Πώς αλλάζουν οι καιροί. Τον Ιανουάριο του 2000, ο Μπιλ Κλίντον γινόταν ο πρώτος Αμερικανός Πρόεδρος που ταξίδευε στο Νταβός για να συμμετάσχει στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ. Οι προκάτοχοί του έστελναν συνήθως βιντεοσκοπημένα μηνύματα για να χαιρετίσουν τη συνάντηση. Ο Κλίντον έκρινε όμως ότι η παρουσία του θα έδινε πανηγυρικό τόνο στη διοργάνωση, που συμπλήρωνε τότε 30 χρόνια. Ηταν αφορμή για μια πραγματική γιορτή της παγκοσμιοποίησης, την εκρηκτική διεύρυνση της οποίας ο Κλίντον θεωρούσε την πολιτική του παρακαταθήκη καθώς η δεύτερη προεδρική θητεία του πλησίαζε στο τέλος της.
Όπως θα περίμενε κανείς, ο Κλίντον αποθέωσε στην ομιλία του το ελεύθερο εμπόριο και τους ειρηνικούς δεσμούς που δημιουργεί. "Η παγκόσμια οικονομία ήταν εξίσου ενοποιημένη και πριν από έναν αιώνα" υπογράμμισε. "Όμως, μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ηγέτες των ΗΠΑ και της Ευρώπης έκαναν, όλοι το αναγνωρίζουν, κακές επιλογές, κοντόφθαλμες επιλογές. Αντί για τη συνεργασία επέλεξαν τον προστατευτισμό και τον απομονωτισμό" τόνισε.
Δεκαοκτώ χρόνια μετά, το μήνυμα έκριναν σκόπιμο να επαναλάβουν οι ηγέτες της Γερμανίας και της Γαλλίας, απευθυνόμενοι όμως αυτή τη φορά όχι σε κάποια απομεινάρια του πρώην "ανατολικού μπλοκ" που αρνούνταν να ενσωματωθούν στον παγκοσμοποιημένο καπιταλισμό αλλά στις ίδιες τις ΗΠΑ. "Πιστεύουμε ότι ο αποκλεισμός δεν θα μας προχωρήσει μπροστά. Πιστεύουμε ότι πρέπει να συνεργαστούμε, ότι ο προστατευτισμός δεν είναι η σωστή απάντηση. Όταν πιστεύει κανείς ότι τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν δίκαια, πρέπει να αναζητηθούν κοινές και όχι μονομερείς λύσεις, οι οποίες θα προωθούσαν μόνο τον προστατευτισμό και τον απομονωτισμό" τόνισε στη δική της ομιλία η Άνγκελα Μέρκελ, σε μια σαφή αναφορά στην πολιτική του σημερινού ενοίκου του Λευκού Οίκου.
Την προηγούμενη εβδομάδα, ο Ντόναλντ Τραμπ έγινε ο δεύτερος Αμερικανός Πρόεδρος που δίνει το "παρών" στο Νταβός. Αλλά η ιστορία επαναλαμβάνεται συνήθως σαν φάρσα. Εκεί που ο Κλίντον ήταν ο απαστράπτων πρωταγωνιστής του πάρτι, ο Τραμπ ήταν ο κακομούτσουνος απρόσκλητος που εμφανίστηκε μόνο και μόνο για να χαλάσει τη γιορτή. Και οι συμμετέχοντες τον υποδέχτηκαν αναλόγως. Όταν ο Αμερικανός Πρόεδρος δήλωσε ότι το μήνυμα που φέρνει είναι "ειρήνη και ευημερία", κάποιοι γέλασαν, Όταν επιτέθηκε ξανά στα ΜΜΕ για τα fake news που διαδίδουν εις βάρος του, το κοινό ξέσπασε σε γιουχαΐσματα.
Δεν ήταν η μοναδική ένδειξη ανυποληψίας. Εκεί που ο Κλίντον εμφανιζόταν ως εγγυητής της παγκοσμιοποίησης εκφράζοντας την υπεροχή της μοναδικής υπερδύναμης στο κατώφλι του 21ου αιώνα, ο Τραμπ επεφύλαξε για τον εαυτό του τον ρόλο ενός ψοφοδεή πλασιέ. "Ποτέ δεν ήταν καλύτερη εποχή να επενδύσετε στις ΗΠΑ. Ελάτε! Είμαστε ανοιχτοί για μπίζνες" τόνισε κατά την ομιλία του.
Βέβαια, η παρακμή δεν έχει ακόμη φτάσει σε τέτοιο σημείο ώστε οι ΗΠΑ να εκλιπαρούν για ξένες επενδύσεις. Για τον Ντόναλντ Τραμπ ήταν κυρίως ένα μήνυμα προς το εσωτερικό ακροατήριο ή μια προβολή της ριγκανικής θεωρίας του trickle down σε διεθνές επίπεδο. Η Αμερική τακτοποιεί τα του οίκου της. Και όταν όλα πάνε καλά εκεί, ο πλούτος ρέει παντού. "Το ‘πρώτα η Αμερική’ δεν σημαίνει ότι η Αμερική είναι μόνη, η ανάπτυξη στην Αμερική ωφελεί και τον υπόλοιπο κόσμο" εξήγησε στο ακροατήριό του. Και για πολλοστή φορά δεν απέφυγε την ευκαιρία να συγχαρεί τον εαυτό του για τα όσα έχει πετύχει στους 12 μήνες της προεδρίας του.
"Ο κόσμος γίνεται μάρτυρας μιας νέας έκρηξης ευημερίας στις ΗΠΑ. Η εμπιστοσύνη των επενδυτών, των κατασκευαστών και των καταναλωτών ξεπερνά τα επίπεδα της προηγούμενης δεκαετίας". Τόνισε ότι η εκλογή του προκάλεσε ράλι στα αμερικανικά χρηματιστήρια -"αν είχε βγει η Χίλαρι, θα ήταν 50% κάτω"- και ισχυρίστηκε ότι 2,4 εκατ. νέες θέσεις εργασίας δημιουργήθηκαν μέσα στο 2017.
Την ώρα που ανακοίνωνε όλα αυτά τα πανηγυρικά, το αμερικανικό υπουργείο Εμπορίου έδινε στη δημοσιότητα τα στοιχεία του για το τελευταίο τρίμηνο του έτους παρουσιάζοντας μια εντελώς διαφορετική εικόνα: η ανάπτυξη υποχώρησε στο 2,6% από 3,2%, ρίχνοντας έτσι το αμερικανικό ΑΕΠ για την περσινή χρονιά στο 2,3%, αισθητά χαμηλότερα δηλαδή από τον στόχο του 3% που είχε θέσει ο Τραμπ.
Ας επιστρέψουμε όμως στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του 2000 και την ομιλία του Κλίντον. "Τα βιομηχανοποιημένα έθνη οφείλουν να διασφαλίσουν ότι οι φτωχοί και όσοι επηρεάζονται από τις αλλαγές (σ.σ.: που φέρνει η παγκοσμιοποίηση) δεν πρέπει να μείνουν πίσω. Το επίπεδο της ανεργίας στις ΗΠΑ είναι σήμερα 4,1%. Σε απομονωμένες αγροτικές περιοχές το επίπεδο ανεργίας είναι δύο, τρεις ή ακόμη και τέσσερις φορές αυτό το επίπεδο και δεν έχουμε βρει τη λύση στο πρόβλημα. Όταν η ανάπτυξη δεν είναι ισότιμη, οι άνθρωποι αυτοί μπορούν εύκολα να μετατραπούν σε σύμβολο εκείνων που δεν θέλουν να ανοίξουμε και άλλο τις αγορές μας και να οικοδομήσουμε έναν πιο ενοποιημένο κόσμο".
Το απόσπασμα μάλλον εξηγεί την ταπεινωτική ήττα της συζύγου του στις τελευταίες αμερικανικές εκλογές. Η διαφορά όμως είναι ότι οι "ξεχασμένοι" της παγκοσμιοποίησης δεν έγιναν τελικά σύμβολο των "εχθρών της αγοράς" -πού να τους βρει άλλωστε κανείς; - αλλά της πιο επιθετικής έκφρασης του αμερικανικού καπιταλισμού. Τι να τα κάνεις τόσα πυρηνικά όταν δεν μπορείς ούτε καν να υπαγορεύεις τους κανόνες του παιχνιδιού;
"Υποστηρίζουμε το ελεύθερο εμπόριο αλλά θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από δικαιοσύνη και αμοιβαιότητα" τόνισε ο Αμερικανός Πρόεδρος στο Νταβός πριν κλείσει με ένα θριαμβευτικό: "Η Αμερική επέστρεψε!". Κατά περίεργο τρόπο, την ίδια ακριβώς φράση χρησιμοποίησε κατά την ομιλία του και ένας πολιτικός που έτυχε εντελώς διαφορετικής υποδοχής από τον Τραμπ στο Νταβός. "Η Γαλλία επέστρεψε" τόνισε ο Εμανουέλ Μακρόν μέσα σε παρατεταμένα χειροκροτήματα. Μερικές μεγάλες δυνάμεις να επιστρέψουν ακόμη και μόνο το Φόρουμ του Νταβός θα έχει απομείνει να μιλά για παγκοσμιοποίηση.
