Αμφιθυμία. Είναι η λέξη που ταιριάζει σ' ό,τι γράφεται και λέγεται αυτές τις μέρες στη Ρωσία για την 100ή επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης. Αμφιθυμία, από τη βάση της πυραμίδας έως την κορυφή της, μόνον που εκεί η κατάσταση αυτή είναι μια συνειδητή επιλογή. Σε ερώτηση δημοσιογράφου της “Πράβντα” για το πώς σχεδιάζει η κυβέρνηση να γιορτάσει την εκατονταετηρίδα της μεγάλης επανάστασης του Οκτώβρη, ο Ντμίτρι Πεσκόφ εκπρόσωπος του Πούτιν, αναρωτήθηκε σκωπτικά: “Γιατί πρέπει να τη γιορτάσουμε;”.
Και ο ίδιος ο Ρώσος Πρόεδρος, μιλώντας πριν από μερικές ημέρες σ' ένα συνέδριο στο Σότσι της Μαύρης Θαλάσσας, παίρνοντας αποστάσεις από την Ιστορία, είπε: “Η επανάσταση είναι πάντα το αποτέλεσμα της έλλειψης ευθύνης. Σήμερα, κοιτώντας πίσω, στα διδάγματα της Ρωσικής Επανάστασης του 1917, μπορούμε να διαπιστώσουμε πόσο αμφιλεγόμενα ήταν τα αποτελέσματά της και πόσο σφιχτά αλληλένδετες ήταν οι αρνητικές και θετικές συνέπειες αυτών των αποτελεσμάτων.
Ας αναρωτηθούμε μόνον αυτό: Θα μπορούσαμε να προχωρήσουμε μέσα από έναν εξελικτικό, παρά επαναστατικό δρόμο, δίχως να καταστρέφαμε την κρατική υπόσταση (της Ρωσίας) και τις μοίρες εκατομμυρίων ανθρώπων, μέσα από μια σταδιακή και συνεπή κίνηση προς τα εμπρός;”.
Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση του Παρρωσικού Κέντρου Έρευνας Κοινής Γνώμης, το 45% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι η Οκτωβριανή Επανάσταση εξέφρασε τη βούληση των λαών που ζούσαν στη Ρωσική Αυτοκρατορία, ενώ το 43% δήλωσε αντίθετο μ' αυτήν την άποψη.
Κατά τον Σαμ Γκριν, διευθυντή του Ρωσικού Ινστιτούτου του King's College του Λονδίνου, η εκατονταετηρίδα της επανάστασης του Οκτώβρη είναι ένα άβολο ιστορικό γεγονός για τη σημερινή ρωσική ηγεσία, που προσπαθεί να δημιουργήσει μια αφήγηση αδιάλειπτης συνέχειας της ρωσικής ισχύος. “Η επέτειος του 1917 είναι ένα δυσάρεστο γεγονός που δεν ταιριάζει σ' αυτή την προσπάθεια” λέει ο Γκριν.
“Η σημερινή ηγεσία της Ρωσίας κατέβαλε σκληρές προσπάθειες για να εμφανίσει εαυτήν ως κληρονόμο τόσο της Σοβιετικής Ένωσης όσο και της τσαρικής Ρωσίας. Έτσι δεν θέλει να πάρει ξεκάθαρα θέση υπέρ ή κατά της Οκτωβριανής Επανάστασης. Αν το κάνει, θα κερδίσει κάποιους φίλους, αλλά θα αποξενώσει πολλούς άλλους”. Οι πολιτικοί υπολογίζουν πάντα τα “ποσοτικά” χαρακτηριστικά κάθε κίνησής τους.
Ήττα και ρεαλισμός
Την ίδια ώρα, όμως, κορυφαίοι παράγοντες της ρωσικής δημόσιας ζωής δεν διστάζουν να εκφράσουν ανοιχτά, και κυρίως με ρεαλισμό, την απογοήτευσή τους για την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και τις τραγικές συνέπειες που είχε. Ο ίδιος ο Πούτιν τη χαρακτήρισε κάποτε ως “τη μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του 20ού αιώνα”. Το 2000, μάλιστα, επανέφερε τον σοβιετικό εθνικό ύμνο, αλλά με άλλους στίχους.
Σε συνέντευξή του στην “Πράβντα” της περασμένης Παρασκευής ο πρώτος αντιπρόεδρος της επιτροπής της ρωσικής Δούμας, αρμόδιας για τις υποθέσεις της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών (του τυπικού σχήματος που διαδέχθηκε την ΕΣΣΔ), Κονσταντίν Ζατούλιν ήταν κατηγορηματικός: Η Ρωσία, είπε, "έχασε πολιτικά και οικονομικά από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και αυτά που κέρδισε ήταν λίγα”. Ο Ρώσος αξιωματούχος εξήγησε:
“Για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα δεν μπορέσαμε να φτάσουμε στο επίπεδο της οικονομικής παραγωγής που πετύχαμε τελικά το 2013. Υπήρχε μείωση του όγκου της παραγωγής παντού. Προφανώς, όταν κάτι καταρρέει, δεν αφήνει χώρο για ευημερία ή οικονομική ανάπτυξη. Η διάσπαση δεν μπορεί με κανέναν τρόπο να οδηγήσει σε επενδύσεις στην οικονομία. Αυτό, με τη σειρά του, γίνεται εμπόδιο στον δρόμο για περαιτέρω ανάπτυξη.
Κάθε σύστημα προσαρμόζεται στις περιστάσεις με την πάροδο του χρόνου και εμείς δεν ήμασταν η εξαίρεση. (...) Έχουμε το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, τον ορυκτό πλούτο μας, τα οποία βοήθησαν τη χώρα μας στην τεράστια προσπάθεια ενάντια στη συρρίκνωση του βιοτικού επιπέδου και της παραγωγής. Ωστόσο αυτοί οι κλάδοι έπρεπε να επιβιώσουν χωρίς εκσυγχρονισμό και επενδυτικά κεφάλαια για πολύ καιρό.
Σήμερα εξαντλούνται οι δυνατότητές τους καθώς τα θεμέλιά τους είχαν τεθεί στη σοβιετική εποχή. Οι βιομηχανίες πετρελαίου, φυσικού αερίου και ορυκτών χρειάζονται μείζονα ανασυγκρότηση. (...) Κι όσον αφορά τα τρέχοντα εθνικά συμφέροντα της Ρωσίας, πράγματι υπάρχουν, αλλά το ίδιο ίσχυε και για την ΕΣΣΔ. Δεν αφορούσαν μόνο τον μαρξισμό - λενινισμό, αλλά και τον ρόλο της χώρας στον κόσμο”...
Και στην άλλη πλευρά, που μέχρι και πριν από 26 χρόνια αποτελούσε το αντίπαλον δέος για το σοβιετικό σύστημα, που πολέμησε σε όλα τα επίπεδα τη σοβιετική ισχύ και επιρροή, που συγκρούστηκε ιδεολογικά μαζί της, αλλά και που μαζί κράτησε σε ισορροπία -την “ισορροπία του τρόμου”- το σύστημα των παγκόσμιων σχέσεων, ποια είναι σήμερα τα συναισθήματα γι' αυτό το κοσμοϊστορικό γεγονός;
Στην άλλη πλευρά
“Καθώς πλησιάζουμε στην επέτειο της Ρωσικής Επανάστασης, οι αντιδράσεις θα μας έρθουν σε τρεις γεύσεις” έγραψε στην “Guardian” ο Πολ Μέισον. “Συντηρητική καταδίκη, φιλελεύθερο μείγμα θαυμασμού και λύπης, ενθουσιώδεις εορτασμοί. Αν και απορρίπτω τον μπολσεβικισμό και χρονολογώ τον εκφυλισμό της Επανάστασης στις αρχές της δεκαετίας του 1920, θα είμαι μεταξύ εκείνων που θα γιορτάσουν. Η Ρωσική Επανάσταση ήταν μια παρέμβαση των μαζών στην Ιστορία, όπως πριν από αυτήν ήταν η Γαλλική, και μπορούμε να την τιμήσουμε αναγνωρίζοντας επίσης και τιμώντας εκείνους που πολέμησαν εναντίον του περιορισμού των ελευθεριών που επήλθε τα επόμενα χρόνια”.
“Όταν ξεδιπλώνονταν τα γεγονότα του 1917, πολλοί άνθρωποι της εργατικής τάξης ήταν ικανοί να καταλάβουν τις ομοιότητες με τη Γαλλική Επανάσταση. Έναν αιώνα αργότερα η ιστορική άγνοιά μας μπορεί να σημάνει την πτώση μας. Από το 2011 βιώνουμε μια ξαφνική βιασύνη της Ιστορίας: κατάρρευση δικτατοριών, εμφάνιση νέων ιδεολογιών διαμαρτυρίας, συλλογική τιμωρία των λαών, μονομερείς προσαρτήσεις, διακηρύξεις ανεξαρτησίας και κατακερματισμός των άλλοτε σημαντικών θεσμών. Αλλά πόσα από αυτά που ζούμε τα καταλαβαίνουμε πραγματικά;" αναρωτιέται ο Μέισον.
Για τον σχολιαστή της βρετανικής εφημερίδας η Οκτωβριανή Επανάσταση αντιπροσωπεύει αυτό ακριβώς που έγραφαν οι πυκνά δακτυλογραφημένες προκηρύξεις τις οποίες μοίραζαν οι μπολσεβίκοι στους εργάτες την περίοδο πριν από τα γεγονότα: “ταξική εξουσία”. Η εργατική τάξη ήταν η μόνη δύναμη που μπορούσε να καλύψει το κενό εξουσίας μετά τον τσάρο και να αποτρέψει τη βύθιση της Ρωσίας στο χάος και σ’ έναν εμφύλιο πόλεμο.
"Ναι, η Οκτωβριανή Επανάσταση μας ενδιαφέρει και σήμερα" έγραψε στην ίδια εφημερίδα και στο ίδιο ύφος, σ' ένα πυκνό νοηματικά και ιδιαίτερα οξυδερκές σχόλιό του, ο Άγγλος συγγραφέας, κομικογράφος, πολιτικός ακτιβιστής και ακαδημαϊκός China Miéville.
"Είναι σημαντική επειδή τα πράγματα ήταν διαφορετικά κάποτε. Και γιατί δεν θα μπορούσαν να είναι ξανά το ίδιο; Είναι ακριβώς το όραμα μιας εναλλακτικής λύσης που είχε την αρχική αγωνία να είναι επιτυχημένο, να ανατρέψει το μη -ή όχι ακόμα- τόσο ευπρόσβλητο. Υπάρχει σήμερα θυμός απ' όλες τις πλευρές σ' ό,τι αφορά στον ρωσικό Οκτώβρη, διότι αυτό που διακυβεύεται είναι η ερμηνεία όχι μόνον της Ιστορίας, αλλά και του παρόντος.
Ακόμη κι αν κάποιος ενθουσιάστηκε και εμπνεύστηκε από τη ρωσική επανάσταση, όταν με ρωτούν γιατί εξακολουθεί να έχει σημασία, αυτό που μου έρχεται πρώτο στη σκέψη είναι ο δισταγμός, μια σιωπή. Αλλά, όπως συμβαίνει και με τις λέξεις, ένα σημείο - κλειδί για την κατανόηση του Οκτώβρη του 1917 είναι ό,τι δεν εκφράζεται με λέξεις".
