Στον παρακάτω πίνακα (πηγές: ΤτΕ και Τράπεζα Πειραιώς) αποτυπώνεται η πορεία των επισφαλών δανείων ανά κατηγορία.
Για να απλοποιήσουμε την εικόνα, οι καταθέσεις από το 2008 έχουν μειωθεί κατά περίπου 60 δισ. ευρώ (- 25%), η διαφορά των καταθέσεων από τα δάνεια είναι 62 δισ. ευρώ και τα "κόκκινα" δάνεια υπολογίζονται σε 75 δισ. ευρώ.
6. Για την κάλυψη του προβλήματος των δανείων οι τράπεζες έχουν κάνει προβλέψεις της τάξης του 40,4%, με βάση τα στοιχεία του α' τριμήνου του 2013. Πρακτικά λοιπόν από το συνολικό άνοιγμα των επισφαλών δανείων έχουν καλύψει με ίδια μέσα ένα σημαντικό ποσοστό. Αν συνυπολογίστουν οι εγγυήσεις (collaterals) των δανείων και τα όποια κεφαλαιακά αποθέματα το πρόβλημα γίνεται -σε θεωρητική βάση- πιο διαχειρίσιμο.
7. Η αύξηση των επισφαλειών έχει άμεση σχέση με το τεράστιο πρόβλημα της ανεργίας που μαστίζει την χώρα τα τελευταία χρόνια. Τα στοιχεία αποδεικνύουν ότι όσο αυξάνεται ο αριθμός των ανέργων τόσο αυξάνεται και ο όγκος των "κόκκινων" δανείων. Το παρακάτω διάγραμμα αποτυπώνει πλήρως το βαθμό συσχέτισης των δυο μεγεθών. (Πηγή: Τράπεζα Πειραιώς).
8. Οι τράπεζες βρίσκονται σε μια διαδικασία μείωσης των πιστώσεων προς τον ιδιωτικό τομέα, καθώς πρωταρχικό τους μέλημα είναι η εύρεση κεφαλαίων και η διαχείριση του προβλήματος των επισφαλών δανείων, ενώ την ίδια στιγμή οι καταθέσεις παραμένουν στάσιμες.
9. Τα πραγματικά επιτόκια δανεισμού προς τον ιδιωτικό τομέα είναι τα υψηλότερα στην Ευρωζώνη, γεγονός που έχει δυο αρνητικά αποτελέσματα. Πρώτον, ουσιαστικά ανατροφοδοτείται το πρόβλημα των "κόκκινων" δανείων και δεύτερον μειώνεται η ανταγωνιστικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων έναντι των αντίστοιχων τους στην Ευρωζώνη.
10. Δεν έχει δοθεί η πρέπουσα σημασία στο γεγονός ότι η ελληνική τραπεζική αγορά, μέσω της επιβολής των μνημονιακών αποφάσεων, έχει αποκτήσει χαρακτηριστικά ολιγοπωλίου. Οι τέσσερις συστημικές τράπεζες ελέγχουν το 90% της συνολικής αγοράς από 68% το 2008. Την ίδια στιγμή που τρόικα και κυβέρνηση προσπαθούν να ανοίξουν π.χ. την αγορά γάλακτος, φαρμάκων κ.ά. και να δημιουργήσουν συνθήκες ανταγωνισμού, στον τραπεζικό κλάδο επιβάλλουν τον περιορισμό του. Αν λάβουμε υπόψη πρόσφατες αναλύσεις ξένων επενδυτικών οίκων (JP Morgan, Bank of America) για επαναφορά της τραπεζικής κερδοφορίας στα επίπεδα προ κρίσης από το 2015, η παραπάνω επισήμανση αποκτά μεγαλύτερη βαρύτητα.
11. Η απάντηση στο ερώτημα για τις συνολικές κεφαλαιακές ανάγκες των τραπεζών δεν μπορεί να είναι επακριβής χωρίς την ανάλυση των στοιχείων. Να τονιστεί ότι οποιοδήποτε ποσό δημοσιευθεί τις επόμενες ημέρες θα αφορά μελλοντικές κεφαλαιακές ανάγκες που θα πρέπει να καλυφθούν σε βάθος χρόνου. Ωστόσο ο σχηματισμός επιπρόσθετου κεφαλαίου, μέσω διαφορετικών μεθόδων -αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου, ομολογιακές εκδόσεις, πώληση θυγατρικών, κερδοφορία- της τάξης των 10 δισ. ευρώ την επόμενη διετία θεωρείται επαρκής.
Καταλήγοντας εκείνο που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι η ύπαρξη και η λειτουργία του τραπεζικού συστήματος είναι απαραίτητο εργαλείο για την άσκηση της οικονομικής πολιτικής. Βασική προϋπόθεση για την εύρυθμη λειτουργία του είναι η κεφαλαιακή του ενδυνάμωση και η επίλυση των βασικών προβλημάτων του μέσω ενός οριοθετημένου νομικού και ρυθμιστικού πλαισίου. Στο ερώτημα που τίθεται περί ιδιοκτησιακού καθεστώτος η απάντηση -στο πλαίσιο του σημερινού συστήματος- είναι απλή: Όποιος βάζει ή έχει βάλει τα περισσότερα χρήματα έχει και τον έλεγχο.
