Φωτογραφίες:
ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ
Υπάρχουν δεκάδες ιστορικά παραδείγματα πόλεων που διχοτομήθηκαν ανάμεσα σε δύο κράτη, όπως το Βερολίνο ή το Ελ Πάσο ντελ Νόρτε που μοιράστηκε σε Ελ Πάσο του Τέξας και Σιουδάδ Χουάρες του Μεξικού. Όπως υπάρχουν πόλεις που κατά καιρούς διχοτομήθηκαν με βάση τις κοινότητές τους, όπως η Βηρυτός, που έχουν διχοτομηθεί σε δύο πολιτείες, όπως η Τεξάρκανα, μισή στο Τέξας και μισή στο Αρκάνσας, ή και ντε φάκτο διχοτομημένες όπως η Δερύνεια της Κύπρου. Μόνο δύο πόλεις όμως ανήκουν ταυτόχρονα σε δύο ηπείρους, και οι δύο μοιρασμένες σε Ευρώπη και Ασία. Η μία, η Κωνσταντινούπολη, είναι πασίγνωστη. Λιγότερο γνωστή όμως είναι το Ατυράου στο δυτικό Καζακστάν, το οποίο διασχίζει ο Ουράλης ποταμός, φυσικό σύνορο -όπως και τα Ουράλια- Ασίας και Ευρώπης. Έτσι, καθώς περνά ο Ουράλης μέσα από το Καζακστάν, η τέως και η νυν πρωτεύουσα της χώρας Αστάνα και Αλμάτυ -ή Άλμα Άτα, όπως ήταν παλαιότερα γνωστή- ανήκουν γεωγραφικά στην Ασία, το Ουράλσκ και το Τσαπάεφ στα δυτικά στην Ευρώπη, και το Ατυράου και στις δύο ηπείρους.
Ερχόμενος από Ουράλσκ, αναρωτιόμουν αν η γεωγραφική αυτή διχοτόμηση θα αντανακλάτο και σε κοινωνική και πολιτισμική. Μετά από λίγες ώρες περπάτημα διαπίστωσα πως η πόλη δεν είναι απλώς διχοτομημένη, αλλά και διαιρεμένη σε τεταρτημόρια. Εκτός του διαχωρισμού σε ευρωπαϊκό Ατυράου δυτικά και ασιατικό ανατολικά, χωρίζεται και σε Βορρά - Νότο, διάκριση που δεν είναι ορατή με πρώτη ματιά, κι αυτό της προσδίδει μια κρυφή γοητεία. Το βορειοδυτικό και το βορειοανατολικό Ατυράου διατηρούν την παλιά φυσιογνωμία, ενώ το νότιο είναι πιο σύγχρονο.
Στο "σοβιετιικό" Ατυράου
Στο βορειοανατολικό μέρος όπου έμενα, ατμόσφαιρα και αισθητική θύμιζαν σοβιετική περίοδο. Βγαίνοντας από το ξενοδοχείο, αντίκρισα τεράστια συμπαγή κτήρια που απλώνονταν σε μήκος, όμοια με αυτά που είχα συναντήσει και σε άλλες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες και χώρες τού πάλαι ποτέ “υπαρκτού σοσιαλισμού”. Τα κτήρια αυτά, σαν τερατώδη γιγαντιαία κουτιά, τα περικύκλωναν τεράστιοι διπλοί, υπέργειοι αγωγοί φυσικού αερίου. Στο μεγαλύτερο μήκος τους ακουμπούσαν στο έδαφος, και γι' αυτό είχαν κατασκευαστεί αυτοσχέδια μεταλλικά σκαλιά που εν είδει γέφυρας οι κάτοικοι τα ανέβαιναν από τη μία πλευρά των αγωγών και τα κατέβαιναν από την άλλη. Σε άλλα σημεία οι αγωγοί σχημάτιζαν αψίδες πάνω από δρόμους και σταυροδρόμια για να περνούν οχήματα. Αυτός ο συνδυασμός πέτρας και μέταλλου σε τερατώδεις διαστάσεις και σε ψυχρές, σχεδόν “καταθλιπτικές” αποχρώσεις έδιναν μια μάλλον μουντή όψη στο τεταρτημόριο αυτό. Κίνηση υπήρχε μεν, ειδικά στη διαδρομή προς τον σιδηροδρομικό σταθμό, αυτή όμως περιοριζόταν σε λίγους κεντρικούς δρόμους. Σε πολλούς από τους υπόλοιπους, ατμόσφαιρα και κίνηση θύμιζαν προάστιο.
Ο ψευδο-ρωσικού ρυθμού ναός Ουσπένσκυ
Περνώντας στο βορειοδυτικό τμήμα που ενώνεται με το βορειονατολικό μέσω της γέφυρας της λεωφόρου Σουλτάν Μπεϊμπαρούς (από το όνομα Αιγύπτιου σουλτάνου του 13ου αιώνα με δύο πατρίδες, Αίγυπτο και Καζακστάν), βρέθηκα στο παλιό κομμάτι της πόλης. Συγκριτικά με τη “σοβιετική” αισθητική του βορειοανατολικού τεταρτημορίου, μου φάνηκε λιτό, πιο παραδοσιακό, πιο ήσυχο και μικροαστικό. Μετά από μερικά λεπτά περπάτημα είδα από μακριά να ξεχωρίζει ο ψηλότερος από τους ρωσικού ρυθμού χρυσαφί τρούλους του καθεδρικού Ουσπένσκυ, κόκκινης ρωσικής εκκλησίας του 1883. Καθώς οι δρόμοι ήταν στενοί και ο φωτισμός τους υποτυπώδης, οι τρούλοι αυτοί, με τα 40 μέτρα ύψος, μπόρεσαν να με βοηθήσουν το προηγούμενο βράδυ να προσανατολιστώ όταν είχα περάσει στο ευρωπαϊκό μέρος της πόλης και να βγω στην κεντρική πλατεία του Ατυράου που βρισκόταν σε μικρή απόσταση.
Ο ναός μού κέντρισε το ενδιαφέρον και εξωτερικά με το πορτοκαλί χρώμα πάνω από τα τούβλα, το μήκος του, 45 μέτρα, και κυρίως την αρχιτεκτονική, ψευδο-ρωσικού ρυθμού, κράμα πρώιμου και παραδοσιακού ρωσικού ύφους με στοιχεία βυζαντινά και όλο αυτό αρμονικά δεμένο με τοπικά στοιχεία που έδιναν κομψότητα κι όχι την αυστηρότητα άλλων ρωσικών εκκλησιών. Ακόμη πιο εντυπωσιακό μου φάνηκε το εσωτερικό, χωρητικότητας 900 πιστών. Ξεχώρισα ιδιαίτερα την εικόνα της οικογένειας του τελευταίου τσάρου. Νικόλαος, τσαρίνα, κόρες και πρίγκηπας Αλέξιος, καθένας μ' έναν σλαβικό σταυρό στο χέρι και αντί για βασιλικές ενδυμασίες να φορούν άμφια σε πορφυρές, λευκές και χρυσαφί αποχρώσεις, καθώς έχουν αγιοποιηθεί. Εντυπωσιακό ήταν το τέμπλο, χρυσαφί χρώματος, με τέσσερις σειρές εικόνων να καταλήγουν ψηλά σε τρεις τοιχογραφίες πλαισιωμένες από χρυσαφί τόξα ως προέκτασή του. Στη 10 μέτρων οροφή, τοιχογραφίες μού θύμιζαν κάπως και δυτική τεχνοτροπία εκτός από ορθόδοξη.
Η κεντρική πλατεία
Τα δύο βόρεια τεταρτημόρια χωρίζονται με τη γέφυρα του άξονα Ανατολής - Δύσης που σχηματίζουν οι λεωφόροι Αμπάι και Σατπάγιεφ ή ακριβέστερα με τους δυο - τρεις βορειότερους παράλληλούς τους δρόμους που απαρτίζουν το κέντρο της πόλης. Ακολουθώντας αυτόν τον άξονα βρέθηκα στην κεντρική πλατεία και το "σήμα κατατεθέν" του Ατυράου, το μνημείο των Μαχάμπετ Ουτεμίσοφ και Ισατάυ Ταϋμανούλυ, δύο ηρώων των αγώνων των Καζάκων για την ελευθερία και την ανεξαρτησία. Το μνημείο συνθέτουν δύο μπρούτζινα αγάλματα ιππέων σε μέγεθος διπλάσιο του φυσικού πάνω σε κόκκινο γρανίτη. Περνώντας νωρίς το πρωί είδα ελάχιστο κόσμο και εργάτες συνεργείου με μπλε στολές που καθάριζαν το μνημείο. Κατά μήκος της πλατείας, ορθώνονταν μοντέρνες κολόνες σαν γλυπτά με λευκές σφαιρικές λάμπες και ολόγυρα τεράστια κτήρια με καθαρές και λαμπερές λευκές και μπεζ προσόψεις, τα οποία στεγάζουν πολλές τράπεζες και γραφεία. Χαρούμενα μοντέρνα γλυπτά, πολύχρωμα, σε ύφος κάτι σαν ποπ αρτ, διακοσμούν την πλατεία. Δίπλα, στο 15 της Σατπάγιεφ, βρίσκεται το τζαμί Μαντζάλι και σε ύψος 23 μέτρων ένας μπλε τρούλος διαμέτρου 7 μέτρων, ανάμεσα σε δύο μιναρέδες ύψους 26 μέτρων ο καθένας. Η χωρητικότητά του είναι για 600 άτομα, τα 100 στη γυναικεία αίθουσα.
Η σύγχρονη πόλη
Αμέσως νοτιότερα, στο νοτιοδυτικό ημισφαίριο, αρχίζει μια περιοχή με σύγχρονα γυάλινα κτήρια, εμπορικά κέντρα, μπαρ, πολυτελή ξενοδοχεία, ταγιέρ και κοστούμια, σε πλήρη αντίθεση με το βορειοανατολικό ημισφαίριο όπου η μαντήλα ήταν πιο συχνή και το ντύσιμο συντηρητικότερο. Το τεταρτημόριο στα νοτιοανατολικά εκτείνεται νοτίως του Δραματικού Θεάτρου, στην προέκταση της κεντρικής οδού Αμπάι και των μουσείων ολόγυρα. Επισκέφθηκα ένα από τα πολυτελή εστιατόρια όπου ένα “μινιμαλιστικό” (μικρή ποσότητα σε μεγάλο πιάτο) φετουτσίνι αλ πέστο μου στοίχισε 1.800 τένγκε ή 4,50 ευρώ και μία τσαγιέρα με την οποία η σερβιτόρα μού γέμισε τρεις κούπες άλλα 880 τένγκε ή 2,20 ευρώ, συνολικά δε 2.680 τένγκε, στα οποία είχε συνυπολογισθεί το 10% ή 6,70 ευρώ. Μπορεί το ποσό να φαίνεται μικρό για εστιατόριο πολυτελείας, ωστόσο είναι μεγάλο σε σύγκριση με τα υπόλοιπα εστιατόρια και ακόμη περισσότερο για τις οικονομικές δυνατότητες των ντόπιων, καθώς ο βασικός μισθός στο Καζακστάν βρίσκεται μόλις στα 110 ευρώ. Τα μεγάλα πιάτα, ομοιόμορφα και ομοιόχρωμα με την τσαγιέρα και την κούπα του τσαγιού που παρήγγειλα, τα απαστράπτοντα μαχαιροπίρουνα όπου καθρεφτίζονταν ολοκάθαρα τοίχοι και οροφή, οι αναπαυτικές καρέκλες με τις πανύψηλες ράχες και ένα μείγμα δυτικής με διακριτική κεντρασιατική αισθητική, συνέθεταν ένα ωραίο και ήρεμο περιβάλλον.
Το δραματικό θέατρο
Συνεχίζοντας την περιήγησή μου κατά τη φορά των δεικτών του ρολογιού, βρέθηκα να περνώ ξανά στην ανατολική όχθη, αυτήν τη φορά στα νότια. Το κυριότερο αξιοθέατο ήταν ένα κτήριο με σομόν κίονες, λευκά κιονόκρανα ιωνικού ρυθμού και γαλάζιες βάσεις και μετόπη και γαλάζιο τοίχο στον περίβολο. Επρόκειτο για το Περιφερειακό Δραματικό Θέατρο του Ατυράου, από τα παλαιότερα του Καζακστάν. Νεαροί απόφοιτοι της μονοετούς φοίτησης δραματικής σχολής έδωσαν στη λέσχη «Εργάτης Πετρελαιοπηγών» την πρώτη τους παράσταση στις 5 Μαρτίου 1938, με πρωτοβουλία της Επιτροπής του Λαού. Την περίοδο 1956-1957, όταν είχε ονομασθεί Θέατρο Μουσικού Δράματος του Γκουρύεφ (όπως λεγόταν τότε το Ατυράου), πήρε το πρώτο βραβείο στο εθνικό φεστιβάλ «Θέατρο της Άνοιξης», ενώ το 1975 στεγάστηκε στο σημερινό κτήριο, επί της Αμπάι 8, και ακολούθως, το 1996, πήρε το όνομα του Καζάκου ποιητή, πολιτικού και ακτιβιστή κατά της ρωσικής κυριαρχίας Μακάμπετ Ουτεμίσοφ. Είχα την τύχη να βρεθώ φθινόπωρο, στην πρεμιέρα της νέας περιόδου. Αυτή κρατά από Οκτώβριο έως Ιούνιο με κονσέρτα και μελόδραμα σε ρώσικα ή καζάκικα και φολκλόρ με παραδοσιακές ενδυμασίες, στολές πολύχρωμες, καζάκικα ανδρικά καπέλα και κόκκινα τριγωνικά με σηκωμένο γείσο γυναικεία, και όλο αυτό το θέαμα πάνω σε μια σκηνή λευκή με πορφυρή αυλαία και μπλε κουρτίνες με χρυσά εθνικά σχέδια.
Για το τέλος της παραμονής μου στο Ατυράου άφησα τις φωτογραφίες και τις απαραίτητες "τουριστικές" σέλφι στις δύο πλευρές της κεντρικής γέφυρας, την ασιατική και την ευρωπαϊκή. Ένα μικρό περίπτερο μεταλλικό, με μια ημισφαιρική οροφή που έγραφε στα κυριλλικά ΕΒΡΟΠΑ και στα αγγλικά EUROPE, έδειχνε ότι είχα περάσει στην ευρωπαϊκή πλευρά της πόλης. Δίπλα μου περνούσαν αυτοκίνητα και μαθήτριες με λευκά πουκάμισα, μπλε φούστες και μαύρα παπούτσια, ενώ μόνο το επανωφόρι διέφερε στο χρώμα. Περνώντας τη γέφυρα απέναντι, ένα άλλο περίπτερο έγραφε «ΑΣΙΑ» και στα αγγλικά και με κυριλλική γραφή.
Αφήνοντας την πόλη, ξαναπέρασα από τη ρωσική συνοικία στη "σοβιετική" στα βορειοδυτικά, με τις ογκώδεις συμπαγείς λαϊκές πολυκατοικίες, τους υπέργειους αγωγούς, τα ομοιόμορφα μπαλκόνια στις πολυκατοικίες όλα μικρά και ομοιόμορφα στη σειρά, κλειστά με ανοιχτά εναλλάξ. Ανηφορίζοντας προς τον σιδηροδρομικό σταθμό με την κίτρινη και γυάλινη πρόσοψη αποχαιρέτησα την πόλη και έβγαλα από το σακίδιο τον ταξιδιωτικό οδηγό. Επόμενος σταθμός, η πόλη Ακτομπέ.
1. Ο καθεδρικός ναός Ουσπένσκυ του 1883, σε ψευδο-ρωσικό αρχιτεκτονικό ρυθμό
2. Ο ποταμός Ουράλης περνά μέσα από το Ατυράου και το χωρίζει σε Ασία στα δεξιά και σε Ευρώπη στα αριστερά
3. Το Περιφερειακό Δραματικό Θέατρο του Ατυράου "Μακάμπετ Ουτεμίσοφ"
4. Στο βορειοανατολικό τμήμα της πόλης κυριαρχούν οι τεράστιες λαϊκές πολυκατοικίες
5. Στο σύνορο Ασίας - Ευρώπης
6. Η κεντρική πλατεία με το ηρώο των Ισατάυ Ταϋμάνοφ και Μακάμπετ Ουτεμίσοφ
