Του Τζόναθαν Στιλ
Δεκάδες χιλιάδες Ουκρανοί συνεχίζουν να κατασκηνώνουν έξω από το κέντρο του Κιέβου φωνάζοντας συνθήματα για τη δημοκρατία, την ελευθερία και τη νομιμότητα. Όχι πολλούς μήνες νωρίτερα, Ρώσοι διαδηλωτές έκαναν το ίδιο πράγμα στη Μόσχα. Οι Ρώσοι διαδηλωτές δεν ήταν τόσο φιλόδοξοι ώστε να πιστέψουν πως θα μπορούσαν πιέζοντας να ανατρέψουν την κυβέρνηση, αλλά οι προσδοκίες τους δεν διέφεραν καθόλου από αυτές των Ουκρανών. Αυτό το παράλληλο σχήμα είναι μόνο μία απόδειξη της πλάνης της άποψης -ή ακόμη καλύτερα της προκατάληψης- πως αυτό που συμβαίνει στους δρόμους του κεντρικού Κιέβου περιστρέφεται γύρω από "τις ευρωπαϊκές αξίες" που είναι άγνωστες στη Ρωσία και πως η Ουκρανία αντιμετωπίζει και πάλι μια πολιτισμική επιλογή ανάμεσα στην "Ευρώπη" και τη Ρωσία.
Η ιδέα ότι η Ουκρανία χρειάζεται να αποτινάξει κάθε δεσμό με τη Ρωσία υπήρξε το κύριο λάθος στο οποίο βασίστηκε η αδέξια και προκλητική προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς την Ουκρανία στο πλαίσιο της λεγόμενης σχέσης με τον ανατολικό εταίρο. Η πρωτοβουλία για τον "συνεταιρισμό" προήρθε από τη Σουηδία και τον Καρλ Μπιλντ και την Πολωνία και τον Ράντεκ Σικόρσκι, δύο από τους πιο αντιρώσους και πιο τραχείς υπουργούς Εξωτερικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ακόμα και μετά την έγκριση από την Ε.Ε. το 2009, συνέχισαν να σπρώχνουν τη συμφωνία αντί να αφήσουν τη δουλειά στην πιο διπλωματική Κάθριν Άστον και τον Επίτροπο Διεύρυνσης της Ε.Ε., Στέφαν Φούλε.
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι ιδέες των Μπιλντ - Σικόρσκι κέρδισαν έδαφος, όταν οι ελπίδες του ΝΑΤΟ πως η Ουκρανία θα εντάσσονταν στη συνεχώς διευρυνόμενη συμμαχία του Ατλαντικού είχαν ναυαγήσει από την απροθυμία των περισσότερων Ουκρανών να πάρουν θέση στον νέο ψυχρό πόλεμο της Δύσης κατά της Ρωσίας. Αντί να πάρει θέση, η Ουκρανία επέλεξε την ουδετερότητα. Με τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ να είναι στην κόψη του ξυραφιού, τα γεράκια έστρεψαν την προσοχή τους στους δεσμούς με τις έξι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, από το Αζερμπαϊτζάν μέχρι την Ουκρανία. Πρόκειται για το κλασικό παιχνίδι του μηδενικού αθροίσματος το οποίο έχει υιοθετήσει και η Ρωσία, δημιουργώντας πρόσφατα την αντίπαλη Ευρασιατική Ένωση με το βλέμμα στις δυνατότητες των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών και της Κεντρικής Ασίας.
Η Ουκρανία έχει εδώ και καιρό μια πολύπλοκη δομή. Φέτος είναι η επέτειος των 1.025 χρόνων από την ίδρυση του κράτους των Ρως του Κιέβου, της συνάθροισης των ανατολικών σλαβικών φύλων υπό τον Χριστιανισμό και μια επίκαιρη υπενθύμιση ότι πολλοί Σλάβοι εξακολουθούν να βλέπουν το Κίεβο ως μητρική πόλη της Ρωσίας, πολύ πριν τη Μόσχα. Οι δυτικές περιοχές της σημερινής Ουκρανίας ήταν αργότερα στην Αυστρο-Ουγγρική αυτοκρατορία, ενώ το ανατολικό τμήμα της ανήκε στον Τσάρο. Ο διαχωρισμός μεταξύ της ορθοδοξίας και του καθολικισμού δημιούργησε περαιτέρω διαιρέσεις. Είκοσι χρόνια μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και την ανεξαρτησία της Ουκρανίας, η οικονομία της χώρας είναι σχεδόν εξίσου συνδεδεμένη με τη Ρωσία όσο είναι και με την Ε.Ε. Συναλλάσσεται εμπορικά με την Ε.Ε. όπως και με τη Ρωσία, και στις δύο κατευθύνσεις έχει το ίδιο έλλειμμα, εξάγοντας λιγότερο από ό,τι εισάγει.
Έτσι, το λογικό συμπέρασμα από την ιστορία, την πολιτική και την οικονομία είναι ότι θα πρέπει να επιτραπεί στην Ουκρανία να συνεργαστεί και με τις δύο πλευρές, χωρίς να της κλείσουν καμία πόρτα. Ωστόσο, η Ε.Ε. έχει πει επανειλημμένα στις αρχές του Κιέβου ότι μια υπογραφή συμφωνίας σύνδεσης με την Ε.Ε. (η πλήρης ένταξη δεν είναι σε προσφορά) δεν θα ήταν συμβατή με τη συμμετοχή της στην Ευρασιατική Ένωση.
Όταν ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, απέρριψε τη συμφωνία που αναμενόταν να υπογράψει σε μια σύνοδο κορυφής της Ε.Ε. στο Βίλνιους πριν από ένα δεκαπενθήμερο, αυτό που πρέπει να μας προκαλεί έκπληξη δεν πρέπει να είναι το ότι άλλαξε γνώμη, αλλά το ότι συνέχιζε τις διαπραγματεύσεις με τις Βρυξέλλες για τόσο πολύ καιρό. Ο πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, ώθησε τη μεταστροφή του Γιανουκόβιτς όταν απείλησε την Ουκρανία με επιβολή οικονομικών κυρώσεων, αλλά, και πάλι, αν κάτι πρέπει να προκαλεί έκπληξη, είναι ότι ο Ρώσος ηγέτης δεν είχε αντιδράσει νωρίτερα στη σκληρή γραμμή της Ε.Ε.
Μια σύγκριση με τη Γεωργία είναι διδακτική. Όταν η μικρή δημοκρατία του Καυκάσου υπό την ηγεσία του φιλοΝΑΤΟικού Μιχαήλ Σαακασβίλι έκανε αντίστοιχες επαφές, το Κρεμλίνο μετά βίας ανεχόταν ό,τι έκανε. Με την αποχώρησή του, ο Πούτιν αποδέχθηκε την υπογραφή της Γεωργίας κατά τη σύνοδο κορυφής του Βίλνιους για μια παρόμοια συμφωνία με την Ε.Ε. όπως αυτή της Ουκρανία, ενώ παράλληλα βελτιώνονταν οι εμπορικές σχέσεις της Ρωσίας με τη Γεωργία.
Καθώς η κρίση βαθαίνει, ο Γιανουκόβιτς εξακολουθεί να προσπαθεί να ασχοληθεί και με τη Μόσχα, και με τις Βρυξέλλες. Έχει αποστείλει αντιπροσωπείες προς κάθε κατεύθυνση. Μοιάζει με μια αδέξια προσπάθεια να αποκομίσει μετρητά, αξιοποιώντας την τεχνητή διαμάχη που προωθούν οι Βρυξέλλες, αλλά ο Γιανουκόβιτς δεν έχει καμία εναλλακτική.
Η συμφωνία με την Ε.Ε δεν προσφέρει καμία οικονομική ελάφρυνση, αλλά συνδέεται με μία συμφωνία με το ΔΝΤ που θα έδινε ρευστό αν η Ουκρανία αποδεχόταν τους όρους για τη λήξη των βιομηχανικών και άλλων επιχορηγήσεων. Η Ρωσία προσφέρει φτηνό αέριο.
Η πιο επείγουσα ανάγκη είναι περισσότερο πολιτική, παρά οικονομική: πώς να τερματιστεί η αντιπαράθεση στους δρόμους. Ο Γιανουκόβιτς κάνει καλά που δεν παραιτείται, όπως απαιτούν οι αντίπαλοι του. (...)
Το μεγαλύτερο μέρος της μετα-σοβιετικής ελίτ της Ουκρανίας δεν είναι ούτε μεταρρυθμιστικό ούτε έχει δεσμευτεί επί της ουσίας υπέρ της δημοκρατίας. Οι ολιγάρχες, και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης που ελέγχουν, παίζουν μεγάλο ρόλο και στις δύο πλευρές των οδοφραγμάτων του Κιέβου. Αλλά ο Γιανουκόβιτς εξελέγη μέσω ελεύθερων και δίκαιων εκλογών. Υπό την πίεση των τριών πρώην προέδρων της Ουκρανίας έχει κάνει έκκληση για εθνικό διάλογο με τους ηγέτες των κομμάτων. Αν ο διάλογος οδηγήσει στην απελευθέρωση των κρατουμένων, στο τέλος της κατάληψης των δημοσίων κτηρίων από διαδηλωτές και σε συμφωνημένους κανόνες για τις εκλογές του 2015 , θα ήταν χρήσιμος.
Στο ευρύτερο μέτωπο, ο Γιανουκόβιτς έχει προτείνει τριμερείς συνομιλίες με τη Ρωσία και την ΕΕ, μια γραμμή που υποστηρίζει και το Κρεμλίνο. Η Ε.Ε. πρέπει να απορρίψει το θρασύ σχόλιο του Καρλ Μπιλντ, το "Τι έχουμε να πούμε;" και να αποδεχθεί την ιδέα. Σε αντίθετη περίπτωση, η σημερινή κρίση θα επαναληφθεί σύντομα.
