Αν η ενημέρωση μπορεί να θεωρηθεί κι αυτή "προϊόν" προς κατανάλωση, όπως όλα τα άλλα, τότε αναμφίβολα όσοι συμμετέχουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στην "παραγωγή" του -δημοσιογράφοι, εκδότες, καναλάρχες, προγραμματιστές- θα πρέπει να προβληματιστούν σοβαρά με την τελευταία έκθεση του Ινστιτούτου Μελέτης Δημοσιογραφίας του πρακτορείου Reuters. Για όσους εξακολουθούν να θεωρούν τη δημοσιογραφία και την ενημέρωση λειτούργημα, αναγκαία συνθήκη για την ελεύθερη βούληση των πολιτών, ακρογωνιαίο λίθο της πολυφωνίας και της δημοκρατίας, ο προβληματισμός θα πρέπει λογικά να είναι εντονότερος και βαθύτερος.
Σύμφωνα με την παραπάνω έρευνα, οι περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο δεν εμπιστεύονται τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, αλλά την ίδια ώρα διατηρούν ακόμα μεγαλύτερες επιφυλάξεις για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μη θεωρώντας τα αξιόπιστες εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης και ενημέρωσης.
Η μοναδική χώρα που πάει κόντρα στον τελευταίο κανόνα, το κοινό της οποίας δηλώνει πως τα social media είναι πιο ικανά να ξεχωρίζουν τις αληθινές από τις ψεύτικες ειδήσεις, είναι η Ελλάδα! Πρόκειται ενδεχομένως για την πλέον ακλόνητη απόδειξη της βαθιάς και "ανεπούλωτης" δυσπιστίας απέναντι στα κυρίαρχα ΜΜΕ σε μια χώρα όπου η οικονομική κρίση αποτέλεσε ένα είδος "Αποκάλυψης" για τον τρόπο που αυτά λειτουργούσαν μέχρι πρότινος. Την ίδια ώρα, η Ελλάδα είναι πρώτη (μαζί με την Τουρκία) στη λίστα με τα υψηλότερα ποσοστά όσων δηλώνουν ότι αποφεύγουν εντελώς την ενημέρωση (!) και τελευταία (μαζί με τη Χιλή και την Τσεχία) στις συνδρομές σε ενημερωτικούς ιστότοπους.
Υπάρχουν όμως κι άλλα ανησυχητικά ευρήματα: Στην εποχή που η διαδικτυακή ενημέρωση κερδίζει τις εντυπώσεις και αυξάνει δυναμικά το μερίδιο της σε βάρος των παραδοσιακών ΜΜΕ (Τύπος, τηλεόραση, ραδιόφωνο) μόλις ένας στους δέκα "καταναλωτές" ενημέρωσης (ποσοστό 13%) πληρώνει σήμερα για on-line ενημερωτικές υπηρεσίες. Εν κατακλείδι, τα βασικά συμπεράσματα έχουν χαρακτήρα προειδοποιητικού σήματος κινδύνου για όλη τη "βιομηχανία" της ενημέρωσης. Είναι απολύτως ξεκάθαρο πως η δυσπιστία απέναντί της αποτελεί μια παγκόσμια τάση.
No news, good news...
Τριάντα έξι χώρες κι από τις πέντε ηπείρους, ανάμεσά τους ΗΠΑ, Καναδάς, Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Τουρκία, Ιαπωνία, Αυστραλία, Βραζιλία, Μεξικό, κι ένα κοινό 70.000 ανθρώπων μέσω on-line ερωτηματολογίου του ινστιτούτου YouGov, πήραν μέρος στην παγκόσμια έρευνα Digital News Report 2017 του πρακτορείου Reuters που έγινε στο διάστημα απ' τα τέλη Ιανουαρίου έως τις αρχές Φεβρουαρίου εφέτος.
Ίσως το πιο χαρακτηριστικό και παράλληλα αποκαρδιωτικό εύρημα της έρευνας είναι ότι σχεδόν το ένα τρίτο των ερωτηθέντων (ποσοστό 29%) αποφεύγουν συχνά ή συστηματικά την ενημέρωση, είτε διότι οι ειδήσεις έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην ψυχική διάθεσή τους, είτε επειδή δεν εμπιστεύονται τα ΜΜΕ. Απ' όσους αποφεύγουν την ενημέρωση, το 33% δηλώνουν ότι το κάνουν διότι δεν μπορούν να είναι σίγουροι πως οι ειδήσεις που ακούν, βλέπουν, ή διαβάζουν είναι όντως αληθινές! Δηλαδή ένα μεγάλο μέρος του κοινού έχει επηρεαστεί σε τέτοιο βαθμό από το φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων, που έχει καταστεί εκ προοιμίου καχύποπτο απέναντι στην ενημέρωση εν γένει.
Η έρευνα διαπιστώνει ένα ακόμη ανησυχητικό στοιχείο: Στις περισσότερες χώρες υπάρχει μια ισχυρή διασύνδεση της δυσπιστίας απέναντι στα ΜΜΕ και "της αντιληπτής πολιτικής προκατάληψης". Μ' άλλα λόγια, το επίπεδο δυσπιστίας του κόσμου απέναντι στα κυρίαρχα ΜΜΕ έχει άμεση σχέση με το πόσο μεροληπτικά θεωρούν ότι είναι τα μέσα αυτά. Η σχέση είναι ιδιαίτερα έντονη σε χώρες με ψηλό δείκτη πολιτικής πόλωσης, όπως π.χ. οι ΗΠΑ, η Ουγγαρία και η Ιταλία. Σημειωτέον ότι ο Τραμπ έχει επανειλημμένα κατακρίνει τα παραδοσιακά ΜΜΕ για προώθηση "ψευδών ειδήσεων", πράγμα το οποίο καθιέρωσε κατά την προεκλογική εκστρατεία του διαδίδοντας ότι η κάλυψή της από τα ΜΜΕ ήταν "άδικη".
Fake news
Η φετινή έρευνα Reuters / YouGov ήταν η πρώτη που εξέτασε την ανταπόκριση του κοινού στην ποιότητα της ενημέρωσης από τα social media καθώς το 54% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι τα χρησιμοποιούν ως ενημερωτικές πηγές. Ωστόσο, μόλις το 24% αναγνώρισαν ότι τα social media έκαναν ικανοποιητική προσπάθεια να ξεχωρίσουν την πραγματικότητα από τον μύθο σε σχέση με το 40% που είδαν αυτή την προσπάθεια απ' τα παραδοσιακά MME. Μάλιστα, σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Βρετανία, ο κόσμος είχε διπλάσια εμπιστοσύνη στα παραδοσιακά media από ό,τι στα social media.
"Αν και δεν υπάρχει γενικά εμπιστοσύνη προς τα παραδοσιακά ΜΜΕ, υπάρχει διπλάσια εμπιστοσύνη σε αυτά ως προς την ικανότητά τους να ξεχωρίζουν την αλήθεια από το ψέμα σε σχέση με τα social media" επεσήμανε ο Νικ Νιούμαν, επικεφαλής της ομάδας των ερευνητών του Reuters. Όμως, τα social media κάνουν κι αυτά σημαντική "δουλειά": "Είναι πολύ καλά για τις περιστασιακές ειδήσεις και ιδιαίτερα σε χώρες όπου τα παραδοσιακά ΜΜΕ ελέγχονται από την κυβέρνηση. Εκθέτουν τους ανθρώπους σε ένα πολύ μεγαλύτερο φάσμα ενημέρωσης και προβληματισμού, όπως π.χ. το μεταναστευτικό ή όπως θέματα ΛΟΑΤ", επισημαίνει ο Νιούμαν.
"Οι ψεύτικες ειδήσεις μπορεί να είναι το καλύτερο πράγμα που έχει συμβεί στη δημοσιογραφία εδώ και πολύ καιρό. Είναι μια ευκαιρία να αποκατασταθεί η αξία των παραδοσιακών μέσων και να υπάρξει εστίαση στην ποιότητα" ανέφερε ο επικεφαλής της έρευνας φέρνοντας ως παράδειγμα την άνοδο του αριθμού των ηλεκτρονικών συνδρομών σε ειδησεογραφικούς οργανισμούς στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 16% των ερωτηθέντων δήλωσαν εφέτος πως είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν για την ενημέρωσή τους σε σχέση με το περσινό 9%, ένδειξη ότι κάτι ανάλογο μπορεί να ισχύει και σε άλλες χώρες.
Παρά την επικρατούσα άποψη ότι οι νεότεροι σε ηλικία δεν θέλουν να πληρώνουν για την on line ενημέρωσή τους, η έρευνα αποκάλυψε ότι άτομα κάτω των 35 ετών είναι διατεθειμένα να πληρώσουν για ποιοτικές ειδήσεις, όπως ακριβώς κάνουν για υπηρεσίες μουσικής και βίντεο.
Σημαντικές είναι επίσης οι αλλαγές που συντελούνται σε τεχνικό επίπεδο. Έτσι, τα smartphones είναι σήμερα εξίσου σημαντικά για την on line ενημέρωση τόσο μέσα στο σπίτι όσο και έξω από αυτό. Περισσότεροι χρήστες "έξυπνων" κινητών επισκέπτονται ενημερωτικούς ιστότοπους στο κρεβάτι τους (ποσοστό 46%) παρά στο χρονικό διάστημα που πηγαίνουν στις δουλειές τους. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των προτιμήσεων των "αναγνωστών" είναι επίσης ενδεικτικά των αντιλήψεων και της στάσης τους. Π.χ. Αυστριακοί και Ελβετοί είναι οι πιο πιστοί των εφημερίδων, ενώ Γερμανοί και Ιταλοί προτιμούν τα τηλεοπτικά δελτία, σε αντίθεση με τους Λατινοαμερικάνους, που ενημερώνονται περισσότερο από τα social media και εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων.
