Η τιμή της βενζίνης στα πρατήρια της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης κυμαινόταν αυτές τις μέρες της μεγάλης εξόδου γύρω στα 1,4 ευρώ το λίτρο. Και παρά το γεγονός ότι τα βενζινάδικα περνούν αμέσως στους πελάτες τους κάθε σεντ της ανόδου στην τιμή του αργού στα χρηματιστήρια του κόσμου -όταν πέφτει καθυστερούν χαρακτηριστικά-, εδώ και μήνες μεγάλες διακυμάνσεις δεν βλέπουμε. Όχι ότι η βενζίνη είναι φθηνή, αλλά απέχει πολύ από τα 1,8 ευρώ το λίτρο που πληρώναμε πριν από λίγα καλοκαίρια - όταν, μάλιστα, οι ειδικοί φόροι στα καύσιμα ήταν χαμηλότεροι.
Κι αυτό διότι στην παγκόσμια αγορά υπάρχει υπερπροσφορά αργού πετρελαίου, καθώς οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες δεν κλείνουν τις στρόφιγγες. Μέχρι πολύ πρόσφατα, όταν οι τιμές ήταν χαμηλές, η πρώτη κίνηση του ΟΠΕΚ, του κλαμπ του πετρελαίου, ήταν να πείθει τα μέλη του να μειώνουν την παραγωγή. Τώρα πια η... συνεννόηση εντός του ΟΠΕΚ έχει γίνει αγαθό εν ανεπαρκεία και τα περισσότερα μέλη του αυξάνουν την παραγωγή, παρά το γεγονός ότι η τιμή της πιο σημαντικής πρώτης ύλης της βιομηχανικής εποχής έχει πέσει στο ένα τρίτο από τα υψηλά του 2008. Από τον Ιούνιο, μόνο η Σαουδική Αραβία ρίχνει κάθε μέρα στην αγορά 50.000 βαρέλια πετρέλαιο -από τα συνολικά 350.000-, όσο κι αν κοντεύει να χρεοκοπήσει με τις τιμές στα σημερινά επίπεδα. Οι Σαουδάραβες ελπίζουν να αντέξουν περισσότερο από τους ανταγωνιστές τους, που έχουν πολύ υψηλότερο κόστος εξόρυξης -π.χ. οι Αμερικανοί, που σχεδιάζουν να αποκτήσουν πλήρη αυτάρκεια με το fracking και ίσως να γίνουν με τη σειρά τους εξαγωγείς- αλλά και να μην επιτρέψουν στο Ιράν, τώρα που έπαψε να ανήκει στον... άξονα του κακού, να ξαναγίνει πολύ ισχυρός παίκτης στην αγορά πετρελαίου. Η Τεχεράνη, από την πλευρά της, που είχε υποχρεωθεί να μειώσει στο ένα δεύτερο τις εξαγωγές της, υπό το βάρος των διεθνών κυρώσεων, τώρα προσπαθεί να τις επαναφέρει στα παλιά επίπεδα. Καθώς, όμως, η τιμή είναι χαμηλή -και το κόστος εξόρυξης του ιρανικού πετρελαίου δύο φορές μεγαλύτερο από αυτό της Σαουδικής Αραβίας-, αυτή η προσπάθεια μπορεί να της γίνει οικονομικό μπούμερανγκ.
Ανεξάρτητα, πάντως, από τον πόλεμο των τιμών του πετρελαίου και τα γεωπολιτικά παιχνίδια που πάντα παίζονταν με την τιμή του “μαύρου χρυσού”, πανταχού παρούσα είναι -ευτυχώς- τα τελευταία χρόνια και η περιβαλλοντική παράμετρος του θέματος σε έναν πλανήτη που απειλείται από την υπερθέρμανση.
Όλα έχουν την τιμή τους
Όλοι γνωρίζουν ότι το πετρέλαιο κάποτε θα τελειώσει - οι απόψεις διίστανται μόνο για το πότε. Όλοι πιστεύουν ότι οι -όχι και τόσο- παλιές καλές εποχές που κόστιζε μόλις 10 δολάρια το βαρέλι έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Αλλά επειδή το πετρέλαιο, εκτός από πρώτη ύλη, είναι και χρηματιστηριακό μέγεθος -άρα αντικείμενο κερδοσκοπίας-, η τιμή του θα «παίζει». Από τη διακύμανση της τιμής εξαρτάται το πόσες επενδύσεις θα γίνουν στην έρευνα νέων κοιτασμάτων και νέων μορφών καυσίμων. Όταν το πετρέλαιο είναι «φθηνό», δεν συμφέρει η άντλησή του από «δύσκολα» κοιτάσματα, όπως αυτά στον πάτο της Βόρειας Θάλασσας, στις αμμουδερές εκτάσεις του Καναδά ή στα βάθη του Αιγαίου. Όταν το πετρέλαιο γίνεται ακριβό, αίφνης συμφέρουν όχι μόνο οι έρευνες στον Πρίνο και οι επενδύσεις στην αιολική ή την ηλιακή ενέργεια, αλλά και η πανάκριβη έρευνα για το υδρογόνο ως καύσιμο.
Βέβαια, το θέμα είναι ποιον «συμφέρουν» όλα αυτά. Τις πετρελαϊκές εταιρίες; Τους καταναλωτές; Την ανθρωπότητα;
Θεωρητικά, στους κατοίκους του πλανήτη Γη συμφέρει μακροπρόθεσμα να είναι πάρα πολύ ακριβό το πετρέλαιο, αφού μόνο τότε πείθονται τα κράτη και οι εταιρείες να επενδύσουν σε «καθαρότερες» μορφές ενέργειας και οι κοινοί θνητοί να αλλάξουν καταναλωτικές συνήθειες. Χωρίς μια τέτοια στροφή, δεν πρόκειται να «φρενάρει» η υπερθέρμανση του πλανήτη.
Πρακτικά, όμως, το ακριβό πετρέλαιο συμφέρει πρωτίστως τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες και τις πετρελαϊκές εταιρείες που βλέπουν τα κέρδη τους να απογειώνονται.
Εάν η τιμή του «μαύρου χρυσού» κυμανθεί για καιρό μεταξύ 30 και 40 δολαρίων το βαρέλι -ενδεχόμενο σχεδόν απίθανο-, τότε ούτε ο Πρίνος θα... προκόψει, ούτε οι τεράστιες επενδύσεις για τους αγωγούς φυσικού αερίου θα αποσβεστούν, ούτε οι ανεμογεννήτριες τόξα θα αυγατίσουν.
Εάν η τιμή παραμείνει στον «διάδρομο» των 40 έως 80 δολαρίων, και οι πετρελαϊκές εταιρείες θα τρίβουν τα χέρια τους, και η Ρωσία θα γίνει πλούσια με το φυσικό της αέριο. Σύντομα θα αρχίσουν να κυκλοφορούν περισσότερα αυτοκίνητα με αέριο, περισσότεροι αγρότες θα αλλάξουν καλλιέργειες για να παράγουν βιοντίζελ και αιθανόλη.
Εάν η τιμή σταθεροποιηθεί πάνω από τα 80 δολάρια το βαρέλι -όπως προφήτευε προ δεκαετίας ο «παππούς» του ΟΠΕΚ, σεΐχης Γιαμανί, για να επιβεβαιωθεί και στη συνέχεια να διαψευσθεί-, τότε υπάρχει η πιθανότητα αργά ή γρήγορα να αποχαιρετίσουμε την εποχή -και την οικονομία- του πετρελαίου.
Υποτίθεται, βέβαια, ότι το ζητούμενο είναι να απεξαρτηθούμε από το πετρέλαιο επειδή κάτι τέτοιο θα το έχουμε επιλέξει κι όχι επειδή θα μας επιβληθεί - από την υψηλή τιμή ή, αργότερα, από την εξάντληση των αποθεμάτων. Για λόγους επιβίωσης του πλανήτη. Ακόμα και τα αφεντικά των πετρελαϊκών εταιρειών παραδέχονται σήμερα ότι ένα μεγάλο μέρος της ευθύνης για την υπερθέρμανση του κλίματος τη φέρει το πετρέλαιο. Ο «μαύρος χρυσός», το λιπαντικό της παγκόσμιας οικονομίας, όταν καίγεται, παράγει, εκτός από την πολύτιμη ενέργεια, και το δολοφονικό διοξείδιο του άνθρακα - συνολικά 10 δισεκατομμύρια τόνους τον χρόνο ή το 42% του συνόλου που εκπέμπεται στην ατμόσφαιρα. Σχεδόν οι μισές εκπομπές διοξειδίου που οφείλονται στο πετρέλαιο προέρχονται από τις εξατμίσεις των οχημάτων.
Το όνειρο του υδρογόνου
Κι ενώ για την παραγωγή ενέργειας, τη βιομηχανία και τη θέρμανση υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις -από τις ανανεώσιμες πηγές μέχρι τους πυρηνικούς αντιδραστήρες-, στην κυκλοφορία των οχημάτων το πετρέλαιο είναι για την ώρα αναντικατάστατο. Από τεχνικής πλευράς, βέβαια, υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις στη βενζίνη: φυσικό αέριο, μεθανόλη, βιοκαύσιμα, ενώ εδώ και μερικά χρόνια κυκλοφορεί και το ηλεκτρικό αυτοκίνητο. Αλλά η παραγωγή αυτών των καυσίμων δεν είναι υποχρεωτικά πιο φιλική προς το περιβάλλον, ενώ η αυτοδυναμία του ηλεκτρικού αυτοκινήτου είναι περιορισμένη. Το όνειρο του κάθε ιδιοφυούς επιστήμονα εδώ και χρόνια ήταν να βρει μια φθηνή -σε κόστος και ενέργεια- μέθοδο να χρησιμοποιεί για καύσιμο το υδρογόνο. Ένα στοιχείο πεντακάθαρο, που, όταν «καίγεται», το μοναδικό του «καυσαέριο» είναι το νερό.
Το υδρογόνο υπάρχει μεν στη Γη εν αφθονία, αλλά δεν υπάρχει «ελεύθερο», είναι δεσμευμένο σε χημικές ενώσεις -με γνωστότερη το νερό (Η2Ο)- και απαιτείται πολλή ενέργεια για να απελευθερωθεί. Αν και πολλές αυτοκινητοβιομηχανίες πειραματίστηκαν με το υδρογόνο -κάποιες μάλιστα είχαν υποσχεθεί να παρουσιάσουν το πρώτο υδρογονοκινούμενο αυτοκίνητο το 2004, αλλά ακόμη και σήμερα δεν υπάρχει τέτοιο όχημα στην αγορά-, δεν έχουν βρει έναν φθηνό τρόπο να το χρησιμοποιήσουν ως καύσιμο. Κάποιοι ερευνητές πιστεύουν ότι σύντομα θα μπούμε στον αιώνα «της οικονομίας του υδρογόνου», κάποιοι άλλοι πάντως το θεωρούν σενάριο επιστημονικής φαντασίας.
Ενεργειακές κρίσεις και διακυμάνσεις τιμής
1973: Οι χώρες του ΟΠΕΚ κλείνουν τις στρόφιγγες και επιβάλλουν εμπάργκο πετρελαίου στις δυτικές χώρες που στηρίζουν το κράτος του Ισραήλ
1979: Ξεσπάει ενεργειακή κρίση ως παράπλευρη απώλεια της ισλαμικής επανάστασης στο Ιράν
1990: Πριν ξεκινήσει ο πόλεμος του Κόλπου, εκτοξεύεται στα ύψη η τιμή του πετρελαίου
2000-2001: Συνεχή μπλακ άουτ στην Καλιφόρνια εξαιτίας της άρρυθμης απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας
2004-2005: Σχεδόν τριπλασιασμός της τιμής του πετρελαίου πρωτίστως εξαιτίας της αύξησης της ζήτησης, αλλά και των φυσικών καταστροφών και των κερδοσκόπων
Καλοκαίρι 2008: Η τιμή του πετρελαίου έκανε το ρεκόρ όλων των εποχών 145 δολάρια το βαρέλι
Σήμερα: Η τιμή κυμαίνεται μεταξύ 45 και 48 δολαρίων το βαρέλι. Η πρόβλεψη για το τέλος της χρονιάς είναι 52
Η “Οδύσσεια” ενός λίτρου πετρελαίου
Ημέρα 1η Στο Μπουργκάν, στην πετρελαιοπηγή υπ’ αριθμόν 473, ο Μοχάμετ Αλμουλά, με πορτοκαλί φωσφορίζων κράνος και χοντρά γάντια, ελέγχει την πίεση του τρυπανιού. Ο ήλιος καίει ανελέητα, η θερμοκρασία ήδη στις οκτώ το πρωί ξεπερνά τους 50 βαθμούς. Το Μπουργκάν είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πετρελαιοπαραγωγός περιοχή του πλανήτη, με έκταση πέντε φορές μεγαλύτερη από το Λιχτενστάιν. Το πρώτο κοίτασμα πετρελαίου εντοπίστηκε εδώ από την Anglo-Persian Oil Company -θυγατρική της BP- το 1938. Δέκα χρόνια αργότερα άρχισε η άντληση, χωρίς να χρειαστούν σοβαρές τεχνικές υποδομές, αφού το πετρέλαιο σχεδόν ξεπηδάει μόνο του στην επιφάνεια.
Η περιοχή του Μπουργκάν μοιάζει με τεράστιο σιδηροδρομικό σταθμό. Μόνο που τον ρόλο των ραγών τον παίζουν οι σωληνώσεις. Χιλιάδες εργάτες ανοίγουν και κλείνουν βάνες, μετρούν την πίεση, ξεχωρίζουν το νερό, βάζουν φωτιά στο αέριο. Ο αέρας είναι βαρύς και θολός από τις αναθυμιάσεις. Όταν το πιεσόμετρο δείχνει 500 psi (pound per square inch), ο Αλμουλά ανοίγει τη βάνα. Ξεπηδάει με θόρυβο πετρέλαιο ανακατεμένο με αέριο. Ο Αλμουλά το καθοδηγεί στους σωλήνες, φτάνει στο σταθμό συλλογής υπ’ αριθμόν 19.
Ημέρα 2η Το πετρέλαιο -ας ασχοληθούμε με μόνο ένα λίτρο- από τον σταθμό 19 φτάνει στη νότια «αποθήκη», μια απέραντη περιοχή γεμάτη με τεράστιες δεξαμενές. Η «αποθήκη» αυτή χωράει 16 εκατομμύρια τόνους πετρελαίου, πολύ περισσότερο απ’ όσο ξοδεύει όλη η Ελλάδα σε έναν χρόνο. Αλλά το μαύρο υγρό δεν είναι παντού το ίδιο, ούτε καν εάν προέρχεται από διπλανές πετρελαιοπηγές. Το λίτρο μας αναμειγνύεται σε μια δεξαμενή του είδους Kuwait Export Crude, με περιεκτικότητα θειαφιού 2,65% και κάθεται μια μέρα να «ξεκουραστεί», ώστε να μείνει και το τελευταίο ίχνος νερού στον πάτο.
Ημέρα 3η Ο γεωλόγος Καλάφ Αλ Ανζί, στο ερώτημα πόσο έχει κοστίσει μέχρι τώρα το λίτρο μας, απαντά χρησιμοποιώντας ως μέτρο το βαρέλι: «Περίπου ένα δολάριο». Το Κουβέιτ βγάζει το πιο φθηνό πετρέλαιο στον κόσμο επειδή το βγάζει τόσο εύκολα, ένα δολάριο το βαρέλι. Ένα βαρέλι χωράει 159 λίτρα. Με απλά μαθηματικά, το λίτρο μας από το Μπουργκάν έχει κοστίσει μέχρι τώρα 0,6 λεπτά. Στα «δύσκολα», στον πάτο της Βόρειας Θάλασσας ή στην άμμο της Αλμπέρτα του Καναδά, το κόστος άντλησης πολλαπλασιάζεται, ξεπερνάει τα 20 δολάρια το βαρέλι.
Το λίτρο μας μπαίνει σε έναν αγωγό και κυλάει μερικές εκατοντάδες μέτρα προς τη θάλασσα, στην κοιλιά ενός σούπερ τάνκερ της Kuwait Oil Tanker Company, του Αλ Σαλέια, παρέα με 300.000 τόνους πετρελαίου. Και τότε συμβαίνει το «θαύμα». Από 0,6 λεπτά η αξία του «βαφτίζεται» 18 λεπτά, έχει μόλις τριακονταπλασιαστεί. Τόσο πλήρωσε γι' αυτό ο έμπορος που γέμισε τα σπλάχνα του Αλ Σαλέια. Η τιμή συμφωνήθηκε στο μακρινό Λονδίνο, σε ένα από τα τρία χρηματιστήρια του πετρελαίου -πλάι στη Νέα Υόρκη και τη Σιγκαπούρη. Την ίδια ώρα, η τιμή για το λίτρο Brent στο Λονδίνο είχε κλείσει στα 26 λεπτά. Ο έμπορος του Αλ Σαλέια είχε συμφωνήσει την αγορά δύο μήνες νωρίτερα η διαφορά στην τιμή πάει στην τσέπη του. Όπως θα χρεονόταν και τη χασούρα εάν στο δίμηνο η τιμή είχε πέσει.
Ημέρα 5η Δύο εικοσιτετράωρα χρειάστηκε να γεμίσει το Αλ Σαλέια και τώρα σαλπάρει. Το λίτρο μας στην κοιλιά του. Κινείται νοτιοανατολικά, παράλληλα με τις σαουδαραβικές ακτές και στρίβει στην Ερυθρά Θάλασσα. Την ίδια ώρα, το φορτίο του αποτελεί αντικείμενο συνεχούς διαπραγμάτευσης στο Λονδίνο, χωρίς να το έχει δει ακόμα κανείς εκτός από τους εργάτες του Μπουργκάν. Η τιμή ανεβαίνει ή πέφτει λεπτό προς λεπτό, με κάθε είδηση, με κάθε φήμη. Επειδή αλλάζει χέρια μεταξύ Ισλαμικού Κράτους και Ιράκ ένα κοίτασμα στη Μοσούλη, επειδή απειλείται σαμποτάζ στους αγωγούς στη Νιγηρία, επειδή μειώθηκε η βιομηχανική παραγωγή στην Κίνα, επειδή κάτι είπε ο βασιλιάς της Σαουδικής Αραβίας, επειδή καραδοκεί η επόμενη τροπική καταιγίδα στον Κόλπο του Μεξικού, επειδή, επειδή...
Ημέρα 15η Το Αλ Σαλέια έχει φτάσει στο Σουέζ. Τα στενά είναι πολύ ρηχά για το φορτίο του, αδειάζει λοιπόν στην είσοδο των στενών ένα μεγάλο μέρος του πετρελαίου και το ξαναφορτώνει στο Πορτ Σάιντ. Ο καπετάνιος δεν μπορεί ποτέ να είναι σίγουρος ότι πρόκειται για το ίδιο πετρέλαιο. Αυτό που τον ενδιαφέρει ωστόσο είναι να μη βρεθεί με μερικές εκατοντάδες τόνους λιγότερο. Ας υποθέσουμε ότι το λίτρο μας δεν ξεφορτώθηκε ποτέ. Για να περάσει το Σουέζ, ο καπετάν-Αλί πλήρωσε διόδια 305.000 δολαρίων, παρόλα αυτά του βγήκε φθηνότερα από το να κάνει τον γύρο της Αφρικής. Αυτή την εποχή ο ναύλος για το Αλ Σαλέια είναι 23.000 δολάρια την ημέρα. Στην εφοπλιστική εταιρεία το ταξίδι κοστίζει 14.000 δολάρια την ημέρα. Τα υπόλοιπα τα παίρνει για τον κόπο της. Εκτός από τα διόδια του Σουέζ, η εταιρεία πληρώνει 415.000 δολάρια για καύσιμα και 150.000 δολάρια για να δέσει και να ξεφορτώσει στο Ρότερνταμ. Για το λίτρο μας όλα αυτά μεταφράζονται σε ένα επιπλέον κόστος 0,5 λεπτών.
Ημέρα 30ή Έπειτα από 25 μέρες στη θάλασσα, το Αλ Σαλέια δένει στο Maasvlakte Olie Terminal του Ρότερνταμ. Το ολλανδικό λιμάνι έχει χαρακτηριστικά γίγαντα, 35 χιλιόμετρα μήκος. Το εκμεταλλεύονται η BP, η Exxonmobil, η Kuwait Petroleum, η Shell, η Total και η Vopak, ένας ολλανδικός εφοπλιστικός όμιλος. Μπορούν ταυτόχρονα να δέσουν 36 τάνκερ και δύο σούπερ τάνκερ. Αυτά τα τέρατα που κάνουν τις επταώροφες πολυκατοικίες μπροστά τους να ωχριούν. Στις δεξαμενές του λιμανιού χωρούν πάνω από 4 εκατομμύρια κυβικά χιλιόμετρα υγρού, όσο μπορεί να διακινήσει ολόκληρος ο στόλος του Κουβέιτ και κάτι παραπάνω. Σε 36 ώρες το πετρέλαιο του Αλ Σαλέια, μαζί του και το λίτρο μας, έχει αδειάσει.
Ημέρα 32η Το λίτρο μας έχει ήδη μπει στα σπλάχνα του πετρελαιαγωγού Ρότερνταμ - Ρήνου, με προορισμό τα διυλιστήρια του Βέσελινγκ, μεταξύ Κολωνίας και Βόννης. Το Ρότερνταμ, απόλυτα εξαρτώμενο από το αραβικό σουλτανάτο, έχει εξασφαλίσει ήδη το μερίδιό του. Το ένα τρίτο από τα έσοδα του λιμανιού -είπαμε, 150.000 δολάρια για κάθε σούπερ τάνκερ που δένει- ρέουν στον προϋπολογισμό της πόλης. Οι όχθες του Μάας, του ποταμιού του Ρότερνταμ, είναι σπαρμένες με αγωγούς και διυλιστήρια. Τον αγωγό Ρότερνταμ - Ρήνου τον έχουν κατασκευάσει και τον εκμεταλλεύονται η Shell, η BP και η Texaco. Για τη χρήση του χρεώνουν 3 έως 4 ευρώ τον τόνο. Η επιβάρυνση στο κόστος του λίτρου μας είναι απειροελάχιστη, η αξία του μόλις έχει φτάσει τα 19 λεπτά. Νωχελικά το λίτρο μας κυλάει στον αγωγό προς Νότο. Εάν προτιμούσε να μεταφερθεί με τα τάνκερ του Ρήνου, το κόστος θα ήταν παρόμοιο.
Ημέρα 36η Το λίτρο μας φτάνει στο Βέσελινγκ, μια άθλια βιομηχανική πόλη με μοναδική ομορφιά της τα φουτουριστικά φώτα των διυλιστηρίων τη νύχτα. Εδώ η Shell διυλίζει κάθε χρόνο 16 εκατομμύρια τόνους πετρέλαιο, όσο ακριβώς χωράει και η νότια «αποθήκη» του Μπουργκάν. Οι οκτώ μονάδες της είναι απόλυτα αυτοματοποιημένες, 48 εργάτες είναι αρκετοί για να ελέγχουν τη ροή και την πίεση. Το διυλιστήριο του Βέσελινγκ είναι καλύτερο από χρυσωρυχείο. Οι τιμές για τα πετρελαϊκά προϊόντα ανεβαίνουν με πολύ ταχύτερους ρυθμούς από την τιμή του αργού πετρελαίου, αφού οι ΗΠΑ και η Κίνα δεν έχουν αρκετές μονάδες διύλισης και αγοράζουν «έτοιμα» καύσιμα όπου βρουν.
Το λίτρο έχει πια εξαφανιστεί κάπου ανάμεσα στις εγκαταστάσεις αποθειάφωσης και στις κολώνες διύλισης. Τα αδελφάκια του έγιναν βενζίνη, πετρέλαιο θέρμανσης, κηροζίνη, ναφθαλίνη, βενζόλιο, προπυλένιο. Ας υποθέσουμε ότι το δικό μας λίτρο έγινε βενζίνη. Ταυτόχρονα, έγινε το δεύτερο θαύμα. Στο βενζινάδικο της Shell έξω από το Βέσελινγκ, το λίτρο μας τιμάται τώρα 102 λεπτά, από τα 19 που είχε τη στιγμή που έρεε στο διυλιστήριο. Η Shell δηλώνει ότι δεν φταίει αυτή, την ευθύνη τη φέρουν οι κυβερνήσεις. Αυτός που βάζει το λίτρο μας στο ρεζερβουάρ του έχει πληρώσει το 75% της τιμής στο κράτος -μέσω του ειδικού φόρου καυσίμων-, το 6% στους μεταφορείς και τους μεσάζοντες και το 19% στους παραγωγούς. Με αυτό τον υπολογισμό, η Shell έχει βάλει στα ταμεία της 6,24 λεπτά από το λίτρο μας, εννιά φορές περισσότερο από τους ιδιοκτήτες του Μπουργκάν. Όσο για τον τελικό αγοραστή, έχει κάψει το λίτρο μας σε τρία λεπτά τρέχοντας στην Εθνική Οδό με 120 χιλιόμετρα την ώρα.
