Του Γιάννη Μπουρνού*
Η προκήρυξη πρόωρων προεδρικών και κοινοβουλευτικών εκλογών από τον Ρ.Τ. Ερντογάν δεν αποτέλεσε έκπληξη, ιδιαίτερα μετά την «τροχιοδεικτική» δήλωση του ηγέτη του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (MHP) Ντεβλέτ Μπαχτσελί, στις 17 Απριλίου, με την οποία ο εκλογικός εταίρος πλέον του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) ζήτησε πρόωρη διεξαγωγή των δύο αναμετρήσεων, επικαλούμενος "οικονομικές και πολιτικές επιχειρήσεις εις βάρος της Τουρκίας" και τη δυσκολία της χώρας να "αντέξει υπό τέτοιες συνθήκες" έως τον Νοέμβριο 2019.
Είχε προηγηθεί, στις 20 Φεβρουαρίου, η ανακοίνωση από τον Ρ.Τ. Ερντογάν της σύναψης συνασπισμού AKP-MHP με τίτλο «Λαϊκή Συμμαχία», που συνοδεύεται από αλλαγή του εκλογικού νόμου, που μέχρι σήμερα απαγόρευε την προεκλογική συγκρότηση συνασπισμών κομμάτων.
Ο Μπαχτσελί ενήργησε ως «λαγός» του AKP, προκειμένου να φανεί ότι η επίσπευση των εκλογών δεν είναι τακτικισμός του Τούρκου Προέδρου, αλλά αποτελεί «αίτημα ευρείας αποδοχής».
Ο Ρ.Τ. Ερντογάν προκήρυξε τελικώς διπλές πρόωρες εκλογές για τις 24 Ιουνίου, προσπερνώντας το τουρκικό σύνταγμα, που προβλέπει ότι, εφόσον ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας προκηρύξει πρόωρες εκλογές, απαιτούνται τουλάχιστον 90 ημέρες ώς τη διεξαγωγή τους. Η επιλογή αυτής της ημερομηνίας δεν είναι τυχαία: Συμπιέζει τον προεκλογικό χρόνο, δυσκολεύοντας την αντιπολίτευση και αξιοποιεί το γράμμα του νόμου, που επιτρέπει σε ένα πολιτικό κόμμα να πάρει μέρος σε εκλογές 6 μήνες μετά την ίδρυσή του, για να αποκλείσει από την εκλογική διαδικασία το νεοϊδρυθέν δεξιό «Καλό Κόμμα» (IYI Parti) της Μεράλ Ακσενέρ.
Οι πρόωρες εκλογές φάνταζαν το τελευταίο διάστημα επιβεβλημένες για τον Πρόεδρο Ερντογάν: Η πολεμική επιχείρηση στη Συρία δεν μπορεί να συνεχίζεται εσαεί (ή τουλάχιστον μέχρι τον Νοέμβριο του 2019 που θα διεξάγονταν κανονικά οι εκλογές), ιδιαίτερα όταν η τουρκική οικονομία οδεύει ταχύτατα προς τη βύθιση. Οι αμερικανικοί οίκοι αξιολόγησης συνεχίζουν να υποβαθμίζουν την Τουρκία σε μια στιγμή που εντείνεται η αφαίμαξη ξένων κεφαλαίων.
Αναλυτές υποστηρίζουν ότι η τουρκική οικονομία παραμένει ισχυρή, επικαλούμενοι το χαμηλό δημόσιο χρέος και την αύξηση των εξαγωγών, λόγω υποτίμησης της τουρκικής λίρας. Λαθεύουν, γιατί το ιδιωτικό χρέος έχει εκτιναχθεί και μεγάλο μέρος του (κυρίως στεγαστικά και επιχειρηματικά δάνεια) είναι σε ευρώ και δολάρια, γεγονός που κάνει την αποπληρωμή του ολοένα δυσκολότερη, ακριβώς λόγω της ραγδαίας υποτίμησης της λίρας (100% σε 5 χρόνια).
Διεργασίες στην αντιπολίτευση
Το βάρος πέφτει στα τρία κόμματα της αντιπολίτευσης: Το κεμαλικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), το «Καλό Κόμμα» της Ακσενέρ και το αριστερό και φιλοκουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP), με το τελευταίο να μετρά περίπου 5.000 μέλη του στις φυλακές για «στήριξη της τρομοκρατίας» (PKK).
Μπροστά στο ενδεχόμενο αποκλεισμού του κόμματός της από τις εκλογές, η Ακσενέρ δήλωσε ότι θα είναι υποψήφια Πρόεδρος έστω και ως ανεξάρτητη (θα συγκεντρώσει εύκολα 100.000 απαιτούμενες υπογραφές). Την ίδια τακτική (των ανεξάρτητων υποψηφίων βουλευτών) μπορεί να ακολουθήσει το κόμμα της στις κοινοβουλευτικές εκλογές.
Το μεγαλύτερο ερωτηματικό είναι η στάση που θα επιλέξει το CHP, καθώς η επιλογή υποψηφιότητας που θα κάνει θα επηρεάσει και τη στάση του HDP. Στο CHP έχουν ακουστεί ήδη πολλά ονόματα, όπως του 49χρονου εθνικιστή αντιπροέδρου του Γιλμάζ Οζτούρκ, σε περίπτωση που αποσυρθεί ο πρόεδρος του κόμματος Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου. Μια υποψηφιότητα Οζτούρκ θα ήταν καταστροφική για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, μια και πρόκειται για τον βασικό θιασώτη της προκλητικής ρητορείας του CHP περί «κατάληψης τουρκικών νησιών από την Ελλάδα». Την πρωτοβουλία των κινήσεων έχει ο Κιλιτσντάρογλου, ο οποίος, ενώ διαρρέει ότι δεν φιλοδοξεί να είναι υποψήφιος, εν τούτοις δεν το αποκλείει τελεσίδικα.
Θα ρισκάρουμε την πρόβλεψη ότι αν αντίπαλοι του Ερντογάν στις προεδρικές εκλογές είναι ο πρόεδρος του CHP ή ο Γ. Οζτούρκ και η Μ. Ακσενέρ, τότε ο Ρ.Τ. Ερντογάν θα επικρατήσει είτε δύσκολα από τον πρώτο γύρο, είτε εύκολα στον δεύτερο γύρο (ακόμη και αν CHP και Ακσενέρ συμφωνήσουν σε στήριξη όποιου περάσει δεύτερος την πρώτη Κυριακή). Το μοναδικό ίσως σενάριο ήττας του Ρ.Τ. Ερντογάν θα ήταν η επιλογή μιας "υπερβατικής" υποψηφιότητας από το Κέντρο ή ακόμη και την Κεντροδεξιά, που θα μπορούσε να ψηφιστεί στον δεύτερο γύρο ακόμη και από τους οπαδούς της φιλοκουρδικής Αριστεράς.
Οι τουρκικές γεωπολιτικές επιδιώξεις
Αξίζει να θυμόμαστε ότι τα ελληνοτουρκικά θέματα δεν βρίσκονται στην κορυφή της ατζέντας της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Ακόμα και σήμερα, που παρατηρείται έξαρση της τουρκικής εθνικιστικής ρητορείας και επιθετικότητας, πρόκειται για αντανάκλαση των τουρκικών διεκδικήσεων σε άλλα, κρισιμότερα ζητήματα για την Τουρκία, όπως ο γεωπολιτικός και γεωενεργειακός ρόλος της στη Συρία, η τύχη του κουρδικού ζητήματος, η διαφύλαξη του ρόλου της ως πρωταγωνιστικού περιφερειακού παίκτη στην ευρύτερη περιοχή έναντι άλλων, φιλόδοξων σουνιτικών παικτών (Σ. Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα) ή ακόμη και η τουρκική φιλοδοξία για συνδιαχείριση των ενεργειακών πόρων της Κύπρου. Σε αυτό το σύνθετο πλαίσιο, πολλά θα κριθούν από το πώς θα μεταβληθούν προσεχώς τρεις βασικές παράμετροι: οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις, οι ευρωτουρκικές διαπραγματεύσεις και η ευκαιριακή ρωσοτουρκική προσέγγιση.
Η Ελλάδα οφείλει στις μέρες που απομένουν ώς τις τουρκικές εκλογές να συνεχίσει να απαντά αποφασιστικά αλλά ψύχραιμα στις όποιες τουρκικές προκλήσεις, με διαρκή στόχο την αποκλιμάκωση. Τυχόν αντίθετη τακτική θα ενίσχυε κι άλλο το προφίλ του Ρ.Τ. Ερντογάν ως αναμφισβήτητου ηγέτη της «Νέας Τουρκίας», που βασίζεται στο τρίπτυχο «σουνιτικό Ισλάμ - εθνικισμός - νεοφιλελευθερισμός» και στόχο έχει να εδραιωθεί πάνω στα συντρίμμια του κοσμικού κράτους, με ορόσημο το 2023 και την 100ή η επέτειο της υπογραφής της Συνθήκης της Λωζάνης. Ο λόγος τώρα στον τουρκικό λαό και ιδιαίτερα σε εκείνο το 49% του ΟΧΙ του 2017, που έδειξε ότι μπορεί να ανατρέψει τις προβλέψεις, όσο δυσμενείς κι αν είναι αυτές.
* Μέλος της Π.Γ. του ΣΥΡΙΖΑ, υπεύθυνος Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων
