Το τελευταίο τριήμερο του Αυγούστου η Αθήνα φιλοξένησε το 13ο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Κοινωνιολογικής Εταιρείας (European Sociological Association) με θέμα "(Ξε-)Φτιάχνοντας την Ευρώπη: Καπιταλισμός, αλληλεγγύη, υποκειμενικότητα".
Για τέσσερις ημέρες ακαδημαϊκοί και ερευνητές από πανεπιστήμια και επιστημονικούς φορείς όλης της Ευρώπης αλλά και με παρουσίες από πανεπιστήμια των ΗΠΑ σε ειδικές ομιλίες, όπως ο διακεκριμένος καθηγητής του Πανεπιστημίου του City της Νέας Υόρκης Ντέιβιντ Χάρβεϊ, παρουσίαζαν και συζητούσαν τις έρευνές τους για μια Ευρώπη που αλλάζει, ψάχνει τη νέα της ταυτότητα, κάτω από την οικονομική και προσφυγική κρίση, με την Ακροδεξιά να ανεβαίνει, ενώ την ίδια στιγμή κινήματα αλληλεγγύης εμφανίζονται και στέκονται απέναντι στους "ηθικούς πανικούς" που τα μίντια παράγουν σε σχέση κυρίως με τους πρόσφυγες και μετανάστες, αλλά και με τα fake news (ψεύτικες ειδήσεις) που κατακλύζουν πια την καθημερινότητα.
Από τις θεματικές του συνεδρίου δεν έλειψαν και ζητήματα εργασίας ή, ορθότερα, εργασιακής επισφάλειας, αλλά και κάθε πλευρά της κοινωνικής ζωής και πρόνοιας που χτυπήθηκε από την οικονομική κρίση στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες της Ε.Ε.
Η “Αυγή” της Κυριακής βρέθηκε εκεί και μίλησε με τον Πιέτρο Καστέλι Γκατινάρα, ερευνητή Πολιτικών Επιστημών και Κοινωνιολογίας στο Κέντρο Ερευνών Κοινωνικών Kινημάτων (COSMOS), στη Normale Superiore Scuola της Φλωρεντίας, για την Ακροδεξιά στην Ιταλία με φόντο το μεταναστευτικό ζήτημα, αλλά και πώς αντιμετωπίζεται από τα ΜΜΕ και το επίσημο κράτος.
* Πώς έχει κινηθεί η Ακροδεξιά στην Ιταλία σε σχέση με το μεταναστευτικό-προσφυγικό ζήτημα;
Το μήνυμα που ήθελα να μεταφέρω στο συνέδριο ήταν ότι υπάρχει μια γενική ομοφωνία και, νομίζω, κοινή γνώση ότι η προσφυγική κρίση πρόσφερε ευκαιρίες στο να κινητοποιηθεί η Άκρα Δεξιά, γιατί το ζήτημα της μετανάστευσης έγινε το κύριο θέμα στον δημόσιο διάλογο και γιατί υπάρχουν ενδείξεις, ιδιαίτερα στην Ιταλία, ότι υπάρχει μια σταδιακή μεταστροφή προς αρνητικές συμπεριφορές εναντίον των μεταναστών από τον γενικό πληθυσμό.
Περισσότερο από το 60% των Ιταλών πιστεύουν ότι οι μετανάστες είναι απειλή για την ασφάλεια, σχεδόν το 70% των Ιταλών πιστεύουν ότι είναι απειλή για την εργασιακή τους ασφάλεια κ.ά. Και αυτό έχει χειροτερέψει σε σχέση με την αρχή της κρίσης.
Έτσι δίνονται δυο ειδών ευκαιρίες στην Ακροδεξιά, από τη μια στον εκλογικό στίβο υπάρχει μια αύξηση στον αριθμό των ψηφοφόρων που δηλώνουν ότι θα ψήφιζαν ένα ακροδεξιό κόμμα και από την άλλη προσφέρονται ευκαιρίες για διαμαρτυρίες, έχουμε οργανώσεις βάσης που τις οργανώνουν.
Oι δύο πλευρές πάνε χέρι - χέρι. Σε θεσμικό επίπεδο αυτό που συμβαίνει στην Ιταλία είναι ότι αμφισβητούνται οι δομές που επιλέγονται για χώρους υποδοχής και φιλοξενίας προσφύγων και μεταναστών.
Η βασική ιδέα της Ακροδεξιάς στην Ιταλία είναι ότι η μετανάστευση δεν είναι ένα φυσικό φαινόμενο, η μετανάστευση είναι μια επιχείρηση κατασκευασμένη από ΜΚΟ, διεθνείς οργανισμούς για να αντικατασταθεί ο ευρωπαϊκός πληθυσμός από ξένο. Πιστεύουν ότι οι ΜΚΟ οργανώνουν τη μεταφορά των ανθρώπων από την Αφρική στην Ιταλία γιατί έτσι λαμβάνουν χρηματοδότηση από την Ε.Ε. για τις δραστηριότητές τους.
Το ενδιαφέρον είναι ότι, ενώ πλαισιώνεται από θεωρίες συνωμοσίας όπως το "σχέδιο Κalergi" -κάτι που εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη, είμαι σίγουρος ότι και η Χρυσή Αυγή το αναφέρει- βασίζεται σε διάφορα στοιχεία που όντως υπάρχουν.
Ο τρόπος που αντιμετωπίζεται η μετανάστευση στην Ιταλία είναι ότι το κράτος παραχωρεί σε ιδιωτικές εταιρείες τις υπηρεσίες υποδοχής. Έτσι ιδιωτικές ΜΚΟ ή ιδιοκτήτες εστιατορίων ξενοδοχείων μπορούν να διαθέσουν τις επιχειρήσεις τους για τη φιλοξενία προσφύγων και σε αντάλλαγμα η κυβέρνηση τους δίνει χρηματοδότηση. Σε κάποιες περιπτώσεις σε όλη την Ιταλία σε αυτές τις δομές έχουν παρεισφρήσει εγκληματικές οργανώσεις και έτσι οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων είναι απαράδεκτες, σε χώρους ακατάλληλους, ανθυγιεινούς.
Και οι Ακροδεξιά παίζει με αυτό, γιατί μπορεί να ισχυριστεί ότι αυτοί είναι οι πραγματικοί ανθρωπιστές, επειδή αυτοί θέλουν να προστατέψουν τα ανθρώπινα δικαιώματα κάθε ανθρώπου, συμπεριλαμβανομένων των ξένων, γι’ αυτό καταγγέλλουν την ακαταλληλότητα των χώρων αυτών. Έχουν κατασκευάσει μια αφήγηση που γίνεται απολύτως mainstream στην Ιταλία: ότι η μετανάστευση είναι μια επιχείρηση από την οποία επωφελούνται μια σειρά από ανθρωπιστικές οργανώσεις βγάζοντας κέρδος από τις ζωές των μεταναστών. Υπάρχουν τώρα μέλη της κυβέρνησης που υιοθετούν αυτόν τον τρόπο σκέψης.
Π.χ. η ιταλική κυβέρνηση έχει ζητήσει από τις ΜΚΟ που περιπολούν στη Μεσόγειο να υπογράψουν ένα μνημόνιο και κάποιες ΜΚΟ αρνήθηκαν. Η υποβόσκουσα ιδέα πίσω από αυτό το μνημόνιο είναι ίδια με αυτό που προτείνει η Ακροδεξιά, ότι οι ΜΚΟ είναι αυτές που διακινούν με τους παράνομους διακινητές τους ανθρώπους.
* Θεωρείτε δηλαδή ότι η αντιμεταναστευτική ρητορική της Άκρας Δεξιάς έχει επικρατήσει στον δημόσιο διάλογο στην Ιταλία;
Έχει επικρατήσει πλήρως. Το επίπεδο της δημόσιας συζήτησης είναι εξαιρετικά χαμηλό αυτή τη στιγμή στην Ιταλία σε διάφορα θέματα που συνδέονται με τη μετανάστευση. Είναι μια μορφή αυτού που στη βιβλιογραφία λέγεται "νεορατσισμός".
Η Άκρα Δεξιά δεν λέει πια ότι οι μετανάστες, οι Αφρικανοί είναι κατώτεροι εξαιτίας του αίματος, αλλά γενικά το πλαισιώνουν ως "πολιτιστική ασυμφωνία". Έτσι το μεγαλύτερο μέρος της δημόσιας συζήτησης αφορά το ότι οι μουσουλμάνοι ειδικά δεν μπορούν να ενσωματωθούν στην Ιταλία, δεν σέβονται τα δικαιώματα των γυναικών, των γκέι κ.ά.
Τις τελευταίες εβδομάδες γίνεται μεγάλη συζήτηση για την κουλτούρα του βιασμού, ότι οι μετανάστες θα φέρουν στην Ιταλία μια κουλτούρα βιασμού και γι' αυτό δεν πρέπει να τους επιτραπεί να μείνουν στην Ιταλία. Ένα μέλος του Δημοκρατικού Κόμματος Ιταλίας, πρόεδρος μια περιοχής στον Βορρά, πρόσφατα δήλωσε ότι ο βιασμός είναι ένα απαίσιο έγκλημα, αλλά είναι χειρότερο εάν το διαπράττει ένας πρόσφυγας.
* Ο ρόλος των ΜΜΕ μπορεί να χαρακτηριστεί ως περισσότερο αρνητικός;
Σε γενικούς όρους τα μίντια έχουν έναν πολύ αρνητικό και έναν πολύ ανεύθυνο τρόπο προσέγγισης του φαινομένου. Κατασκεύασαν έναν ηθικό πανικό. Για παράδειγμα έγινε ένας βιασμός πριν από λίγες ημέρες στον Βορρά και ένας που δεν εκπροσωπούσε κανέναν έγραψε στο Facebook κάτι απαίσιο δικαιολογώντας τον βιασμό. Αυτό έγινε ο τίτλος μιας εφημερίδας την επομένη λέγοντας ότι εκείνος ο άνθρωπος ήταν ένας ιμάμης που δικαιολογούσε τον βιασμό. Αυτό είναι κατασκευή πραγματικότητας.
* Στη Γερμανία παρατηρήθηκαν επιθέσεις σε κέντρα προσφύγων εμπρησμοί. Στην Ιταλία είχατε επιθέσεις ή και διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες εναντίον των μεταναστών και των προσφύγων;
Οι ευθείες επιθέσεις εναντίον προσφύγων είναι περιορισμένες. Η εξήγησή μου είναι ότι οι πρόσφυγες είναι σε τόσο αδύναμη κατάσταση ώστε δεν χρειάζεται η Ακροδεξιά να τους επιτεθεί ευθέως. Αλλά έχουν υπάρξει αρκετές διαμαρτυρίες και επιθέσεις εναντίον δομών φιλοξενίας προσφύγων και ειδικά εναντίον ΜΚΟ και οργανώσεων που βοηθούν τους πρόσφυγες. Ειδικά εναντίον των φορτηγών που μεταφέρουν προμήθειες στις δομές των προσφύγων.
Αυτού του είδους οι πράξεις έχουν μια διπλή λειτουργία. Η πρώτη λειτουργία είναι πιο πρακτική, π.χ. σταματάς το φορτηγό και δεν λαμβάνουν τις προμήθειες, αλλά ακόμα περισσότερο είναι η διάδοση της σύγκρουσης που έχει πρακτικές συνέπειες. Γιατί βασικά ο τρόπος που αντιμετωπίζεται το μεταναστευτικό ζήτημα στην Ιταλία είναι ότι κανείς δεν πρέπει να μιλάει γι' αυτό. Έτσι, ας πούμε, έχουμε μια ομάδα 80 προσφύγων και θέλουμε να τους πάμε στο χωριό Λ γιατί εκεί έχουμε βρει μια δομή. Οι πρόσφυγες μεταφέρονται και, εάν κανείς δεν πει τίποτα, μένουν εκεί. Εάν ο πληθυσμός ή ένα μέρος του αρχίσει να διαμαρτύρεται τόσο ώστε να γίνεται επικίνδυνο, πρέπει να μεταφερθούν αλλού.
Έτσι η Ακροδεξιά στρατηγικά κινητοποιεί, οργανώνει διαμαρτυρίες και κάνει λίγες πιο βίαιες ενέργειες, ώστε για λόγους δημοσίας τάξης η αστυνομία, αποφασίζει να τους μεταφέρει αλλού.
Όταν οι δράσεις είναι νόμιμες, π.χ. ένα χωριό αρνείται να υποδεχθεί πρόσφυγες ως σεισμόπληκτο, αναλαμβάνουν πλήρη ευθύνη. "Είμαστε εμείς, προστατέψαμε τους πολίτες μας από την εισβολή προσφύγων". Όταν οι ενέργειες είναι πιο βίαιες, λένε πως “είναι οι πολίτες που το έκαναν και εμείς μόνο βοηθήσαμε στην οργάνωση επειδή δεν έχουν πολιτική πείρα οι απλοί άνθρωποι (π.χ. το διπλανό χωριό δεν δηλώνει σεισμόπληκτο, αλλά η Λέγκα του Βορρά βοηθά να οργανωθούν αποκλεισμοί δρόμων για να μην φτάσουν οι πρόσφυγες). Δεν θα δείτε ποτέ όμως σημαίες των οργανώσεων σε αυτού του είδους τις διαμαρτυρίες, καμουφλάρονται.
Από τη μια είναι οι ποινικές συνέπειες, από την άλλη για πολιτικούς λόγους. Θέλουν να δείξουν ότι είναι μια λαϊκή εξέγερση, θέλουν να δείξουν ότι είναι η πλειονότητα. Εάν αυτές οι διαμαρτυρίες είχαν σημαίες της Fuorza Nuova, της Λέγκας του Βορρά, τότε θα εκλαμβάνονταν ως ρατσιστικές και αντιμεταναστευτικές διαμαρτυρίες.
Όταν πήγα να πάρω συνέντευξη για την έρευνά μου από μέλη της Fuerza Nuova, πάντα με παρέπεμπαν σε κόσμο που συμμετείχε στη δράση. Συνήθως ήταν άνθρωποι χωρίς κάποια πολιτική εμπειρία, στην πλειονότητά τους δεν ψήφιζαν καν, συνήθως θα είχαν χάσει τη δουλειά τους, άνθρωποι πραγματικά φοβισμένοι. Αυτοί οι άνθρωποι ποτέ δεν θα έλεγαν “είμαι ρατσιστής ή φασίστας” ή “τους μισώ γιατί είναι μαύροι”. Φοβούνται γιατί βλέπουν αυτό το μεγάλο φαινόμενο, ακούν την προπαγάνδα.
* Έχει ληφθεί κάποια πρωτοβουλία για ενημέρωση από τις αρχές, το κράτος, για να καθησυχαστούν οι φόβοι των ανθρώπων, να τους εξηγήσουν τι συμβαίνει;
Σε θεσμικό επίπεδο όχι. Η κυβέρνηση δεν έχει εμπλακεί σε τέτοιες δραστηριότητες και η όλη διαχείριση γίνεται από την αστυνομία, η οποία επίσης δεν είναι ιδιαιτέρως φιλική με τους πρόσφυγες. Σε επίπεδο κοινωνικών κινημάτων έχουν υπάρξει τέτοιες πρωτοβουλίες αλληλεγγύης.
Αντίθετα η κυβέρνηση φέρνει τον φόβο στους ανθρώπους κατασκευάζοντας την αφήγηση της εγκληματικότητας, του κινδύνου, αλλά και πρακτικά με τις δράσεις της. Την προηγούμενη εβδομάδα στη Ρώμη είχαμε μια εκκένωση κατάληψης κτηρίου όπου έμεναν αναγνωρισμένοι πρόσφυγες από την Ερυθραία και την Αιθιοπία, καθώς δεν είχαν πού αλλού να πάνε αφού δεν τους είχε δοθεί στέγη παρά το ότι τους είχε δοθεί άσυλο.
Τους μετέφεραν στην πλατεία, αυτοί διαμαρτυρήθηκαν και η αστυνομία προχώρησε σε άγρια καταστολή. Όταν ρωτήθηκε σχετικά η επικεφαλής της αστυνομίας στη Ρώμη, είπε ότι η επιχείρηση αυτή δεν είχε κάτι το ιδιαίτερο, ήταν μια κανονική επιχείρηση "καθαρισμού" -χρησιμοποίησε τον αγγλικό όρο (cleaning).
* Θεωρείτε ότι οι ευρωπαϊκές πολιτικές ενισχύουν το αντιμεταναστευτικό αίσθημα;
Υπάρχουν τρία επίπεδα, όπου ακριβώς αυτό συμβαίνει. Πρώτον, η κακοδιαχείριση. Οι πολιτικές της Ε.Ε. για διαχείριση της κρίσης είναι κακοφτιαγμένες, ξεκινώντας από τους Κανονισμούς του Δουβλίνου. Το γεγονός δηλαδή ότι οι χώρες της Μεσογείου, Ελλάδα και Ιταλία, βαρύνονται με τις ευθύνες τροφοδοτεί την Ακροδεξιά στην Ιταλία καθώς μπορούν να συνδυαστούν οι αντιευρωπαϊκές στάσεις τους με τις αντιμεταναστευτικές. Είναι μεγάλη ευκαιρία γι’ αυτούς.
Δεύτερον, είναι δυσλειτουργικές (σ.σ.: οι ευρωπαϊκές πολιτικές) γιατί δεν αποδίδουν. Το γεγονός για παράδειγμα ότι όλες οι αιτήσεις ασύλου πρέπει να περάσουν από την Ελλάδα ή την Ιταλία. Και η άλλη πλευρά είναι η ιδέα ότι η Ε.Ε., ειδικά με τις συμφωνίες που τώρα προσπαθούν να κάνουν με τις αφρικανικές χώρες, προσπαθεί να σταματήσει τη μετανάστευση.
Και αυτό είναι απόλυτα λάθος. Η μετανάστευση δεν μπορεί να σταματήσει -η Ακροδεξιά το ισχυρίζεται αυτό-, αλλά είναι φυσικό φαινόμενο που χαρακτηρίζει την Ευρώπη εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Μπορεί να τη διαχειριστείς, να τη διευκολύνεις και να τη δυσκολέψεις, αλλά όχι να τη σταματήσεις. Η ιδέα ότι έχουμε μετανάστευση τώρα, αλλά υπάρχει ένα λαμπρό μέλλον χωρίς μετανάστευση, είναι μια λάθος ιδέα και ουσιαστικά κάνεις μεγάλη χάρη στην Ακροδεξιά γιατί υιοθετείς τη ρητορική που έχει η Ακροδεξιά, δηλαδή ότι υπάρχει ένα μέλλον στο οποίο θα είμαστε όλοι ευτυχισμένοι και λευκοί.
Οι ευρωπαϊκές πολιτικές είναι προβληματικές, σε νομικό αλλά και πρακτικό επίπεδο, καθώς φτιάχνονται για να επωφελούνται κάποιες χώρες και άλλες όχι -και σε επίπεδο ρητορικής. Το τρίτο στοιχείο είναι ότι κάποιες από τις πολιτικές που η Ε.Ε. εφαρμόζει είναι ανεύθυνες από ανθρωπιστικής άποψης, για παράδειγμα η Ιταλία προχώρησε από την επιχείρηση διάσωσης στη Μεσόγειο Mare Nostrum στην επιχείρηση Τρίτων.
Η διαφορά μεταξύ των δύο είναι το πεδίο εφαρμογής, που σημαίνει ότι περισσότερα πλοία βυθίζονται πριν φτάσουν στην περιοχή όπου γίνονται πια οι περιπολίες για διάσωση. Έτσι η Ευρώπη προωθεί την ιδέα ότι απλά δεν θέλουν μετανάστες, δεν νοιάζονται αν πνιγούν στη Μεσόγειο ή αν βασανίζονται σε αφρικανικές φυλακές. Υπάρχει μια ξεκάθαρη, ευθεία σχέση μεταξύ του τι κάνει η Ε.Ε. και της ρητορικής που προωθεί η Ακροδεξιά.
