Των Ludovic Lamant και Mathilde Mathieu
«Τερατούργημα», «απαράδεκτο», «φασιστική ρητορική»... Δεν θα ήταν υπερβολή να ειπωθεί ότι η ανακοίνωση, στις 10 Σεπτεμβρίου, ενός χαρτοφυλακίου με το όνομα «προστασία του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής» για τη νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή, επικεφαλής της οποίας είναι η συντηρητική Γερμανίδα πολιτικός Ursula von der Leyen, έχει ανεβάσει στα ύψη το πολιτικό θερμόμετρο στο Ευρωκοινοβούλιο. Ο «ευτυχής» ωφελούμενος, ο Έλληνας Μαργαρίτης Σχοινάς, θα πρέπει γρήγορα να πείσει για το ανώδυνο του συγκεκριμένου, πρωτοφανούς εντούτοις, τίτλου ή διαφορετικά να τον διορθώσει, εάν θέλει πραγματικά να επικυρωθεί η θέση του από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Μία ακρόαση που προμηνύεται ταραχώδης
Κατ’ αντιστοιχία με τους υπόλοιπους 25 συναδέλφους του, ο Σχοινάς θα περάσει από ακρόαση από μια αντιπροσωπεία ευρωβουλευτών, στο διάστημα από τις 30 Σεπτεμβρίου μέχρι τις 8 Οκτωβρίου. Η συγκεκριμένη διαδικασία είναι πιθανό να είναι ταραχώδης, εάν λάβει κανείς υπόψη τις αντιδράσεις πολλών ευρωβουλευτών ενοχλημένων από τον τίτλο του χαρτοφυλακίου του, και ιδιαίτερα από το γεγονός ότι περιλαμβάνονται σε αυτό και τα ζητήματα της μετανάστευσης.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Βρετανός ευρωβουλευτής των Εργατικών Claude Moraes, πρώην πρόεδρος της αρμόδιας για τα θέματα αυτά κοινοβουλευτικής επιτροπής, κατήγγειλε τη «βαθύτατα προσβλητική» αυτή διατύπωση. Την ίδια στιγμή η αντιπροσωπεία του Γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος στις Βρυξέλλες υπογράμμιζε την επιστροφή «στην καταστροφική συζήτηση περί της εθνικής ταυτότητας», υπενθυμίζοντας το όνομα του αντίστοιχου Υπουργείου που είχε συσταθεί επί της Προεδρίας του Nikola Sarkozy το 2007.
Από την πλευρά της, η συμπρόεδρος της ομάδας των Πρασίνων, η Γερμανίδα Ska Keller έκανε λόγο για μία «άκρως σοκαριστική» επιλογή. Σε επικοινωνία της με το δίκτυο Médiapart, η Γαλλίδα οικολόγος ευρωβουλευτής Karima Delli, Πρόεδρος της Επιτροπής Μεταφορών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, συντάσσεται στην ίδια γραμμή : «αυτή η εννοιολογική διαφοροποίηση όχι απλά ανοίγει διάπλατα την πόρτα στη νίκη της Ακροδεξιάς, αλλά αποτελεί την ίδια την νομιμοποίηση του ακροδεξιού λόγου».
Η φιλελεύθερη Ολλανδή Sophie in’t Veld (προερχόμενη από το Ολλανδικό κόμμα Democraten 66) είναι εξίσου κατηγορηματική. «Η ουσία του “ευρωπαϊκού τρόπου ζωής” είναι η ίδια η ελευθερία στους ανθρώπους να διαλέξουν τον τρόπο ζωής τους. Άρα, λοιπόν, δεν υπάρχει κανένας λόγος να δημιουργήσουμε μία θέση Επιτρόπου γι’ αυτό», ενώ επανερχόμενη ακόμα πιο αιχμηρά σημειώνει ότι «η ιδέα ότι οι Ευρωπαίοι χρειάζονται προστασία από τις άλλες κουλτούρες είναι πραγματικά τερατώδης. Αυτού του είδους η φρασεολογία είναι απορριπτέα».
Μετά από επικοινωνία του δικτύου Médiapart με τον Stéphane Séjourné, πρώην σύμβουλος του Εμανουέλ Μακρόν στο Μέγαρο των Ιλισίων και νυν επικεφαλής της αντιπροσωπείας του LREΜ (πρόκειται για το κόμμα Μακρόν La République en Marche) στις Βρυξέλλες δεν κρύβει την ενόχλησή του, παρόλο που εμφανίζεται πιο μετρημένος στις αντιδράσεις του. «Δεν θα συνέδεα την προστασία ενός “ευρωπαϊκού τρόπου ζωής” με το ζήτημα της μετανάστευσης», δήλωσε, σημειώνοντας εντούτοις πως «εάν διαβάσετε το κείμενο της εντολής, συμβαδίζει με τις δεσμεύσεις που παρουσίασε η Ursula von der Leyen ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Ιούλιο. Εντούτοις, εφόσον υφίσταται θέμα αμφιβολίας στην κοινή γνώμη δεν θα ήταν απαγορευτικό να αναδιαμορφωθεί η διατύπωση».
Με το πέρας του Υπουργικού Συμβουλίου της Τετάρτης, η Sibeth Ndiaye (εκπρόσωπος τύπου της Γαλλικής Κυβέρνησης) δήλωσε ότι «προσωπικά δεν θα το επέλεγα απαραίτητα», σχετικοποιώντας, όμως, λέγοντας πως «παρόλα αυτά, η περίμετρος του συγκεκριμένου χαρτοφυλακίου δεν απέχει από το αντίστοιχο της προηγούμενης σύνθεσης».
«Ευρωπαϊκός τρόπος ζωής», μία διατύπωση υποστηριζόμενη με θέρμη από την ευρωπαϊκή Δεξιά
Η πρώτη αυτή πολεμική ενάντια στην Επιτροπή της von der Leyen θυμίζει την αντίστοιχη που είχε ξεσπάσει με την αλλαγή του ονόματος του γερμανικού Υπουργείου Εσωτερικών το περασμένο έτος, το οποίο μετονομάστηκε σε «Heimat», μετά από πίεση της βαυαρικής πτέρυγας της γερμανικής Δεξιάς (CSU). Αυτός ο όρος (δύσκολο να τον μεταφράσει κανείς ακριβώς), παραπέμπει ταυτόχρονα και στην εθνική ταυτότητα και στους δεσμούς με τον τόπο.
Πράγματι, η ρητορική του «ευρωπαϊκού τρόπου ζωής» δεν είναι καινούρια. Το Σεπτέμβριο του 2017, ο Βαυαρός Manfred Weber, Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος στο Στρασβούργο, εγκαλούσε τον τότε Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Jean-Claude Junker, χρησιμοποιώντας αντίστοιχους όρους: «πολλοί άνθρωποι φοβούνται, όταν βλέπουν τις εικόνες των λαθρομεταναστών να φτάνουν μαζικά στα εξωτερικά μας σύνορα. Ο ευρωπαϊκός τρόπος ζωής περιλαμβάνει βέβαια τη βοήθεια σε ανθρώπους που έχουν ανάγκη, αλλά αφορά ταυτόχρονα και το να προστατεύουμε τα σύνορά μας από τους λαθρομετανάστες και τους διακινητές».
Εκείνη την εποχή ο Weber προσπαθούσε να τοποθετηθεί ενωτικά εντός της ευρωπαϊκής Δεξιάς, η οποία απειλούνταν από πολυδιάσπαση, διχασμένη ανάμεσα στις γραμμές της παραδοσιακής Δεξιάς της Χριστιανοδημοκρατίας και σε εκείνες των κομμάτων που βρίσκονται στην εξουσία στην Ανατολική Ευρώπη, οι οποίες επενδύουν πολιτικά στην αντιμεταναστευτική ρητορική. Στη συνέχεια ο Weber χρίστηκε υποψήφιος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος στις ευρωπαϊκές εκλογές του Μαΐου του 2019. Όμως, η στρατηγική του δεν του επέτρεψε να καταλάβει το αξίωμα του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μετά από το σχετικό βέτο του Παρισιού.
Η Ursula von der Leyen επανήλθε στη συγκεκριμένη έννοια κατά την επεξεργασία του προγράμματός της «για την Ευρώπη», το οποίο και παρουσίασε τον Ιούλιο ενώπιον των ευρωβουλευτών στο Στρασβούργο. Στο τέταρτο κεφάλαιο με τίτλο «η προστασία του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής» αναμειγνύονταν ποικίλες θεματικές που εκτείνονταν από το σεβασμό στο Κράτος δικαίου (ο οποίος αναφέρονταν πρώτος στη σειρά), μέχρι την εσωτερική ασφάλεια, περνώντας από τις πολιτικές για την μετανάστευση. Παραθέτοντας τις «ιδρυτικές αξίες» που πρέπει να προστατευτούν, ανέφερε με την σειρά τα θέματα της «ισότητας», της «ανεκτικότητας» και της «κοινωνικής ηθικής».
Μελλοντικός Επίτροπος στην ομάδα της von der Leyen, ο Σλοβάκος Maros Sefcovic επιχείρησε να μετριάσει την πολεμική την Τετάρτη, επεξηγώντας ότι η Γερμανίδα πολιτικός δεν έπραξε κάτι άλλο εκτός από το να εφαρμόσει τις «πολιτικές κατευθύνσεις» που είχε οριοθετήσει ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Μαργαρίτης Σχοινάς, ένας Έλληνας συντηρητικός με 25 χρόνια στην υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Ο Μαργαρίτης Σχοινάς, 57 ετών, είναι μία γνωστή φυσιογνωμία στις Βρυξέλλες: διατέλεσε εκπρόσωπος τύπου του απερχόμενου προέδρου Jean - Claude Junker από το 2014 μέχρι σήμερα. Είναι εκείνος ο οποίος παρουσίασε στους δημοσιογράφους το σύστημα της «μετεγκατάστασης» των προσφύγων, το οποίο θεσμοθετήθηκε το 2015 και είχε σαν στόχο το διαμοιρασμό των προσφύγων ανάμεσα στα κράτη μέλη. Μία διαδικασία υποχρεωτική, η οποία προκάλεσε την αντίδραση πολλών κυβερνήσεων, οι οποίες και αρνήθηκαν να την εφαρμόσουν, με αποτέλεσμα το μέτρο να εγκαταλειφθεί δύο χρόνια αργότερα.
Έχοντας περάσει από πολλά γραφεία Επιτρόπων, ο Σχοινάς έχει διατελέσει επίσης ευρωβουλευτής για ένα σύντομο διάστημα δύο ετών (2007-2009) και είναι μέλος της Νέας Δημοκρατίας, του κυρίαρχου πόλου της ελληνικής Δεξιάς, η οποία βρίσκεται στην εξουσία από το καλοκαίρι. Η ίδια αυτή δεξιά κυβέρνηση βρίσκεται σε φάση σκλήρυνσης της πολιτικής της σε εθνικό επίπεδο στο θέμα της μετανάστευσης.
Παρόλο που απεχθάνεται να τον χαρακτηρίζουν «ευρωκράτη», ο Σχοινάς είναι παντρεμένος με την Ισπανή Mercedes Alvargonzalez, μία γνωστή φιγούρα του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος και διευθύντρια του γραφείου του Weber. Η ίδια χρησιμοποιεί εδώ και πολύ καιρό τη ρητορική του «ευρωπαϊκού τρόπου ζωής».
Όχι ένας, αλλά δύο Επίτροποι, αρμόδιοι για τα θέματα μετανάστευσης
Από την περασμένη Τετάρτη η γραμμή άμυνας της μέλλουσας επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής συνοψίζεται ως εξής: «Θα ήταν χρήσιμο ο κόσμος να ενδιαφερθεί και για το τι περιλαμβάνεται σε κάθε χαρτοφυλάκιο. Και ποια σχέδια συνδέονται με τον κάθε τίτλο». Πράγματι, δεν υπάρχει ένας, αλλά δύο Επίτροποι της μελλοντικής ομάδας που καλούνται να επεξεργαστούν τη μεταναστευτική πολιτική της Επιτροπής.
Εάν παρατηρήσει κανείς το εξαιρετικά σύνθετο οργανόγραμμα της μελλοντικής Επιτροπής, θα διαπιστώσει ότι η von der Leyen δημιούργησε 8 θέσεις αντιπροέδρων, μία εκ των οποίων εκείνη του Μαργαρίτη Σχοινά. Ταυτόχρονα, ένα χαρτοφυλάκιο για τις «εσωτερικές υποθέσεις», πιο κλασικού τύπου, ανέλαβε η Σουηδή Ylva Johansson, μέλος των Εργατικών. Στο εν λόγω χαρτοφυλάκιο περιλαμβάνονται τα θέματα του μεταναστευτικού, με μεγαλύτερο μάλιστα εύρος αρμοδιοτήτων, εάν λάβουμε υπόψη μας τις επιστολές με τα καθήκοντα που εστάλησαν σε κάθε Επίτροπο. Η 55χρονη Johansson έχει ασχοληθεί με τα θέματα ένταξης των προσφύγων στη Σουηδία, ως Υπουργός Εργασίας από το 2014 μέχρι
σήμερα.
Ποιες αρμοδιότητες θα μπορούσε να έχει ο Σχοινάς; Το σύστημα των Αντιπροέδρων εντός της ομάδας των Επιτρόπων αποτελεί μία κληρονομιά της μεθόδου Junker, ο οποίος προσπάθησε να καταστήσει πιο οριζόντιο το έργο τους. Ο ρόλος των Αντιπροέδρων είναι να προσδίδουν πολιτική δυναμική και να διασφαλίζουν καλύτερο συντονισμό στη διαχείριση των θεμάτων. Επίσης, είναι εκείνοι που διαχειρίζονται συχνότερα την επικοινωνία με τους δημοσιογράφους. Σύμφωνα με το πνεύμα Junker, η Επιτροπή πρέπει να είναι «μεγάλη με τα μεγάλα θέματα και μικρή με τα μικρά», εννοώντας έτσι ότι οφείλει να εστιάζει στα κρίσιμα διακυβεύματα, αφήνοντας στην άκρη τα δευτερεύοντα. Εξού και η ιδέα να πολλαπλασιαστούν οι Επίτροποι με διασταυρούμενες αρμοδιότητες.
Αλλά, πίσω από τη σκηνή, οι «απλοί» Επίτροποι είναι εκείνοι οι οποίοι είναι επικεφαλής των Γενικών Διευθύνσεων της Επιτροπής, όπου εργάζονται οι υπάλληλοι της Επιτροπής και που γίνεται η επεξεργασία της νομοθεσίας. Μένει, λοιπόν, να δούμε εάν ο Μαργαρίτης Σχοινάς, του οποίου η περίμετρος αρμοδιοτήτων περιλαμβάνει από την εκπαίδευση, την ασφάλεια, την κινητικότητα των εργαζομένων, μέχρι τα ζητήματα του πολιτισμού και του αθλητισμού, θα έχει υπαλλήλους υπό την καθοδήγησή του σε σχέση με τα θέματα της μετανάστευσης. Σίγουρα θα του τεθεί το ερώτημα κατά την ακρόασή του από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Πραγματική αλλαγή πλεύσης;
Η κριτική απέναντι στην von der Leyen, και στο γεγονός ότι επαναφέρει μία ρητορική που προσιδιάζει με εκείνη της Ακροδεξιάς, εντείνεται και από το ότι η Γερμανίδα οφείλει την ανέλιξή της στη θέση της εν μέρει και στον Viktor Orban και τους συμμάχους του. Μετά από πολλές ατελέσφορες συσκέψεις στις Βρυξέλλες, το όνομα της von der Leyen παρουσιάστηκε στους ηγέτες των 28 ως διέξοδος για μία συμφωνία ανάμεσα στον Emmanuel Macron, ο οποίος υπερθεμάτιζε ως προς την «αποτελεσματικότητά» της, στην Καγκελάριο Angela Merkel, με την οποία είναι αρκετά κοντά πολιτικά, και στον Viktor Orban, ιδιαίτερα ευαίσθητο στο συντηρητικό πολιτικό προφίλ της μητέρας των επτά παιδιών.
Ορισμένοι παρατηρητές δεν άργησαν να χαρακτηρίσουν την Ursula von der Leyen ως ανεπίσημο εκπρόσωπο των V4 (Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακία) στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Η συγκεκριμένη ομάδα χωρών της ανατολικής Ευρώπης ξιφουλκεί εδώ και χρόνια ενάντια στους μετανάστες.
Θα διέκρινε, λοιπόν, κανείς στον τίτλο του χαρτοφυλακίου του Σχοινά την εγγύηση μίας ακόμα αυστηροποίησης της ευρωπαϊκής πολιτικής για τη μετανάστευση; Ως προς τις λεπτομέρειές τους τα καθηκοντολογία των δύο αρμοδίων Επιτρόπων δεν κρύβουν κανένα δράκο. Καμία ευχάριστη έκπληξη βεβαίως, αλλά και καμία δυσάρεστη, από τη στιγμή που τα συγκεκριμένα πλαίσια δράσης αντικατοπτρίζουν πιστά τις «κατευθύνσεις» της υποψήφιας von der Leyen, και ως προς τις πιο συντηρητικές τους διαστάσεις και σε σχέση με την ισχνή θεματική της «αλληλεγγύης» - η υποψήφια αναγκάστηκε να δώσει κάποιες εγγυήσεις στους σοσιαλδημοκράτες και τους οικολόγους για να «τσιμπήσει» μερικές ψήφους τους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Στο πλαίσιο αυτό, είτε πρόκειται για το Σχοινά είτε για την Σουηδή συνάδελφό του, έχουν λάβει εντολή να εμπλακούν σε μία ακόμα προσπάθεια μεταρρύθμισης του κανονισμού του Δουβλίνου (ο οποίος προβλέπει ότι η εξέταση των αιτημάτων ασύλου θα βαραίνει τις χώρες της πρώτης υποδοχής, όπως η Ελλάδα, η Ιταλία και η Ισπανία). Πρόκειται για μία πραγματική Λερναία Ύδρα. Παρόλο που τα κενά του «Δουβλίνου» κραυγάζουν από τη στιγμή της κρίσης του 2015, καμία εναλλακτική πρόταση δεν συγκεντρώνει την ομοφωνία.
Μέσα σε ένα τέτοιο θολό πλαίσιο, ποιο είναι το μήνυμα που εκπέμπει η Ursula von der Leyen, πρωτίστως στην Επίτροπο αρμόδια για τις «εσωτερικές υποθέσεις»; « Αυτή η μεταρρύθμιση προϋποθέτει την αναζήτηση νέων τρόπων αλληλεγγύης, για να διασφαλίσει ότι όλα τα κράτη μέλη θα συμβάλλουν ουσιαστικά στη βοήθεια των κρατών που επωμίζονται το μεγαλύτερο βάρος», διαβάζουμε συγκεκριμένα στην κατευθυντήρια επιστολή που έλαβε και η οποία είναι αρκετά πιο αναλυτική από την αντίστοιχη του Σχοινά στο συγκεκριμένο θέμα.
Ούτε λόγος, βέβαια, για μία δίκαιη κατανομή των προσφύγων στα κράτη μέλη (σύμφωνα με τα σχέδια μεταγκατάστασης του 2015 και του 2017), παρόλο που η Ursula von der Leyen προτάσσει την προϋπόθεση της αλληλεγγύης ή σε κάθε περίπτωση την θέτει επί της αρχής, χωρίς να ενθουσιάζει σε αυτό το θέμα το Viktor Orban. Στις «πολιτικές κατευθύνσεις» της τον Ιούλιο δήλωνε, χωρίς ιδιαίτερη επίταση βέβαια, ότι «θα πρέπει να αλληλοβοηθηθούμε και να κάνουμε όλοι το καθήκον μας». Η μέλλουσα Επίτροπος για τις «εσωτερικές υποθέσεις» καλείται να «εργαστεί» για ένα σύστημα βοήθειας στη θάλασσα, «αξιόπιστο και μόνιμο», την ώρα που η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει πλέον κανένα πλοίο στη Μεσόγειο για επιχειρήσεις διάσωσης μεταναστών στη θάλασσα. Μία τέτοια παρουσία θα μπορούσε να εξοργίσει άλλωστε τον Matteo Salvini.
Η Ursula von der Leyen υπερασπίζεται ταυτόχρονα τη συνέχιση της ύπαρξης νόμιμων δρόμων εισόδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση για τους «εξειδικευμένους» εργαζόμενους, διαβεβαιώνοντας δίπλα στο Σχοινά ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση «τους έχει ανάγκη». Παρόλα αυτά βρισκόμαστε πολύ μακριά από μία προοπτική ανοικτών πολιτικών και από το καθηκοντολόγιο της Johansson. Ιδιαίτερα στο κεφάλαιο που φέρει τον τίτλο «αποτελεσματικότητα» αναδύεται το διαρκές «φετίχ» των συντηρητικών: ενίσχυση της Frontex, αθρόες προσλήψεις ώστε να επιτευχθεί ο στόχος των 10.000 Ευρωπαίων συνοριοφυλάκων μέχρι το 2027, επιτάχυνση των απελάσεων μεταναστών που δεν δικαιούνται άσυλο, ενίσχυση των διμερών συμφωνιών με τις χώρες καταγωγής και άλλα. Αποτελούν όλα αυτά μία στροφή προς την ακροδεξιά ατζέντα; Πίσω από τον επίμαχο τίτλο του εν λόγω χαρτοφυλακίου, και παρά τις ασάφειές του, διαβλέπουμε περισσότερο μία επιβεβαίωση μιας πορείας που ξεκίνησε εδώ και πολύ καιρό...
Μετάφραση: Κουντούρης Νικόλας
1 Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο γαλλικό ιστότοπο Médiapart στις 12 Σεπτεμβρίου 2019.
