Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
22.0°C25.2°C
3 BF 51%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.8°C25.4°C
2 BF 41%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.9°C21.6°C
4 BF 55%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
21 °C
20.4°C20.8°C
2 BF 68%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.9°C24.0°C
0 BF 33%
Δημοψήφισμα στην Τουρκία: Η "σύγκρουση" δύο κοσμοθεωριών
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Δημοψήφισμα στην Τουρκία: Η "σύγκρουση" δύο κοσμοθεωριών

Στο επερχόμενο σημαντικό δημοψήφισμα της Τουρκίας, στις 16 Απριλίου, οι Τούρκοι πολίτες καλούνται να υπερψηφίσουν ή να καταψηφίσουν ένα πακέτο 18 άρθρων που αφορούν το Σύνταγμα της χώρας. Μεταξύ των άρθρων αυτών προτείνεται η κατάργηση του θεσμού του πρωθυπουργού και η ενίσχυση των αρμοδιοτήτων του προέδρου της Δημοκρατίας. Σε περίπτωση επικράτησης του «ναι», η Τουρκία εισέρχεται σε μια νέα πολιτειακή τροχιά και προχωρά στην de jure εφαρμογή της Προεδρικής Δημοκρατίας πολύ κοντά στο αμερικανικό πρότυπο, εγκαταλείποντας το μοντέλο της Προεδρευόμενης Δημοκρατίας, που αποτέλεσε θεμέλιο λίθο του πολιτειακού συστήματος από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας, το 1923, μέχρι σήμερα, συνεπώς, το Δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου θα αποτελέσει όχι μόνο σημείο ορόσημο για την πολιτειακή αλλαγή, αλλά και το αποτέλεσμα της «σύγκρουσης» δύο αντιμαχόμενων κοσμοθεωριών.

Η 1η Εθνοσυνέλευση του 1920: 1η και 2η ομάδα

Για να κατανοήσουμε το κοινωνικοπολιτικό υπόβαθρο των κοσμοθεωριών αυτών, θα πρέπει να ανατρέξουμε στην 1η Εθνοσυνέλευση του 1920, όπου εκεί διαμορφώθηκαν δύο ιδεολογικά και πολιτικά αντιμαχόμενες ομάδες. Η 1η ομάδα, της οποίας κύριος εκφραστής υπήρξε ο Μουσταφά Κεμάλ, ήταν η ομάδα που διαμόρφωσε την ιδρυτική φιλοσοφία της Τουρκικής Δημοκρατίας το 1923. Χαρακτηριστικά της γνωρίσματα, εκτός των άλλων, αποτέλεσαν η υιοθέτηση του μοντέλου της Προεδρευόμενης Δημοκρατίας (πολυκομματικό σύστημα) και η Αρχή της Κοσμικότητας (γαλλικό μοντέλο laïcité), εναρμονισμένες πάντα στην ευρωπαϊκή λογική. Πολιτικός εκφραστής της 1ης ομάδας και θεματοφύλακας της ιδρυτικής φιλοσοφίας της Τουρκικής Δημοκρατίας το 1923 είναι το Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό κόμμα (CHP). Αντίθετα, η 2η ομάδα ήταν ενάντια στην ιδρυτική φιλοσοφία της Τουρκικής Δημοκρατίας το 1923. Ένας εκ των ηγετών της 2ης ομάδας, ο Χουσεΐν Αβνί Ουλάς, ήταν εκείνος ο οποίος διαμόρφωσε τη νοοτροπία της, επηρεάζοντας αντίστοιχα τα προγράμματα των κομμάτων που εκπροσώπησαν πολιτικά την ιδεολογία της. Ανάμεσα στα αιτήματα της 2ης ομάδας ήταν η εκλογή προέδρου της Δημοκρατίας από τον λαό και η υιοθέτηση φιλελεύθερων αρχών στον τομέα της οικονομικής δραστηριότητας. Η νοοτροπία της 2ης ομάδας στην τουρκική πολιτική σκηνή έκανε την εμφάνισή της μέσα από το κίνημα των νεωτεριστών, το οποίο είχε αναδυθεί μέσα από το ισλαμικό κίνημα.

Η πρώτη γεννεά των νεωτεριστών εμφανίστηκε με τον Τουργκούτ Οζάλ, ο οποίος, όντας πρωθυπουργός και πρόεδρος της Δημοκρατίας, ακολούθησε τη νοοτροπία της 2ης ομάδας και έθεσε πολιτειακό ζήτημα, ισχυριζόμενος ότι η Τουρκία θα διοικηθεί καλύτερα με προεδρικό σύστημα, σύμφωνα με την αμερικανική λογική. Παράλληλα, ο Οζάλ κοινωνικοοικονομικά ασπάστηκε πλήρως τις νεοφιλελεύθερες αξίες, καθώς, όπως ισχυρίστηκε ο ίδιος σε ομιλία του, το οικονομικό πρόγραμμα που εφάρμοσε ήταν το ίδιο με αυτό του Ρέιγκαν. Παρά την υλοποίηση σημαντικού μέρους των επιδιώξεων του Οζάλ στον τομέα της οικονομίας, η προσδοκία του για εφαρμογή προεδρικού συστήματος έμεινε ανεκπλήρωτη.

Με την εμφάνιση της επόμενης γενεάς νεωτεριστών, με εκφραστή τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ξεκίνησε να εδραιώνεται κοινωνικοπολιτικά και κοινωνικοοικονομικά η νοοτροπία της 2ης ομάδας. Αναλυτικότερα, την περίοδο του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) έγιναν βήματα για την καθιέρωση του προεδρικού συστήματος. Έναυσμα αποτέλεσε το δημοψήφισμα της 21ης Οκτωβρίου 2007, όπου με ποσοστό 68,95% ο τουρκικός λαός αποφάσισε να εκλέγεται ο πρόεδρος της Δημοκρατίας απευθείας από αυτόν. Ενώ, παράλληλα, οι κρατικές δομές της χώρας είχαν αρχίσει σταδιακά να προσαρμόζονται τα τελευταία χρόνια προς τη λογική της Προεδρικής Δημοκρατίας. Ενδεικτικά αξίζει να αναφερθεί το παράδειγμα της τουρκικής αστυνομίας, η οποία ήδη από το 2006 προχώρησε στην εφαρμογή ενός νέου είδους αστυνόμευσης που προσιδιάζει στο ομοσπονδιακό μοντέλο των ΗΠΑ. Ακόμα ένα παράδειγμα αποτελεί η Υπηρεσία Κρατικού Σχεδιασμού η οποία ιδρύθηκε το 1960, με κύρια αποστολή να διατηρήσει τον συγκεντρωτικό χαρακτήρα του κράτους. Το 2011 μετονομάστηκε σε υπουργείο Ανάπτυξης, δίνοντας έμφαση στην ενίσχυση του ρόλου τής Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ιδρύοντας τα λεγόμενα «περιφερειακά κέντρα ανάπτυξης», των οποίων η διοίκηση και η διαχείριση των πόρων ανήκουν εξ ολοκλήρου στα κέντρα αυτά.

Η προτεσταντοποίηση / εκκοσμίκευση του Ισλάμ

Τόσο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία όσο και μετέπειτα στην Τουρκική Δημοκρατία το Ισλάμ αποτέλεσε το βασικό συστατικό στοιχείο που διαμόρφωσε την κοινωνικοπολιτιστική δομή τους. Εντούτοις, πέραν της κοινωνικοπολιτιστικής διάστασης, το Ισλάμ ενσωματώθηκε παράλληλα στην κοινωνικοοικονομική δομή. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού αποτελεί το «Κεφάλαιο της Ανατολίας», το οποίο μέχρι το 1980 λειτουργούσε "ανεξάρτητα" από την επίσημη οικονομική δραστηριότητα ή, καλύτερα, “ανεξάρτητα” από το προτεσταντικό πνεύμα του καπιταλισμού. Αυτή η ανεξαρτητοποίηση έληξε "μερικώς" την εποχή διακυβέρνησης του Τουργκούτ Οζάλ, ο οποίος άρχισε να εφαρμόζει το νεοφιλελεύθερο πρόγραμμα στην οικονομική του πολιτική. Τα αποτελέσματά του φαίνονται με την άνοδο στην εξουσία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης το 2002.

Συγκεκριμένα, στην Άγκυρα υπήρχαν δύο εμπορικά κέντρα, το «Καρούμ» και το «Ατάκουλε». Τα δύο αυτά εμπορικά κέντρα βρίσκονταν στην περιοχή Τσάνκαγια, η οποία θεωρούταν και θεωρείται «κεμαλική», δίνοντας ταυτόχρονα το μήνυμα ότι η οικονομία ανήκει στα χέρια εκείνων που ίδρυσαν την Τουρκική Δημοκρατία το 1923. Επομένως, τα δυτικά καταναλωτικά αγαθά άρα και ο δυτικός τρόπος σκέψης αποτελούσαν προνόμιο μόνο για μια μικρή μερίδα του πληθυσμού. Με την άνοδο όμως του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης στην εξουσία ξεκίνησαν να χτίζονται εμπορικά κέντρα σε όλες τις υπόλοιπες περιοχές της Άγκυρας, διευρύνοντας πλέον τη βάση που είχε πρόσβαση στα καταναλωτικά αγαθά της Δύσης. Με αποτέλεσμα τα τμήματα εκείνα του πληθυσμού που ήταν περιθωριοποιημένα και βίωναν το Ισλάμ με τον παραδοσιακό τρόπο να αρχίσουν να υιοθετούν νέες καταναλωτικές συνήθειες και να ασπάζονται τη δυτική κουλτούρα και ειδικά την αμερικανική με γοργούς ρυθμούς. Συνεπώς, το προτεσταντικό πνεύμα του καπιταλισμού εισέβαλε στην Τουρκία με έναν ισλαμικό μανδύα, μετασχηματίζοντας το περιεχόμενο του Ισλάμ από παραδοσιακό σε προτεσταντικό / εκκοσμικευμένο.

Συμπεράσματα

Έπειτα λοιπόν από τον κοινωνικοοικονομικό και κοινωνικοπολιτικό μετασχηματισμό της Τουρκίας σύμφωνα με τη νοοτροπία της 2ης ομάδας, η χώρα είναι έτοιμη να προσαρμόσει τον τελικό κρίκο που αφορά το προεδρικό σύστημα στη μακρόσυρτη διαδικασία μετασχηματισμού των ετών που προηγήθηκαν. Το διακύβευμα λοιπόν του δημοψηφίσματος έρχεται ως επιστέγασμα για να κλείσει αυτός ο κύκλος που είχε ανοίξει στην 1η Εθνοσυνέλευση και να μπουν τα θεμέλια για τη Νέα Τουρκία. Εν κατακλείδι, είναι σημαντικό να αναφερθεί πως ακόμη κι αν στο επερχόμενο δημοψήφισμα επικρατήσει το ποσοστό του «όχι», αυτό δεν θα δεν θα αποτελέσει τροχοπέδη στην ήδη προδιαγεγραμμένη πορεία εφαρμογής του προεδρικού συστήματος, αλλά θα αποτελέσει μια μορφή "διαμαρτυρίας" στο είδος του Ισλάμ που εκφράζεται μέσω του Ερντογάν.

Χρήστος Τεάζης, λέκτορας στο Τμήμα Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου της Άγκυρας

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL