Τριάντα σχεδόν χρόνια μετά την -εκ των υστέρων αποδειχθείσα- “ιστορική” προτροπή του Ρέιγκαν προς τον Γκορμπατσόφ (Δ. Βερολίνο, 12 Ιουνίου 1987) να γκρεμίσει το τείχος που χώριζε στα δυο την πόλη, το διαχρονικό σύμβολο διαίρεσης της μεταπολεμικής ψυχροπολεμικής Ευρώπης (“κ. Γκορμπατσόφ, γκρεμίστε αυτό εδώ το τείχος”), ο Τραμπ βάζει μπρος για να χτίσει το δικό του τείχος στην Αμερική.
Ένα νέο τείχος, σ' έναν "νέο", αλλαγμένο πολύ από το 1987 κόσμο, απαλλαγμένο, υποτίθεται, από τον φόβο, τις φοβίες, την ιδεολογική πόλωση, την προκατάληψη. Ένα πολύ μεγαλύτερο τείχος, όχι κάπου μακριά, όχι σε κάποιο σημείο όπου συγκρούονται συνασπισμοί και ισχυρά συμφέροντα, αλλά μέσα στην ίδια την Αμερική, στην εποχή των δικτύων, της διάδρασης και της τεχνητής νοημοσύνης.
Ένα τείχος "χρηστικό", βεβαίως: θα φράξει τον δρόμο στους μετανάστες από το Μεξικό που πάνε για τις φθηνές δουλειές στην Αριζόνα και το μάζεμα της φράουλας, που δουλεύουν στις “μακιλαντόρες” των συνόρων φτιάχνοντας φθηνά παπούτσια και ρούχα και κρατώντας σε κίνηση τον αμερικανικό καταναλωτισμό. Και φυσικά θα κάνει πιο εύκολη τη δουλειά της La Migra (της συνοριακής και τελωνειακής αστυνομίας των ΗΠΑ). Η ιστορία είναι γεμάτη από τέτοιες “ειρωνείες” και αντιφάσεις με πάμπολλα διδάγματα, αλλά η νέα κάστα των εξουσιαστών και των χειραγωγών της λαϊκών επιθυμιών τα αγνοούν επιδεικτικά.
Από απλά χρηστικά στοιχεία προστασίας και υπεράσπισης έναντι εξωτερικών κινδύνων που μπορεί να απειλήσουν έναν τόπο ή μια εγκατάσταση, τα σύγχρονα συνοριακά τείχη αντανακλούν τους πολιτισμικούς “τοίχους” μιας κοινωνίας, εκφράζουν το αίσθημα της εδαφικότητας, και προφανώς αποτελούν απτά σύμβολα των κάθε λογής διαχωρισμών: δημόσιο - ιδιωτικό, φίλιο - ξένο, ευμάρεια - φτώχεια.
Σαν να μην έφταναν αυτά, υπάρχουν και οι νοητοί τοίχοι, αυτοί που υπογείως και ανεπαίσθητα υψώνονται και περιχαρακώνουν τους ανθρώπους εντός των τειχών. Νοητοί τοίχοι φανατισμού, εμπάθειας, διχασμού, εχθρότητας, μισαλλοδοξίας ανάμεσα σε αντίπαλους ιδεολογικούς και πολιτικούς χώρους που διαβρώνουν με δηλητηριώδη τρόπο τις άλλοτε κοινωνίες της ανεκτικότητας, της συναίνεσης και της πολιτικής ορθότητας...
Φοβικά σύνδρομα
Μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, το 1989, 27 νέα τείχη ή συνοριακοί φράχτες υψώθηκαν σε όλο τον κόσμο. Από την Ινδία και τη Ταϊλάνδη, ως το Ισραήλ και τη Νότια Αφρική, αλλά και την Ε.Ε. Κι ενώ κατά κανόνα το χτίσιμό τους δικαιολογήθηκε με την επίκληση λόγων ασφαλείας, η πληθώρα τους δεν υποδηλώνει τίποτε περισσότερο από το χάσμα πλούτου και τον φόβο απέναντι στο ξένο και το "αλλότριο", σχολιάζει ο Ρις Τζόουνς, αναπληρωτής καθηγητής και πρόεδρος μεταπτυχιακών σπουδών του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου της Χαβάης.
Όπως επισημαίνει, σε μια έμμεση αναφορά του στο τείχος του Τραμπ, οι ανησυχίες γύρω από την απειλή που αντιπροσωπεύουν οι μετανάστες για τις ΗΠΑ είναι τόσο παλιές όσο και οι ίδιες οι ΗΠΑ. Σε διαφορετικά σημεία της αμερικανικής ιστορίας οι Ιρλανδοί, οι Κινέζοι, οι Ιταλοί περιγράφονταν όλοι ως σοβαρή απειλή για ό,τι σήμαινε μια πολύ συγκεκριμένη εκδοχή της αμερικανικής ταυτότητας.
Αν και τα περισσότερα συνοριακά τείχη της εποχής του Ψυχρού Πολέμου ήταν περιορισμένου μήκους, συμπεριλαμβανομένων του Τείχους του Βερολίνου, του αμερικανικού φράχτη γύρω από το Γκουαντάναμο της Κούβας, καθώς κι εκείνου μεταξύ Γιβραλτάρ και Ισπανίας, τα σύγχρονα του είδους δεν ακολουθούν αυτόν τον "κανόνα". Όχι μόνον είναι μεγαλύτερα σε μήκος, αλλά έχουν χτιστεί -ή εν προκειμένω σχεδιάζεται να χτιστούν- κατά μήκος συνόρων μεταξύ μη εμπόλεμων χωρών που δεν ανήκουν σε αντίπαλους συνασπισμούς, στοιχείο που αντανακλά σαφώς την οικονομικής φύσεως διάσταση του διαχωρισμού.
Είναι ενδεικτικό ότι, το μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ (βάσει στοιχείων του 2010) χωρών που έχουν κατασκευάσει συνοριακά τείχη μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου κυμαίνεται στα 13.200 ευρώ, ενώ το αντίστοιχο οικονομικό μέγεθος της άλλης πλευράς είναι μόλις 2.600 ευρώ...
Το τείχος που θέλει να χτίσει ο Τραμπ στα σύνορα με το Μεξικό ταιριάζει σ' αυτό το μοτίβο οικονομικής ανισότητας. Αλλά υπάρχει κι άλλο ένα στοιχείο που το επιβεβαιώνει: Παρά το γεγονός ότι τα σύνορα των ΗΠΑ με τον Καναδά είναι πολύ μεγαλύτερα σε μήκος και πιο "διάτρητα" -το 2009 η αμερικανική συνοριακή αστυνομία εκτιμούσε ότι ασκεί αποτελεσματικό έλεγχο σε λιγότερο από το 1% των αμερικανοκαναδικών συνόρων (!) έναντι 35% των συνόρων με το Μεξικό- ο νέος ένοικος του Λευκού Οίκου έχει βαλθεί να φράξει μόνον την "κάτω αυλή" των ΗΠΑ...
Ο φράχτης στα σύνορα ΗΠΑ - Μεξικού συμβολίζει μια άκαμπτη και δεδομένη διαχωριστική γραμμή που με τη σειρά της σηματοδοτεί την ξεκάθαρη διάκριση του εδαφικού χώρου όπου η κάθε εθνότητα ανήκει. Θα πρέπει να γίνει κατανοητός τόσο από την άποψη των διευρυμένων δυνατοτήτων επιβολής της κυβερνητικής εξουσίας, όσο κι από εκείνη της επιβεβαίωσης του γεωγραφικού χώρου όπου το κράτος ασκεί την εξουσία του και ελέγχει το ποιος επιτρέπεται να εισέλθει σ' αυτόν.
Αόρατοι τοίχοι
Την ίδια ώρα βεβαίως, ένας άλλος νοητός τοίχος υψώνεται μέσα στις ίδιες αυτές κοινωνίες που χτίζουν εξωτερικά τείχη για να προστατευθούν από τους ανεπιθύμητους ξένους: ο τοίχος του διχασμού και της εχθρότητας μεταξύ ανθρώπων και ομάδων αντίθετων πολιτικών απόψεων. Βοήθησαν όπως φαίνεται στο "χτίσιμό" του τα δύο μεγάλα πολιτικά γεγονότα που σημάδεψαν την παγκόσμια σκηνή την περασμένη χρονιά, το Brexit και η εκλογή του Τραμπ.
Αυτό είναι τουλάχιστον το συμπέρασμα δύο ακαδημαϊκών του London School of Economics, του καθηγητή Μάικλ Μπρούτερ και της δρ. Σάρα Χάρισον, σε μια μελέτη τους που δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση "Nature Human Behaviour". Τόσο η ψήφος υπέρ του Brexit όσο και η εκλογική νίκη του Ντόναλντ Τραμπ διέψευσαν την πλειοψηφία δημοσκόπων, δημοσιογράφων, οικονομικών αναλυτών θέτοντας υπό σοβαρή αμφισβήτηση την εγκυρότητα και την αξιοπιστία των παραδοσιακών "βαρομέτρων" πολιτικής συμπεριφοράς.
Για τις ανάγκες της μελέτης έγινε μια μεγάλη δημοσκοπική έρευνα στον απόηχο του δημοψηφίσματος του Brexit που έδειξε ότι το 51% των ερωτηθέντων αισθάνθηκαν οργή για όσους ψήφισαν διαφορετικά από αυτούς, ενώ ακόμα χειρότερα το 46% δήλωσε ότι βίωσε "ένα επίπεδο αηδίας" απέναντί τους!
"Η συναισθηματική αντιπάθεια προς το αντίπαλο εκλογικό στρατόπεδο, ενώ φαινομενικά ήταν σπάνια κατά το παρελθόν, φαίνεται ότι έχει γίνει ο κανόνας του παιχνιδιού το 2016", σημειώνουν οι ερευνητές του LSE στη μελέτη τους με τίτλο "Κατανοώντας την συναισθηματική επίδραση της εκλογικής συμπεριφοράς". Τα ευρήματα έδειξαν ότι πολλοί άνθρωποι έχουν "επεκτείνει" τη δυσαρέσκεια και τη δυσφορία που τρέφουν εδώ και καιρό απέναντι στους πολιτικούς και το πολιτικό σύστημα στους ψηφοφόρους της "άλλης πλευράς" στρέφοντας σ' αυτούς την οργή τους.
Η συντριπτική πλειοψηφία των νέων που ρωτήθηκαν στο πλαίσιο της έρευνας δήλωσαν ότι αισθάνθηκαν "υπερήφανοι και ενθουσιασμένοι" που συμμετείχαν στην εκλογική διαδικασία ότι ένιωσαν "μέρος της κοινότητας" και πως βίωσαν ένα "υψηλό αίσθημα ευθύνης". Αλλά την ίδια ώρα το συναισθηματικό πλήγμα για τους ψηφοφόρους της "χαμένης πλευράς" ήταν τεράστιο με πολλούς εξ αυτών να παίρνουν προσωπικά την ήττα και να αισθάνονται επιθετικότητα και οργή απέναντι σε όσους ψήφισαν διαφορετικά.
"Το να καταλάβουμε το συναισθηματικό πλαίσιο της εκλογικής διαδικασίας αποτελεί στοιχείο ζωτικής σημασίας διότι έχει σοβαρές επιπτώσεις στη δημοκρατία. Αν οι άνθρωποι βιώνουν τέτοιες ισχυρές αρνητικές αντιδράσεις απέναντι στο εκλογικό αποτέλεσμα, υπάρχει ο κίνδυνος να αισθανθούν αποξενωμένοι από το πολιτικό σύστημα" τονίζει ο δρ. Χάρισον σχολιάζοντας τα ευρήματα της μελέτης.
