Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν ένας άνθρωπος. Τον λέγαν... δεν έχει σημασία πώς τον λέγαν... Ήταν ένας άνθρωπος όπως όλοι μας. Κατάγονταν απ' τη μαύρη φυλή...
Γεννήθηκε σε μια μακρινή επαρχία της Νότιας Αφρικής, σ' ένα μικρό χωριό, με σπίτια που είχαν τοίχους από λάσπη και σκεπές από καλάμια... Ήταν ένα από τα 13 παιδιά μιας φτωχής οικογένειας...
Τον βάφτισαν Ρολιλάλα που στη γλώσσα της φυλής του σημαίνει "αυτός που ταρακουνάει το δένδρο", ο "ταραχοποιός". Στα 9 του έμεινε ορφανός, ο πατέρας του πέθανε από φυματίωση...
Την πρώτη ημέρα στο σχολείο των Μεθοδιστών, ο δάσκαλος του "άλλαξε" τ' όνομα. Σαν να κατάλαβε πως το "Νέλσον" του ταίριαζε καλύτερα...
Για τους δικούς του ανθρώπους, όμως, ήταν πάντα ο Mαντίμπα, το όνομα της φυλής του, τ' όνομα της αγάπης και του σεβασμού...
Ήταν επιμελής μαθητής, τελείωσε το σχολείο και μπήκε στο πανεπιστήμιο. Ο πατέρας του τού έμαθε να αγαπάει το μεγάλο, πανανθρώπινο ιδανικό της δικαιοσύνης. Μίσησε την αδικία, όχι τους άδικους ανθρώπους, πήρε την απόφαση να σπουδάσει δικηγόρος...
Αντίθετα απ' τους περισσότερους της φυλής του που είχαν πιστέψει ότι ήταν κατώτεροι, ανάξιοι να σταθούν απέναντι στον λευκό άνδρα, εκείνος δεν φάνηκε ποτέ ν' αμφιβάλει ότι είναι ίσος απέναντι σε οποιονδήποτε, μαύρο ή λευκό...
Μαζί με τον Όλιβερ, τον σύντροφό του στο πανεπιστήμιο και στους αγώνες, άρχισαν να μιλούν στον κόσμο για την ελευθερία και το δίκαιο. Για τα δεσμά της ρατσιστικής σκλαβιάς που έπρεπε να σπάσουν.
Η χώρα του άρχισε να ζει μέρες αναταραχής. Οι Αφρικανοί εθνικιστές συμμάχησαν με το Κομμουνιστικό Κόμμα και αμφισβήτησαν το καθεστώς που χώριζε τους ανθρώπους σε λευκούς και μαύρους.
Τον κατηγόρησαν για προδοσία, ότι δήθεν έκανε σαμποτάζ για να ανατρέψει τον νόμο του λευκού άνδρα, τον καταδίκασαν ισόβια...
Δεν ήταν ποτέ ο άνθρωπος της βίας... Πίστευε μόνον ότι ο αγώνας με τα όπλα είναι κι αυτός μια άλλη μορφή πολιτικής πάλης. Ο αγώνας του καταπιεσμένου που δείχνει ότι μπορεί να περάσει στην αντεπίθεση, ότι έχει φωνή...
Απολογούμενος στη δίκη του μίλησε ξεκάθαρα και προφητικά: "Λατρεύω το ιδανικό μιας δημοκρατικής και ελεύθερης κοινωνίας στην οποία όλοι οι πολίτες θα μπορούν να ζουν αρμονικά και θα έχουν ίσες ευκαιρίες. Είναι ένα ιδανικό που ελπίζω να ζήσω αρκετά για να το πετύχω. Αλλά αν χρειαστεί, είναι ένα ιδανικό για το οποίο είμαι έτοιμος και να πεθάνω"...
Ήταν 44 χρονών όταν τον έκλεισαν στη φυλακή του απομονωμένου νησιού και 71 όταν τον άφησαν ελεύθερο. 27 χρόνια σ' ένα κελί, σε μια φυλακή στη μέση της θάλασσας, μιας θάλασσας γεμάτης καρχαρίες...
Ήταν ιδεαλιστής αλλά συνάμα και ρεαλιστής... "Στην πραγματική ζωή δεν έχουμε να κάνουμε με θεούς, αλλά με απλούς ανθρώπους, όπως τους εαυτούς μας. Με άνδρες και γυναίκες που είναι γεμάτοι αντιφάσεις, που είναι σταθεροί και άστατοι, δυνατοί και αδύναμοι, γνωστοί και άγνωστοι...", έγραψε στη γυναίκα του μέσα απ' τη φυλακή.
Ναι, η φυλακή ήταν το μεγάλο σχολείο, και γι' αυτόν και για τους άλλους μαύρους επαναστάτες. Εκεί καλλιέργησε και ενδυνάμωσε τις δεξιότητές του ως ηγέτη, διαπραγματευτή και πολιτικού προσηλυτιστή. Ακόμα και οι λευκοί δεσμοφύλακές του δεν μπορούσαν να μην παραδεχθούν την ακαταμάχητη γοητεία της προσωπικότητάς του, την ατσάλινη βούλησή του.
Ήταν ένας άνθρωπος συγκεντρωμένος. Αφοσιωμένος στον σκοπό του, σε κάθε σκοπό. Όταν άρχισε να παίζει σκάκι στη φυλακή, αγόρασε βιβλία για το σκάκι. Όταν του έδωσαν άδεια να φτιάξει έναν μικρό κήπο, αγόρασε βιβλία για την κηπουρική. Όταν πάρθηκε -και με δική του πρωτοβουλία- η απόφαση για ένοπλο αγώνα ενάντια στην κυριαρχία των λευκών, θέλησε να πάρει στα χέρια του κάθε βιβλίο που υπήρχε στον κόσμο για τον ανταρτοπόλεμο...
Πολλά χρόνια μετά την πρώτη του ημέρα στη φυλακή και ενώ η χώρα του ήταν πια ένα ηφαίστειο έτοιμο να εκραγεί, η κυβέρνηση του λευκού άνδρα του πρόσφερε ελευθερία με αντάλλαγμα να καταθέσει τα όπλα του αγώνα... Έγραψε τότε στην κόρη του και στον λαό του - το πρώτο γράμμα του μέσα απ' τη φυλακή ύστερα από 20 χρόνια:
"Ναι, η δική μου ελευθερία είναι ακριβή, αλλά με νοιάζει ακόμα περισσότερο η δική σας ελευθερία. Δεν αγαπάω τη ζωή λιγότερο από εσάς. Όμως μου είναι αδύνατο να ξεπουλήσω το πατρογονικό δικαίωμά μου, ούτε είμαι διατεθειμένος να πουλήσω το αναφαίρετο δικαίωμα του λαού μου να ζει ελεύθερος. Μόνον οι ελεύθεροι άνθρωποι διαπραγματεύονται. Η ελευθερία σας και η δική μου ελευθερία δεν μπορούν να διαχωριστούν"...
Ναι, ήταν ένας στοχαστής και φιλόσοφος... Όταν του άνοιξαν την πόρτα του κελιού και του είπαν "πήγαινε, είσαι ελεύθερος", εκείνος απάντησε: "Όχι. Τώρα είμαστε ελεύθεροι να ζήσουμε ελεύθεροι. Διότι το να είσαι μονάχα ελεύθερος δεν είναι αρκετό για να σπάσεις τις αλυσίδες σου"...
Ήταν άνετος με τον εαυτό του, με το χρώμα του δέρματός του... Μια εντυπωσιακή φιγούρα, ψηλός, εμφανίσιμος, ευθυτενής, ένας σπουδαίος ομιλητής. Ναι, ήταν ένας γόης. Άρεσε στις γυναίκες και του άρεσε η συντροφιά των γυναικών...
Ναι, είναι αλήθεια πως η φυλή του δεν έχει σήμερα καλύτερη μοίρα, κι ας είναι πια "ελεύθερη". Φτώχεια πάλι και ταξικό απαρτχάιντ. Και εγκληματικότητα και AIDS. Ανισότητες μεγάλες, αγκύλωση στα φυλετικά στερεότυπα. Λευκοί και μαύροι αστυνομικοί έσφαξαν πέρυσι τους μαύρους απεργούς των χρυσωρυχείων. Το αίμα ανακατεύτηκε με τη σκόνη και το σοκ απλώθηκε σε όλη τη χώρα...
Το έθνος του ουράνιου τόξου ήταν μια αυταπάτη λένε κάποιοι σήμερα, όπως ακριβώς το ίδιο το ουράνιο τόξο, μια ωραία ιδέα αλλά μακριά απ' την πραγματικότητα.
Ποιος θα τολμήσει όμως να το πει αυτό στον Τζάστιν, τον 12χρονο μαθητή που είχε την τύχη να συναντηθεί κάποτε με τον ήρωά του;
"Αν δεν υπήρχε αυτός ο άνθρωπος, δεν θα είχα κάνει τόσα πολλά πράγματα στη ζωή μου, και δεν θα μπορούσαμε να ζήσουμε ειρηνικά όλοι μαζί, ούτε θα είχα τόσους πολλούς φίλους από διαφορετικές κουλτούρες. Συνάντησα έναν άνθρωπο που έκανε τόσες μεγάλες αλλαγές στη χώρα μας και στον κόσμο"...
Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν ένας άνθρωπος. Τον λέγαν... δεν έχει σημασία πώς τον λέγαν. Σημασία έχει ότι κατάφερε ν' αποδείξει πως ακόμα κι ένας άνθρωπος μπορεί ν' αλλάξει τον κόσμο. Ένας άνθρωπος ελεύθερος και ανυπότακτος απ' τη γέννηση ώς τον θάνατό του...
