Η φύση, οι άνθρωποι, ακόμη και η ιστορία της Χιλής, χαρακτηρίζονται από έντονες αντιθέσεις. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αποτελεί η σχέση των σημερινών Χιλιανών με τον Πινοτσέτ. Σχέση ακατανόητη για έναν Ευρωπαίο και δημοκράτη. Αισθάνθηκα έκπληξη καθώς μιλώντας σε κάποια καταστήματα όχι μόνο της περιφέρειας αλλά και της πρωτεύουσας, με καταστηματάρχες καθώς και με άλλους ντόπιους που συνάντησα, διαπίστωσα πως ναι μεν στη συντριπτική τους πλειονότητα δήλωναν αντιχουντικοί και δημοκράτες, όμως δεν σήκωναν κουβέντα ως προς το ότι ο Πινοτσέτ ωφέλησε την οικονομία και κατ' επέκταση τη χώρα τους. Η Χιλή πρέπει να είναι από τις λίγες χώρες στον κόσμο που διαθέτει σημαντικά υψηλό ποσοστό οπαδών των νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Αλλά και αυτό ακόμη, από μόνο του, συνιστά παράδοξη αντίφαση για μια χώρα όπου το 1970 ορκίσθηκε ο πρώτος εκλεγμένος σοσιαλιστής πρόεδρος στον κόσμο.
Ο Πινοτσέτ και οι αντιφάσεις
Ο Αουγκούστο Πινοτσέτ, αρχηγός του στρατού, ανέτρεψε με αιματηρό πραξικόπημα στις 11 Σεπτεμβρίου 1973 τον δημοκρατικά εκλεγμένο σοσιαλιστή Σαλβαδόρ Αγιέντε, παρέμεινε στην εξουσία έως το 1990, δύο χρόνια μετά από το δημοψήφισμα που έχασε, και πέθανε το 2006. Ακριβώς 40 χρόνια μετά το πραξικόπημα, στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών αναμετρήθηκαν δύο γυναίκες που μικρές έμεναν στην ίδια γειτονιά. Η μία ήταν κόρη πτεράρχου ο οποίος βασανίστηκε μέχρι θανάτου από το καθεστώς Πινοτσέτ. Η άλλη ήταν κόρη πτεράρχου ο οποίος έφθασε επί του ίδιου καθεστώτος σε ανώτατα αξιώματα. Τελικά, οι 6 στους 10 ψηφοφόρους εμπιστεύθηκαν την πρώτη, την Μισέλ Μπατσελέτ, και οι 4 στους 10 την Έβελιν Ματέι. Η πόλωση ανάμεσα στις νεοφιλελεύθερες και τις σοσιαλιστικές αντιλήψεις αποδείχθηκαν τόσο ισχυρές, ώστε στην πρώτη της θητεία η Μπατσελέτ πιέστηκε ακόμη και από την εσωκομματική αντιπολίτευση να προχωρήσει σε φιλελεύθερα ανοίγματα στην οικονομία. Μάλιστα, μερικές απανωτές ανεξαρτητοποιήσεις βουλευτών του κόμματός της στέρησαν από την κυβέρνηση την πλειοψηφία εδρών. Η Χιλιανή πρόεδρος δέχθηκε έντονα πυρά και τεράστιες αντιδράσεις από την αντιπολίτευση όταν έκανε και κάποιες πρώτες κινήσεις για μεταρρυθμίσεις στην ιδιωτικοποιημένη παιδεία και για αύξηση των φόρων που θα χρηματοδοτούσαν τη δημόσια παιδεία. Η αντίθεση αυτή δεν αφορά μόνο τις σχέσεις Δεξιάς - Αριστεράς αλλά και τις διαφοροποιημένες αντιλήψεις εντός του ίδιου πολιτικού χώρου. Σε μεγάλα ποσοστά, οι Χιλιανοί δηλώνουν αντίθετοι στο καθεστώς Πινοτσέτ, ωστόσο πολλοί από αυτούς εγκρίνουν την ακραία νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική του.
Χιλιάνικος "δυαδισμός"
Ο χιλιάνικος "δυαδισμός" συναντάται και στην ίδια την φύση της χώρας, που περιλαμβάνει από τους πάγους της Παταγωνίας και τα εδάφη της Ανταρκτικής μέχρι την έρημο Ατακάμα στα βόρεια, μια περιοχή σχεδόν όση και η Ελλάδα και η οποία κατέχει το ρεκόρ της πλέον μακροχρόνιας ξηρασίας στο κόσμο, καθώς τουλάχιστον ως προς το καταγεγραμμένο μέρος της κράτησε 400 χρόνια. Μια μικρογραφία αυτής της δυαδικότητας είναι και η ίδια η πρωτεύουσα της χώρας. Το Σαντιάγο απέχει μόλις 60 χιλιόμετρα στην ευθεία από τις Άνδεις, οι οποίες, με μήκος περίπου 7.000 χιλιόμετρα, θεωρούνται η μακρύτερη οροσειρά του κόσμου, και ταυτόχρονα βρίσκεται σε απόσταση μόλις 100 χιλιομέτρων από τον μεγαλύτερο και βαθύτερο ωκεανό του κόσμου, τον Ειρηνικό.
"6 στους 10 είμαστε Ευρωπαίοι"
Φτάνοντας στο Σαντιάγο ύστερα από τετράωρο ταξίδι από τον Ειρηνικό, άφησα το αεροδρόμιο Comodoro Arturo Merino Benítez κατευθυνόμενος προς την πόλη. Ο οδηγός, ο οποίος ήταν ανοιχτόχρωμος, μου συστήθηκε ως Ροντόλφο. Μαθαίνοντας πάνω στη συζήτηση πως λίγο καιρό ήμουν στην Αργεντινή, φρόντισε να μου τονίσει δύο φορές -για να το εμπεδώσω, θα σκέφθηκε προφανώς- ότι το Σαντιάγο και η Χιλή γενικότερα είναι ασφαλής τόπος, σε αντίθεση με τους γείτονες Αργεντίνους (απέναντι στους οποίους εκδηλώνουν εμφανή "ανταγωνισμό" οι γείτονές τους και ιδιαίτερα οι Ουρουγουανοί), με το επιχείρημα ότι "οι 6 στους 10 είμαστε Ευρωπαίοι και κρατάμε την κουλτούρα μας". Φτάνοντας στο πάρκιν του ξενοδοχείου, ένας συνάδελφός του τον αναγνώρισε και τον χαιρέτησε φωνάζοντάς τον "Ρούντολφ" και αντάλλαξαν δυο κουβέντες στα γερμανικά. Στο μεταξύ, προς το τέλος της διαδρομής, είχα εντοπίσει αρκετά καταστήματα με ιρλανδικά και γερμανικά ονόματα και σε συνδυασμό με την αρχιτεκτονική των κτηρίων, την αισθητική που επικρατούσε στην ατμόσφαιρα, από το ντύσιμο μέχρι τις βιτρίνες, το Σαντιάγο μου φάνηκε η λιγότερο "λατινοαμερικάνικη" πρωτεύουσα της ισπανόφωνης Αμερικής. Πιο πολύ μου φάνηκε τυπική ευρωπαϊκή πόλη. Ακόμη και τα περιπολικά της αστυνομίας έχουν τον ίδιο χρωματισμό -πράσινο και λευκό- με εκείνα της γερμανικής. Καμία σχέση το θέαμα που αντίκριζα στην πρώτη μου επαφή με την πόλη με τους μάλλον κοντούς Βολιβιάνους και τις γυναίκες με τα μαύρα καπέλα και τις μαύρες γυαλιστερές κοτσίδες της Λα Πας, καμία σχέση με τα τεράστια παζάρια στα πεζοδρόμια του Σαν Σαλβαδόρ, καμία σχέση με το εμφανώς "λατινικό ταμπεραμέντο" Ουρουγουανών και Αργεντίνων.
Θυμίζει Αθήνα
Πάντως, αν μου θύμισε το Σαντιάγο κάποιες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, μία από αυτές ήταν και η Αθήνα. Το σύστημα κυκλοφορίας "μονά - ζυγά", οι λεωφορειόδρομοι, τα χρώματα και ο σχεδιασμός των σταθμών του μετρό, οι λόφοι, το διάσημο όσο και ο Πειραιάς λιμάνι που έχει για επίνειο, το Βαλπαραΐσο, το κλίμα, το ντύσιμο, μου θύμιζαν αρκετά τη Αθήνα.
Η περιήγησή μου στην πόλη ξεκίνησε από την κεντρική πλατεία με το καθόλου πρωτότυπο όνομα, την Πλάζα ντε Άρμας. Ως τώρα έχω μετρήσει πάνω από 10 "Πλάζας ντε Άρμας" (Πλατείες των Όπλων) στις ισπανόφωνες χώρες, από την Πλάζα ντε Άρμας του Κούσκο στο Περού μέχρι την Πλάζα ντε Άρμας στην Μανίλα, την πρωτεύουσα μιας χώρας όπου πρώτη ξένη γλώσσα είναι τα ισπανικά. Ονομάστηκαν έτσι διότι την εποχή της ισπανικής αποικιοκρατίας γίνονταν σε αυτές οι παρελάσεις των στρατιωτών, με πολλές χώρες να κρατούν αυτήν την παράδοση και μετά την ανεξαρτησία τους.
Κεντρική πλατεία 500 χρόνων!
Ήμουν τυχερός που ήταν Κυριακή και πολύ νωρίς το πρωί, κάτι που μου έδωσε την ευκαιρία να τραβήξω καλύτερες φωτογραφίες και να έχω ανετότερη επαφή με τα αξιοθέατα. Η πλατεία έχει τετράγωνο σχήμα και αποτελεί το κέντρο της πόλης. Καθώς σχεδιάστηκε στο πρώτο μισό του 16ου αιώνα, ενσωμάτωσε μέσα σε αυτούς τους πέντε αιώνες που πέρασαν στοιχεία γοτθικά, αναγεννησιακά, νεοκλασικά και μοντέρνα και με όλα αυτά να περιβάλλουν μια πράσινη από τους φοίνικες πλατεία.
Γύρω από την πλατεία υψώνονται μερικά από τα κυριότερα κτήρια της χιλιανής πρωτεύουσας. Ανάμεσα σε αυτά δεσπόζει η Μητρόπολη. Δυστυχώς οι σεισμοί, οι οποίοι δεν είναι και και τόσο σπάνιο φαινόμενο στη Χιλή, κατέστρεψαν τους προηγούμενους μητροπολιτικούς ναούς. Η χώρα έχει γνωρίσει αρκετούς καταστρεπτικούς σεισμούς. Ο ισχυρότερος καταγεγραμμένος και μετρηθείς σεισμός στην παγκόσμια ιστορία προκλήθηκε στις 22 Μαΐου 1960, στις 3 και 11 μ.μ. τοπική ώρα, με επίκεντρο το Λουμάκο, μια μικρή κωμόπολη των 11.000 κατοίκων νοτίως του Σαντιάγο. Είχε ένταση 9,5 ρίχτερ (κάποιες μετρήσεις ανέφεραν ακόμη και για 9,6 ρίχτερ) και διήρκεσε 13 λεπτά, προκαλώντας ένα τσουνάμι που έπληξε μεταξύ άλλων τη νοτιοανατολική Αυστραλία, την ανατολική Νέα Ζηλανδία, τη Χαβάη, την Ιαπωνία και τις Φιλιππίνες. Ο σημερινός μητροπολιτικός ναός κατασκευάστηκε σε νεοκλασικό στυλ σε μια διάρκεια μισού αιώνα, από το 1748 έως το 1800.
Ένα από τα ομολογουμένως ωραιότερα κτήρια του Σαντιάγο είναι εκείνο του Κεντρικού Ταχυδρομείου, στο βόρειο άκρο της Πλατείας των Όπλων. Στο ίδιο σημείο βρισκόταν τον 16ο αιώνα η κατοικία του Πέδρο ντε Βαλβίδια, του Ισπανού κονκισταδόρου και πρώτου κυβερνήτη του ισπανικού βασιλείου της Χιλής, ο οποίος ίδρυσε την πόλη στις 12 Φεβρουαρίου του 1541, δίνοντάς της το όνομα Σαντιάγο ντε λα Νουέβα Εστρεμαδούρα. Και αυτό το έδωσε από το όνομα του αγίου Ιακώβου (Σαντιάγο στα ισπανικά) και της περιοχής της Ισπανίας Βαλδίβια από όπου καταγόταν ο ιδρυτής της σημερινής πρωτεύουσας της Χιλής. Αργότερα πάλι στο σημείο αυτό χτίστηκε το κτήριο το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως Προεδρικό Μέγαρο έως το 1846. Η κατασκευή του υφιστάμενου κτηρίου ξεκίνησε το 1881 για να κηρυχθεί το 1976 εθνικό μνημείο.
Παλάσιο ντε λα Μονέδα
Αν υπάρχει κάποιο κτήριο το οποίο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί "σήμα κατατεθέν" του Σαντιάγο, αυτό δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από το Παλάσιο ντε λα Μονέδα (Ανάκτορο του Νομίσματος). Ονομάσθηκε έτσι καθώς σε αυτό λειτούργησε το νομισματοκοπείο το οποίο έκοβε κέρματα από το 1814 έως το 1929. Το 1845 εγκαταστάθηκε στο νομισματοκοπείο ο πρόεδρος της χώρας και το 1930 κατασκευάστηκε μπροστά του η Πλατεία Συντάγματος (Πλάζα ντε λα Κονστιτουσιόν).
Κυριακή, ακριβώς στις 10 το πρωί, ακούστηκε η μπάντα να παιανίζει και εμφανίστηκαν πεζοί καραμπινιέροι και έφιπποι με καφέ στολές. Άρχισαν να παρελαύνουν στην πλατεία ξεκινώντας μπροστά από το προεδρικό μέγαρο. Από τα πνευστά όργανα κρέμοντας μικρές σημαίες της Χιλής και το όλο τελετουργικό το οποίο συνόδευσε την αλλαγή της φρουράς διήρκεσε αρκετή ώρα.
Το μέγαρο μου φάνηκε εντυπωσιακό από έξω αλλά και μέσα είναι ενδιαφέρον, υπό την προϋπόθεση όμως ότι αυτός που θα θελήσει να το δει και μέσα θα έχει υποβάλει τουλάχιστον μια εβδομάδα νωρίτερα αίτηση για να ξεναγηθεί στους εσωτερικούς χώρους. Κοκκινόπετρες, λευκή πέτρα, ασβεστόλιθος, ξύλο, μέταλλο, 20 διαφορετικά είδη τούβλων και άλλα υλικά από διαφορετικές περιοχές χρησιμοποιήθηκαν για το νεοκλασικού ύφους κτήριο που εγκαινιάσθηκε επισήμως το 1805 και το οποίο αποτελεί το μοναδικό δείγμα ιταλικού νεοκλασικισμού σε όλη τη Λατινική Αμερική.
Το πραξικόπημα κατά του Αγιέντε
Το Παλάσιο ντε λα Μονέδα είναι ταυτισμένο και με μία από τις πιο ζοφερές στιγμές της ιστορίας της Χιλής. Κατά το αιματηρό πραξικόπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 1973 καταστράφηκε ή υπέστη σοβαρές ζημιές στο μεγαλύτερο μέρος του. Κατά τη διάρκεια των επιθέσεων που δεχόταν από εδάφους και αέρος το μέγαρο, ο πρόεδρος Σαλβαδόρ Αγιέντε έκανε και την τελευταία του ομιλία, στην οποία ορκίστηκε ότι θα παραμείνει σε αυτό ώς το τέλος, αρνούμενος τις προτάσεις που του έγιναν να το εγκαταλείψει ανταλλάσσοντας τη ζωή του με την εξορία. Η χούντα του Πινοτσέτ ανακοίνωσε λίγο αργότερα ότι ο Αγιέντε αυτοκτόνησε με αυτόματο όπλο, κάτι που από άλλους δεν έγινε πιστευτό, θεωρώντας το προπαγάνδα του καθεστώτος, ενώ από άλλους πάλι έγινε, αφού λίγη ώρα νωρίτερα είχε φωτογραφηθεί κρατώντας ένα ΑΚ-47 που του είχε δωρίσει ο Φιντέλ Κάστρο. Η κόρη του, η Ισαμπέλ Αγιέντε Μπούσι, είχε δηλώσει πως η ίδια και η οικογένειά της πίστευαν πως ο πατέρας της είχε αυτοκτονήσει. Αυτό έδειξε το 2011 και το ιατροδικαστικό πόρισμα. Ωστόσο, πάλι διατυπώθηκαν θεωρίες ότι οι πραξικοπηματίες σκότωσαν τον Αγιέντε και τον πυροβόλησαν νεκρό με το δικό του όπλο για να φανεί ως αυτοκτονία.
Δεν είναι λίγοι εκείνοι που θεωρούν ότι το ομορφότερο σημείο της πόλης είναι ο ύψους 629 μέτρων καταπράσινος λόφος της Αγίας Λουκίας, με τα οχυρά τείχη, τους κρεμαστούς κήπους, τις σπηλιές, τις βεράντες, τις ελικοειδείς σκάλες. τα αγάλματα και τα γλυπτά. Καλαίσθητα σιντριβάνια, ήσυχα σκιερά μονοπάτια, η θέα στην πόλη, προσφέρουν στιγμές ευπρόσδεκτης χαλάρωσης και ηρεμίας.
Το σπίτι του Νερούδα
Από τις συνοικίες της πόλης, εκείνη που μου φάνηκε η πιο ενδιαφέρουσα ήταν η Μπεγιαβίστα, μεταξύ του ποταμού Μαπότσο και του λόφου του Αγίου Χριστόφορου (Σαν Κριστόμπαλ), ο οποίος είναι προσβάσιμος και με τα πόδια και με τελεφερίκ προσφέροντας μια υπέροχη θέα στην πόλη και με τις Άνδεις για φόντο στα ανατολικά. Όσο για την Μπεγιαβίστα, πρόκειται για μια γειτονιά ("μπάριο") καλλιτεχνών, διανοουμένων και μποέμ, η οποία όσο ήσυχη δείχνει τα μεσημέρια άλλο τόσο ζωντανεύει τα βράδια με τους ήχους της μουσικής που ακούγεται από τα μπαρ και τα κλαμπ. Ως θέαμα, η αρχιτεκτονική, τα χρωματιστά κτήρια, τα καλαίσθητα γκράφιτι και το υπαίθριο παζάρι που στήνεται τα σαββατοκύριακα καθιστούν την επίσκεψη σε αυτή την γειτονιά επιβεβλημένη, ενώ δεν λείπουν ούτε τα αξιοθέατα όπως η κατοικία που διατηρούσε στο Σαντιάγο ο Πάμπλο Νερούδα. Αυτή υπέστη ζημιές κατά το πραξικόπημα του 1973, για να επισκευαστεί αργότερα από την Ματίλντα Ουρίτα, τρίτη σύζυγο του ποιητή. Την κατοικία αυτή χρησιμοποιούσε για να γράφει την περίοδο που είχε σχέσεις με την Ματίλντα Ουρίτα πριν παντρευτούν, της οποίας τα κόκκινα κυματιστά μαλλιά ενέπνευσαν τον ποιητή να δώσει στην κατοικία το όνομα "La Chascona", λέξη ισπανική μεν, προέλευσης όμως από διάλεκτο των ιθαγενών των Άνδεων, που περιγράφει το ατίθασο μαλλί. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ένας πίνακας στην κατοικία αυτή, ο οποίος παριστάνει την Ουρίτα με δύο πρόσωπα. Το ένα πρόσωπο είναι εκείνο της τραγουδίστριας που γνώριζε το κοινό και το άλλο είναι η σύντροφος του Νερούδα.
Τα μουσεία
Το Σαντιάγο φιλοξενεί αρκετά αξιοσημείωτα μουσεία. Ένα από αυτά είναι το Χιλιανό Μουσείο Προ-Κολομβιανής Τέχνης (Μουσέο Τσιλένο ντε Άρτε Προκολομπίνο), ένα από τα διασημότερα παγκοσμίως και από τα καλύτερα της Λατινικής Αμερικής. Στην εντυπωσιακή συλλογή του περιλαμβάνεται μια τεράστια γκάμα δειγμάτων του πολιτισμού της προκολομβιανής περιόδου από την Κεντρική μέχρι τη Νότια Αμερική.
Το Μουσείο Μνήμης και Ανθρωπίνων Διακιωμάτων είναι ένας επιβεβλημένος προορισμός για τον επισκέπτη καθώς έχει να του προσφέρει επαρκείς πληροφορίες για τις δυσάρεστες όψεις της πολιτικής ιστορίας όχι μόνο της Χιλής (πραγματεύεται κυρίως το πραξικόπημα του 1973 και τη χούντα του Πινοτσέτ) αλλά και άλλων χωρών της Λατινικής Αμερικής όπως είναι η Βραζιλία και η Αργεντινή -και όχι μόνο αυτών- με θέματα όπως τα βασανιστήρια, οι εκτοπίσεις ή οι εξαφανισμένοι αντικαθεστωτικοί. Το καλό μάλιστα είναι πως οι ξεναγήσεις γίνονται και στα αγγλικά για όσους δεν μιλούν ισπανικά και με υλικό που υπάρχει σε βιβλία, έντυπα και βίντεο.
Στην αγορά και στο μετρό
Για να καταλάβει κάποιος έστω και μερικώς την καθημερινή ζωή μιας πόλης πρέπει να κυκλοφορήσει τουλάχιστον μια με δυο φορές με τα μέσα μαζικής συγκοινωνίας της και να επισκεφθεί τις αγορές της. Οπότε αποφάσισα να τα κάνω και τα δύο.
Μπαίνοντας σε έναν από τους κεντρικούς σταθμούς του μετρό αισθάνθηκα σαν να έμπαινε στο μετρό της Αθήνας. Το "βιομηχανικό σχέδιο διακόσμησης", οι χαρακτηριστικές κίτρινες λωρίδες αναμονής των επιβατών, οι οθόνες, τα βαγόνια, τα χρώματα, πολλά ήταν τα κοινά στοιχεία που εντόπισα. Βέβαια, κάποιοι άλλοι σταθμοί είχαν τοιχογραφίες μεικτής ευρωπαϊκής και λατινοαμερικάνικης αισθητικής, καθώς σχεδόν σε όλα τα μετρό του κόσμου υπάρχει και το τοπικό στοιχείο.
Όσο για τις κυριότερες αγορές της πόλης, αυτές είναι η Μερκάδο Σεντράλ, η πιο φημισμένη αγορά της πόλης, με κρέατα, θαλασσινά, εστιατόρια και βεβαίως το περίφημο χιλιανό κρασί, ένα από τα καλύτερα στον κόσμο, παιχνίδια, ρούχα και πολλά άλλα. Εκτός από την κίνηση και τα προϊόντα, ενδιαφέρον παρουσιάζει και το ίδιο το κτήριο με την πρωτότυπη σιδερένια οροφή του.
Απέναντι από την Μερκάδο Σεντράλ βρίσκεται η Λα Βέγα, η οποία πουλάει κατά βάση είδη τροφίμων, οπότε μια περιήγηση σε αυτήν δίνει πιστότερη εικόνα για την καθημερινότητα των κατοίκων, μια ιδέα για τα ντόπια φρούτα και λαχανικά, αλλά και την ευκαιρία να δικιμάσει κάποιος στα εστιατόριά της την τοπική κουζίνα.
Καμπερνέ, Σοβινιόν, Μερλό
Φυσικά, μια περιήγηση στο Σαντιάγο και γενικότερα στη Χιλή μένει ελλιπής αν δεν δοκιμάσει κάποιος τα περίφημα χιλιανά κρασιά. Η οινοποιία στη χώρα ξεκίνησε με τους Ισπανούς αποικιοκράτες, στα μέσα του 19ου αιώνα οι Γάλλοι εισήγαγαν δικές τους ποικιλίες όπως Καμπερνέ, Σοβινιόν, Μερλό και άλλες. Η μεγάλη έκρηξη όμως έγινε τη δεκαετία του 1980, όταν αναπτύχθηκαν σύγχρονες και πρωτοπόρες μέθοδοι και έκτοτε τα χιλιανά κρασιά έγινα ανάρπαστα παγκοσμίως.
