Ανταπόκριση από Σαράγεβο: Δημήτρης Παπανικολόπουλος και Βασίλης Ρόγγας
100 χρόνια μετά τη δολοφονία του Φραγκίσκου Φερδινάρδου σε μια γέφυρα του ποταμού Μιλτζάκα από τον Γκαβρίλο Πρίντσιπ, που αποτέλεσε την αφορμή για τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, το Σαράγεβο βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος.
Το Σαράγεβο, η πόλη που πολιορκήθηκε περισσότερο χρόνο από οποιαδήποτε άλλη στη σύγχρονη ιστορία, εκθέτει σε δημόσια θέα τα τραύματά του: τοίχοι κτηρίων γεμάτοι σημάδια από σφαίρες, που οι ιδιοκτήτες τους δεν έχουν χρήματα ή δεν μπορούν να συμφωνήσουν μεταξύ τους προκειμένου να τους σοβατίσουν και να τους βάψουν, μικρά και μεγάλα νεκροταφεία σε κάθε ελεύθερο χώρο πρασίνου όπου θάφτηκαν άρον-άρον οι νεκροί του πολέμου μεταξύ 1992 και 1995, εγκαταλελειμμένα κτήρια. Το αριστοκρατικό κέντρο της εποχής των Αψβούργων είναι γεμάτο από κτήρια υψηλής αισθητικής αξίας, ωστόσο στους λόφους που εκτείνονται αριστερά και δεξιά του ποταμού που διατρέχει την πόλη είναι γεμάτη από φτωχογειτονιές. Η επονομαζόμενη «οθωμανική» πλευρά καλύπτεται από μια μεγάλη πολυδαίδαλη πολίχνη όπου μοιάζει με μεγάλο ελληνικό χωριό. Η βόρεια πλευρά μοιάζει και αυτή με επαρχιακή ελληνική πόλη χωρίς καν τη ρυμοτομία αυτής της τελευταίας. Φυσικά δε λείπουν και οι περιοχές όπου την περίοδο του κομμουνιστικού καθεστώτος γέμισαν με σειρές μεγάλων πολυκατοικιών για τις στεγαστικές ανάγκες του πληθυσμού.
Στη μετακομμουνιστική περίοδο φυσικά η πόλη απέκτησε ένα εμπορικό και διοικητικό κέντρο με πολυόροφα κτήρια, η οποία εκτείνεται σε ακτίνα 300 μέτρων, καθώς και νέες συνοικίες στις οποίες συγκεντρώθηκε η εξίσου φτωχή σερβική μειονότητα. Καθώς η πρωτεύουσα της Βοσνίας κατοικείται πλέον συντριπτικά από μουσουλμάνους Βόσνιους, πολλά μικρά και άνευ αισθητικής αξίας τζαμιά κατασκευάστηκαν σε κάθε συνοικία, προκειμένου να ικανοποιηθούν οι θρησκευτικές ανάγκες του πληθυσμού και να επιβεβαιωθεί το νέο στάτους κβο. Μη φανταστείτε φυσικά ότι πρόκειται για μια μουσουλμανική κοινωνία σαν αυτές της Μέσης Ανατολής ή της Βόρειας Αφρικής. Λίγες μαντίλες κυκλοφορούν, τα ζευγάρια πιάνονται χέρι-χέρι στο δρόμο, όλοι/ες ντύνονται ευρωπαϊκά, στα περισσότερα μαγαζιά πίνουν αλκοόλ. Μία φεμινίστρια διαδηλώτρια μας το ξεκαθάρισε: ακόμα και αν η θέση της γυναίκας στην οικογένεια, στους χώρους εργασίας ή στην πολιτική είναι υποδεέστερη, η σύγκριση μπορεί να γίνει μόνο με τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, όχι με τις μουσουλμανικές.
Η μιζέρια ωστόσο δεν κρύβεται. Θα ήταν εύκολο να την αποφύγει μια χώρα που καταστράφηκε σε έναν τόσο πρόσφατο πόλεμο, όπου οι πολεμική βιομηχανία που στήριζε την τοπική οικονομία εξαφανίστηκε και όπου οι πολίτες της είναι τόσο κουρασμένοι για να ξεκινήσουν από την αρχή πάντα με την ανησυχία μήπως ένας ακόμα πόλεμος τους κλέψει για άλλη μια φορά τον κόπο τους; Είναι εύκολο να επενδύσουν χρόνο, κόπο και ελπίδες σε ένα κράτος που δεν είναι λειτουργικό και δεν ξέρουν αν θα υπάρχει και στο μέλλον; «Πως είναι δυνατόν οι μεγάλες δυνάμεις να αποφάσισαν ότι Σέρβοι και Κροάτες δεν μπορούν να ζήσουν μαζί και χρειάζονται ξεχωριστά κράτη, αλλά στη Βοσνία μπορούν να ζήσουν και μάλιστα με μια μουσουλμανική πλειοψηφία», αναρωτιέται ένας συνεντευξιαζόμενος. Ο ίδιος μάλιστα συμπληρώνει: «Είμαστε ακόμα μια μεταπολεμική χώρα, όπου ο κόσμος πιστεύει ακόμα σε αυτούς που κρατούσαν το τουφέκι για λογαριασμό της εθνικότητας τους στον πόλεμο, και περιμένουν να πάει μπροστά αυτό το κράτος;» Ακόμα και αν συνέρρευσαν πακτωλοί χρημάτων στη Βοσνία μέσω της διεθνούς βοήθειας, τα λεφτά μοιράστηκαν σε ημετέρους. Οι αγρότες συνεχίζουν να επιβιώνουν πουλώντας τα προϊόντα τους στην τοπική αγορά και αυτοκαταναλώνοντας, οι ιδιωτικοί υπάλληλοι ζουν με λιγότερα από 300 ευρώ το μήνα, οι συνταξιούχοι με λιγότερα από 200 ευρώ, οι άνεργοι υπερβαίνουν το 1/3 του εργατικού δυναμικού, οι νέοι δεν μπορούν να βρουν δουλειά ακόμα και με πτυχία πανεπιστημίου, η παραοικονομία υπερβαίνει το 20%, και μόνο οι δημόσιοι υπάλληλοι απολαμβάνουν ενός αξιοπρεπούς μισθού (που υπολογίζεται στα 550-600 ευρώ κατά μέσο όρο).
Ποια μπορεί να είναι λοιπόν η λύση γι αυτή την κοινωνία; Πολλοί και πολλές νοσταλγούν την κομμουνιστική περίοδο, όπου είχαν δουλειά, εκπαίδευση, ασφάλεια, ένα από τα καλύτερα συστήματα υγείας στην Ευρώπη, καθώς και εθνική υπερηφάνεια. Η Ενωμένη Γιουγκοσλαβία για πολλούς από τους απλούς ανθρώπους, αλλά και τους ακτιβιστές με τους οποίους συνομιλήσαμε, ήταν παράδειγμα κράτους πρόνοιας, με τη μεγαλύτερη πολιτική και οικονομική ελευθερία από όλες τις πρώην κομμουνιστικές χώρες, ενώ το ίδιο το τότε βοσνιακό κράτος είχε μια ξεχωριστή θέση στην Ομοσπονδία μιας και παρήγαγε μεγάλο μέρος των στρατιωτικών εξοπλισμών, που εξασφάλιζαν το αξιόμαχο ενός ισχυρού στρατού και εξάγονταν σε πολλές χώρες.
Πολλοί από τους αριστερούς με τους οποίους συνομιλήσαμε (αλλά και οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις, σύμφωνα με Έλληνες επισήμους της Βοσνίας) θεωρούν ότι η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μάλλον η καλύτερη προοπτική αυτή τη στιγμή για τη Βοσνία. Ακόμα και αν δεν έχουν την καλύτερη άποψη για τη σημερινή ΕΕ, θεωρούν ότι τουλάχιστον θα τους γλυτώσει από το ενδεχόμενο νέων πολεμικών περιπετειών ή διασπάσεων. Τα μίση είναι πιθανόν να υποχωρήσουν, η κρατική διαφθορά να περιοριστεί και, ως εκ τούτου, η χώρα να βαδίσει ενωμένη στην κατεύθυνση της αναδημιουργίας. Βέβαια, δεν μπορούμε να παραβλέπουμε και το κίνητρο της ευκολότερης μετανάστευσης σε ευρωπαϊκές χώρες όπου οι Βόσνιοι εργαζόμενοι και άνεργοι θα μπορούν να βρίσκουν ευκολότερα δουλειά. Αξίζει στο σημείο αυτό να ειπωθεί ότι οι Βόσνιοι –πρώην γιουγκοσλάβοι- αντικρίζουν με πικρία τους παλιούς φτωχούς τους συγγενείς (Βούλγαρους, Ρουμάνους) να αποτελούν μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ οι ίδιοι (που κάποτε ήταν ο δυνατός συγγενής) να μένει εκτός.
Στο ίδιο μήκος κύματος είναι και η άποψη ότι όσο οι δύο κοινότητες, σερβική και βοσνιακή, είναι διαιρεμένες εντός της ίδιας κρατικής οντότητας και εξελίσσονται προς τη δική της κατεύθυνση η καθεμία, δεν μπορεί να γίνει προγραμματισμός ενός κοινού μέλλοντος.
Για άλλους τίποτα δεν μπορεί να γίνει, όσο η αναποτελεσματικότητα και η διαφθορά του κρατικού μηχανισμού απωθούν τις επενδύσεις, ξένες και εγχώριες, και όσο το δημόσιο χρήμα απορροφάται από τις ανάγκες αναπαραγωγής αυτού του μηχανισμού και των πελατειακών δικτύων αντί να διοχετευθεί σε δημόσιες επενδύσεις.
Πώς όμως να κινηθεί ο κομματικοποιημένος και διεφθαρμένος κρατικός μηχανισμός προς οποιαδήποτε από τις παραπάνω κατευθύνσεις χωρίς να υποχρεωθεί; Οι πρόσφατες κινητοποιήσεις έριξαν ήδη 4 τοπικές κυβερνήσεις στη Βοσνία υποχρεώνοντας για πρώτη φορά τις πολιτικές ελίτ να ακούσουν τα αιτήματα του λαού. Ο λαός έχει την εξουσία να τις υποχρεώσει να κινηθούν προς την κατεύθυνση που θα τους υποδείξουν. Αυτή είναι τουλάχιστον η άποψη της ομάδας εργασίας που έχουν συστήσει οι διαδηλωτές για να επεξεργαστεί τα αιτήματα προς τις αρχές, αλλά και του οργανωτή της πρώτης διαμαρτυρίας στο Σαράγεβο, του D.B. Αλλά όπως σημειώνει και ο τελευταίος, «θα χρησιμοποιήσουν με επωφελή τρόπο αυτή την εξουσία ή η πολιτική ελίτ, που προσπαθεί να κερδίσει χρόνο και να οργανωθεί, θα επανακτήσει τον έλεγχο της κατάστασης;» Η παρακάτω φωτογραφία θα αποφασίσει.
