Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
21.1°C25.3°C
3 BF 46%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.2°C24.2°C
2 BF 48%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
18.8°C21.0°C
3 BF 64%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
22 °C
19.3°C21.8°C
2 BF 68%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
24.5°C24.5°C
3 BF 40%
«Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη»: Μια αμφιλεγόμενη απάντηση σε ένα σωστό ερώτημα
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

«Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη»: Μια αμφιλεγόμενη απάντηση σε ένα σωστό ερώτημα

Διεθνές μπεστ σέλερ, το βιβλίο των Αμερικανών οικονομολόγων Ντάρον Ατζέμογλου και Τζέιμς Ρόμπενσον, καθηγητών στο Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης και στο Χάρβαρντ, αντιστοίχως, με τίτλο «Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη» (στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Λιβάνη, σε μετάφραση Άγγελου Φιλιππάτου), ασχολείται με ένα άκρως επίκαιρο, ειδικά σε καιρούς κρίσης όπως οι σημερινοί, θέμα. Τα «αίτια της φτώχειας και του πλούτου των κρατών». Οι δύο καθηγητές ευθύς εξαρχής, στηριζόμενοι στο παράδειγμα μίας πόλης χωρισμένης στα δύο, της πόλης Νογκάλες, που ανήκει στην Πολιτεία της Αριζόνα των ΗΠΑ και στο Μεξικό, διατυπώνουν τη θέση τους. Πως δηλαδή για το γεγονός ότι κάποια κράτη, όπως οι ΗΠΑ, η Μ. Βρετανία, η Ιαπωνία, κ.ά., είναι πλούσια και ισχυρά, σε αντίθεση με σειρά άλλων στην αφρικανική, ασιατική και λατινο-αμερικανική ήπειρο, δεν ευθύνεται η γεωγραφία, το κλίμα, οι παραδόσεις, ο πολιτισμός, η εθνική ιδιοσυγκρασία. Αλλά το γεγονός της ύπαρξης ή μη οικονομικών και πολιτικών θεσμών «ανοικτών», «συμμετοχικών», που δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη των ταλέντων, των επιχειρήσεων, των αγορών σε συνάρτηση με τις οικονομικές και πολιτικές ελευθερίες. Έτσι, η αμερικανική Νογκάλες δεν έχει καμία σχέση με εκείνη του Μεξικού…

Από τις ελίτ στην "ανάπτυξη διαρκείας"

«Χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ έγιναν πλούσιες γιατί οι πολίτες τους ανέτρεψαν τις ελίτ που ήλεγχαν την εξουσία και δημιούργησαν κοινωνίες με μεγάλη διάδοση των πολιτικών δικαιωμάτων, όπου οι κυβερνήσεις δεν ήσαν ανεξέλεγκτες και λογοδοτούσαν στους πολίτες και όπου η μεγάλη μάζα του λαού μπορούσε να ωφεληθεί από τις οικονομικές ευκαιρίες» (σελ. 4 στην αμερικανική έκδοση). Πρόκειται για μια σαφή υποστήριξη της «Συναίνεσης της Ουάσινγκτον», σε οικονομικό επίπεδο, μέσα από μια λεπτομερειακή ιστορική συνηγορία, κατά την οποία όλα τα γεγονότα αναλύονται υπό το πρίσμα της ενίσχυσης της βασικής τους θέσης: της οικοδόμησης νεοφιλελεύθερων θεσμών προκειμένου να υπάρξει τεχνολογική ανανέωση και άρα ανάπτυξη διαρκείας. Κεντρικό τους ερμηνευτικό υπόδειγμα, η περίπτωση της Βρετανίας και της Ένδοξης Επανάστασης του 1688 που άνοιξε τον δρόμο για τη Βιομηχανική Επανάσταση. Οι συγγραφείς δεν αρνούνται την ανάπτυξη στο πλαίσιο «καταπιεστικών», κλειστών θεσμών, σημειώνουν ωστόσο ότι αυτή δεν διαρκεί και σύντομα σημειώνεται οπισθοδρόμηση. Τα σχετικά ιστορικά παραδείγματα που δίνουν είναι πολλά και ποικίλα, από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, τη μεσαιωνική Βενετία ώς την κομμουνιστική Ρωσία ή την καταλεηλατημένη αφρικανική ήπειρο (μέσα από το δουλεμπόριο) και τη νοτιοανατολική Ασία - στις δύο τελευταίες περιπτώσεις περιγράφεται παραστατικά ο ανασταλτικός ρόλος των ευρωπαϊκών αποικιοκρατικών δυνάμεων στην ανάπτυξη των «ανοικτών» θεσμών.

Η περίπτωση της Κίνας

Η περίπτωση της αλματώδους ανάπτυξης της σύγχρονης Κίνας, που όμως διατηρεί «κλειστούς», υπό τον ασφυκτικό έλεγχο του ΚΚΚ και του Πεκίνου, τους πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς της, τους απασχολεί ιδιαίτερα. Η προσέγγισή τους είναι αμφίσημη: ενώ από τη μία, προδιαγράφουν το τέλος της κινεζικής ανάπτυξης, «μόλις η Κίνα φθάσει στις προδιαγραφές του επιπέδου ζωής μιας χώρας μεσαίου εισοδήματος», από την άλλη δεν αποκλείουν και τη μη κατάρρευση αν η χώρα περάσει στους «σωστούς», συμμετοχικούς θεσμούς «πριν η ανάπτυξή της υπό το καθεστώς κλειστών θεσμών φθάσει στα όριά της» (σελ. 442)…

Παρά τη γλαφυρότητα και τα πολλά ανεκδοτολογικά στοιχεία, που καθιστούν ενδιαφέρουσα την ανάγνωση, η προσέγγιση των Ατζέμογλου και Ρόμπενσον έχει δύο αδύνατα σημεία. Το πρώτο, ήδη αναφερθέν, έχει να κάνει την υιοθέτηση ενός σαφώς ιδεολογικά φορτισμένου πλαισίου ως προϋπόθεση για την ανάπτυξη διάρκειας των κρατών - γεγονός που υπονοεί τους λαούς ως συμπαγή, αταξικά σύνολα που «επωφελούνται» των κατάλληλων συνθηκών για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητάς τους, εξ ου και ο αγώνας τους κατά των «ελίτ της εξουσίας». Πρόκειται για σαφή προσπάθεια να ταυτιστεί, εξιδανικευόμενος (π.χ. στις πλούσιες χώρες οι «κυβερνήσεις παρέχουν υπηρεσίες εκπαίδευσης, υγείας», σελ. 41), ο χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός με τη δημοκρατία - ειδικά σε μία περίοδο που στην Ε.Ε. η σκληρή λιτότητα στο όνομα του πρώτου μεταφράζεται σε υποχώρηση της δεύτερης... Δεύτερον, απόρροια του πρώτου, το ότι αυθαιρέτως όλα τα γεγονότα συγκλίνουν στην υποστήριξη της θεωρίας. Για παράδειγμα, η πτώση της Βενετίας οφείλεται στο «κλείσιμο», «La Serrata» τον 13ο αι., των θεσμών της στους ανερχόμενους νέους εμπόρους προς όφελος της κληρονομικής αριστοκρατίας, όπως υποστηρίζουν οι συγγραφείς, ή στο γεγονός ότι οι εμπορικές οδοί στράφηκαν από τη Μεσόγειο στον Ατλαντικό Ωκεανό;

Τέλος, σε ό,τι αφορά την «υπεροχή» της αμερικανικής Νογκάλες έναντι της μεξικανικής, τα δεδομένα χρήζουν σχετικοποίησης: με την ανεργία να αγγίζει το 20%, τη σύλληψη το 2010 του τότε δημάρχου για διαφθορά και τη συμμετοχή στις εκλογές να είναι από τις χαμηλότερες στις ΗΠΑ, η πόλη δύσκολα διεκδικεί πρωτεία προτύπου...

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL