Το κυρίαρχο αφήγημα των δεξιών για την εξέγερση του Δεκέμβρη είναι ότι κάηκε η Αθήνα, τελεία. Δεν υπάρχει τίποτα άλλο στον ορίζοντα πέρα από υλικές καταστροφές. Δεν βλέπουν ούτε καν τη δολοφονία του 15χρονου Αλέξη, λόγω της οποίας θα μπορούσαν να κάνουν μια εξαίρεση και να πάρουν απόσταση από την τυφλή υπεράσπιση της αστυνομίας.
Ανασύρουν μόνο εικόνες και εντυπώσεις στείρας καταστροφής. Όπως εκείνες που καλλιέργησαν και μόνταραν τότε τα ισχυρά και συστημικά μίντια. Αντίθετα, συνήθως ξεχνάνε να αναφερθούν στη δολοφονία. Οι διαδηλώσεις αντιμετωπίζονται ως υποκινούμενες και κενές περιεχομένου. Οι λόγοι, οι αιτίες και τα αιτήματα σκοπίμως αποσιωπούνται.
Την Πέμπτη συμπληρώνονται δέκα χρόνια από τη στυγερή δολοφονία που διέπραξε ο αστυνομικός Επαμεινώνδας Κορκωνέας. Συνεχίζει όμως να μην απασχολεί τους ίδιους ανθρώπους το αν αυτός που υποτίθεται ότι προστατεύει τον πολίτη μπορεί και να τον σκοτώσει. Τρέμουν, αντίθετα, στην ιδέα μήπως σπάσουν πάλι τα ATM.
Απαντώντας σε υλιστικές προσεγγίσεις, ο κόσμος φώναζε πολύ τότε "Στις τράπεζες λεφτά, στη νεολαία σφαίρες". Στόχευε παράλληλα να ευαισθητοποιήσει. Η αλήθεια είναι ωστόσο ότι όσοι αντιμετώπισαν από την αρχή αρνητικά τις κινητοποιήσεις ελάχιστα επηρεάστηκαν από τα μηνύματα των διαδηλωτών.
Κι όμως, εκείνοι που δεν έζησαν τον Δεκέμβρη είναι οι σκληρότεροι κριτές του. Επιχειρούν να εδραιώσουν τη δική τους ερμηνεία για τα γεγονότα και να απαξιώσουν τη μεγάλη αντίδραση του κόσμου σε όλη τη χώρα.
Η εξέγερση του Δεκέμβρη δεν μπορεί να αποτιμηθεί βέβαια με βάση όσα έδειξε η οθόνη, αλλά με βάση τα πραγματικά βιώματα. Την περίοδο της εξέγερσης γεννήθηκαν ιδέες και δοκιμάστηκαν νέες ή διαφορετικές πρακτικές για το κίνημα και την αποτελεσματικότητά του. Η κοινωνική αυτοοργάνωση αποτέλεσε κύριο χαρακτηριστικό των δράσεων, όπως και η σύγκρουση με την "κανονικότητα" σε οποιοδήποτε πεδίο της ζωής μας.
Σήμερα, εξακολουθούν να εντοπίζονται ακόμη όχι μόνο εκείνα τα χαρακτηριστικά και οι ιδέες που έκαναν την εξέγερση του Δεκέμβρη ξεχωριστή, αλλά και ολόκληρα εγχειρήματα.
Αντιπροσωπευτικό είναι το παράδειγμα του αυτοδιαχειριζόμενου πάρκου Ναυαρίνου στα Εξάρχεια. Δημιουργήθηκε λίγο καιρό μετά την εξέγερση πάνω στις αρχές της αυτοοργάνωσης και της συλλογικότητας και κυριολεκτικά πάνω σε ένα εγκαταλελειμμένο πάρκινγκ. Δέκα χρόνια μετά, συνεχίζει να δίνει ανάσα οξυγόνου με τα δεκάδες δέντρα και τα προσεγμένα παρτέρια του, αλλά και μια καλή επιλογή στις οικογένειες να πάνε κάπου τα παιδάκια τους να παίξουν.
Σημαντικό κομμάτι του κινήματος ήταν επίσης η αντιπληροφόρηση. Το κίνημα κατάφερε μέσω του Twitter και δικών του ιστοσελίδων να αντιπαλέψει με επάρκεια τη διαστρεβλωμένη εικόνα που διέδιδαν τα mainstream media για τα γεγονότα. Πλέον, η αντιπληροφόρηση είναι ισχυρότερη και εντοπίζεται σε ένα πολύ πιο ευρύ φάσμα, με πληθώρα από ανεξάρτητα sites και ηλεκτρονικά περιοδικά που παρέχουν το περιεχόμενο και την οπτική που απουσιάζουν από τα ελεγχόμενα ΜΜΕ.
Για πρώτη φορά επίσης τον Δεκέμβρη παρακάμφθηκε αποτελεσματικά η συνδικαλιστική γραφειοκρατία με τον σχηματισμό σωματείων βάσης και τη μαζική συμμετοχή εργαζομένων και ανέργων. Τα σωματεία συνεχίζουν και σήμερα τη δράση τους παρεμβαίνοντας σε υποθέσεις που αφήνουν ανέγγιχτες τα παραδοσιακά και υποτίθεται ισχυρά σωματεία.
Και στο κομμάτι του πολιτισμού όμως η εξέγερση του Δεκέμβρη άφησε το αποτύπωμά της. Η Ελληνική Λυρική Σκηνή μετατράπηκε σε Εξεγερμένη Λαϊκή Σκηνή και η λειτουργία διατύπωσε το όραμα μιας άλλης προσέγγιση στην τέχνη, προσιτής στον καθένα. Σήμερα, ενδεχομένως παίρνοντας παράδειγμα και από εκείνο το μοντέλο, υπάρχουν αυτοδιαχειριζόμενοι χώροι τέχνης όπου μπορεί να προσέλθει ο καθένας ανεξάρτητα από την οικονομική του κατάσταση.
Πάρκο Ναυαρίνου: Ένα σταθερά φωτεινό σημείο αναφοράς στα Εξάρχεια
Η πλατεία των Εξαρχείων βρίσκεται στη χειρότερη κατάσταση που έχει βρεθεί ποτέ, αδυνατώντας να αποτελεί μια πλατεία για όλους. Το τελευταίο διάστημα έχουν καταγραφεί ακόμη και ρατσιστικές συμπεριφορές, φαινόμενο εντελώς "ξένο" με τη διαχρονική κουλτούρα της συντριπτικής πλειονότητας των ανθρώπων που ζουν και δραστηριοποιούνται στην περιοχή, οι οποίοι όμως δεν μπορούν να βρουν τρόπους για την ανατροπή της κατάστασης.
Ωστόσο, ελάχιστα μακριά από την πλατεία δίνεται η απάντηση για τον ελεύθερο εκείνο χώρο που πραγματικά αντιπροσωπεύει τα Εξάρχεια και αποτελεί την ελπίδα και για τους υπόλοιπους. Στο τρίγωνο που σχηματίζουν οι οδοί Ζωοδόχου Πηγής, Ναυαρίνου και Χαριλάου Τρικούπη βρίσκεται εδώ και δέκα χρόνια το πάρκο Ναυαρίνου, που, παρά τις δυσκολίες, αποτελεί σταθερά ένα φωτεινό σημείο αναφοράς για την περιοχή και ταυτόχρονα ένα απτό και αντιπροσωπευτικό παράδειγμα όσων οραματιζόταν, αλλά και άφησε πίσω της, η εξέγερση του Δεκέμβρη.
Εκεί ακούγονται παιδικές φωνές και γέλια από το πρωί. Από το βράδυ έως το ξημέρωμα πάλι, και τις ημέρες που ο καιρός το επιτρέπει, ακούγονται τραγούδια και κιθάρες από τις παρέες που προτιμούν να αράζουν «χύμα». Τις Κυριακές το πρωί κυριαρχούν οι ήχοι από το πότισμα στα δεκάδες δέντρα και το σκάλισμα στο χώμα. Ήρεμες αισθήσεις, εντελώς άγνωστες μέχρι να γίνει το πάρκο, σε αντίθεση με εκείνη των αναμμένων μηχανών από τα δεκάδες αυτοκίνητα.
Το αυτοδιαχειριζόμενο πάρκο Ναυαρίνου δημιουργήθηκε στις 7 Μαρτίου 2009 όταν εκατοντάδες κάτοικοι των Εξαρχείων και άλλων γειτονιών κατέλαβαν το πρώην πάρκινγκ ιδιοκτησίας ΤΕΕ (Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας) και το μετέτρεψαν σε χώρο πρασίνου, παιχνιδιού και συνάντησης. Όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα του πάρκου (parkingparko.espivblogs.net), το εγχείρημα αποτέλεσε "τη συνέχεια της γενικότερης δυναμικής κοινωνικής αυτοοργάνωσης που εκδηλώθηκε κατά την εξέγερση του Δεκέμβρη 2008".
Στη θέση του τσιμέντου, που έσπασαν οι ίδιοι κάτοικοι με τσάπες και τρυπάνια, ξεκίνησαν να φυτεύονται από το 2009 ελιές, συκιές, πορτοκαλιές και πεύκα. Δημιουργήθηκε μια παιδική χαρά σπάνια σε ομορφιά και πρωτότυπη σε παιχνίδια και διαμορφώθηκε επίσης ένα μικρό υπερυψωμένο θεατράκι από χώμα και ξύλα, όπου γίνονται συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, προβολές και άλλες εκδηλώσεις. Το καλοκαίρι πολύ κόσμος δίνει το “παρών” στις εκδηλώσεις και ενισχύει και οικονομικά το πάρκο. Επίσης στον χώρο, και σε ένα μικρό χωραφάκι, έχουν φτιάξει λαχανόκηπο τα παιδάκια του 35ου Δημοτικού, ανάμεσά τους και πολλά προσφυγάκια.
Στο πάρκο ξεχωρίζει το μεγάλο γκράφιτι του Ιταλού καλλιτέχνη Blu πάνω σε τοίχο διπλανής πολυκατοικίας, το οποίο ομορφαίνει συνολικά την περιοχή. Το γκράφιτι δείχνει μια μουντή πόλη όπου «ανθίζουν» λουλούδια και άνθρωποι.
Ο Blu δεν είναι απλά ένας καλός street artist. Όπως έγραφε σε σχετικό δημοσίευμα η Μηχανή του Χρόνου, όταν "το 2010 του προτάθηκε να ζωγραφίσει έναν εξωτερικό τοίχο στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο Λος Άντζελες, έφτιαξε ένα έργο με φέρετρα που είχαν σκεπαστεί με δολάρια αντί για την αμερικανική σημαία. Ο διευθυντής του μουσείου αποφάσισε να καλύψει το έργο με άσπρη μπογιά επειδή είχε πολιτικό περιεχόμενο…".
Όπως σε κάθε αυτοοργανωμένο εγχείρημα, που βασίζεται αποκλειστικά στις δυνάμεις των ανθρώπων που συμμετέχουν, η λειτουργία του πέρασε από διακυμάνσεις. Πριν λίγους μήνες το μέλλον του βρέθηκε σε οριακό σημείο, καθώς, παρά τους πολλούς επισκέπτες, ελάχιστοι ήταν όσοι είχαν απομείνει να συντηρούν το πάρκο. Τελικώς, ύστερα από μια μεγάλη ανοιχτή συζήτηση που έγινε στο θέατρο των Εξαρχείων, αποφασίστηκε το πάρκο να εξελιχθεί σε μια μεγάλη παιδική χαρά, διατηρώντας ταυτόχρονα τον πράσινο χαρακτήρα του. Για τη διαμόρφωση της παιδικής χαράς διενεργήθηκε καμπάνια στην οποία υπερκαλύφθηκε το απαιτούμενο ποσό, δείγμα της αγάπης που υπάρχει για το εγχείρημα.
Το πάρκο Ναυαρίνου αντιπροσωπεύει σε μεγάλο βαθμό όσα ζητούσε η εξέγερση. Αποτελεί μια μικρή ανατροπή της πραγματικότητας που "παραλάβαμε". Όπως να ζούμε σε μια τσιμεντένια πόλη. Που, άμα θέλουμε όμως, μπορούμε να την κάνουμε να αναπνεύσει. Το δίστιχο του Ντίνου Χριστιανόπουλου, το οποίο είναι γραμμένο κάτω από το γκράφιτι, "και τι δεν κάνατε για να με θάψετε - όμως ξεχάσατε πως ήμουν σπόρος", προσδιορίζει ακριβώς το πνεύμα του αγώνα.
Αντιπληροφόρηση από τα κάτω
Στο βιβλίο του Δημήτρη Παπανικολόπουλου (δρ Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο) για τον Δεκέμβρη που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων (αυτοδιαχειριζόμενο εγχείρημα στον χώρο του βιβλίου) γίνεται αναφορά στη γρήγορη διάχυση της πληροφορίας από τα κάτω πριν προλάβουν να διαμεσολαβήσουν τα θεσμικά ΜΜΕ.
Ειδικότερα, ο Δ. Παπανικολόπουλος επικαλείται διαπίστωση του δημοσιογράφου Ματθαίου Τσιμιτάκη, ο οποίος σημειώνει: "Λίγα μόνο λεπτά μετά τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, στις εννέα το βράδυ της 6ης Δεκεμβρίου, το Διαδίκτυο ήταν το πρώτο μέσο που φιλοξένησε πληροφορίες γύρω από το περιστατικό. Πρώτα στην πλατφόρμα Twitter και με απόκλιση τριών έως πέντε λεπτών στα ανεξάρτητα κέντρα ενημέρωσης (athens.indymedia και indy.gr), οι χρήστες του Διαδικτύου ενεργοποιούνταν προκειμένου να συλλέξουν και να διασταυρώσουν πληροφορίες γύρω από αυτό. [...] Διά του συλλογικού ελέγχου [...] των επιμέρους υποκειμενικών εκφράσεων δημιουργήθηκαν τόσο η είδηση όσο και η κοινωνική αντίδραση προτού προλάβουν να τη διαμεσολαβήσουν οι υπηρεσίες του κράτους και τα θεσμικά ΜΜΕ. Τηλεοράσεις και ραδιόφωνα το ίδιο βράδυ μετέδιδαν για το περιστατικό (ως είθισται) την εκδοχή της αστυνομίας, η οποία, όπως προέκυπτε από μαρτυρίες αυτόπτων, απείχε από την αλήθεια".
Ο τρόπος που ξεδιπλώθηκε τότε η αντιπληροφόρηση ήταν υποδειγματικός. Τα επόμενα χρόνια δημιουργήθηκαν πολλά sites και ηλεκτρονικά περιοδικά με εναλλακτικό περιεχόμενο, αρκετά από τα οποία λειτουργούν συνεργατικά. Παράλληλα, η εξέλιξη των social media και της τεχνολογίας έδωσε νέα μέσα σε συλλογικότητες και χρήστες για τη διάδοση των θέσεών τους αλλά και τον συντονισμό κινητοποιήσεων. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα με τους "Αγανακτισμένους" το 2011, κίνημα το οποίο είχε επηρεαστεί βέβαια και από το αντίστοιχο ισπανικό που είχε συγκροτηθεί νωρίτερα.
Η δυναμική της αμφισβήτησης και στον συνδικαλισμό
Ανατροπές υπήρξαν όμως και στο κομμάτι του συνδικαλισμού. Όπως αναφέρει ο Δ. Παπανικολόπουλος, στο πλαίσιο της ευρύτερης προσπάθειας για ανανέωση του κινηματικού ρεπερτορίου εκείνες τις ημέρες, η σημαντικότερη ήταν η προσπάθεια "παράκαμψης της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας μέσω της αναγέννησης του πρωτοβάθμιου συνδικαλισμού". Έτσι, δημιουργήθηκαν σε αρκετούς κλάδους σωματεία βάσης, ενώ άλλα που υπήρχαν ήδη ενισχύθηκαν.
Ορισμένα από τα σωματεία βάσης που δραστηριοποιούνται από τότε, πιο πριν ή λίγο μετά την εξέγερση, είναι η ΣΒΕΟΔ (Συνέλευση Βάσης Εργαζομένων Οδηγών Δικύκλου), το ΣΣΜ (Σωματείο Σερβιτόρων Μαγείρων) και η Κατάληψη ΕΣΗΕΑ (Συνελεύση εργαζομένων/ανέργων/φοιτητών στα ΜΜΕ).
Σημαντική νίκη για τα σωματεία βάσης αποτέλεσε πριν λίγους μήνες η δικαίωση των αιτημάτων που έθεσε η ΣΒΕΟΔ για την ασφάλεια των διανομέων, με τον γραμματέα του υπουργείου Εργασίας Ανδρέα Νεφελούδη να δεσμεύεται τον Μάιο για προώθηση νομοθετικής ρύθμισης που θα εξασφαλίζει την παροχή μέσων προστασίας στους διανομείς εταιρικών οχημάτων, όπως κράνη και προστατευτικά είδη μοτοσυκλετιστή.
Όταν η Λυρική Σκηνή έγινε Λαϊκή
Η εξέγερση αφορούσε όλους τους τομείς, φυσικά και τον πολιτισμό. Με αέρα... Μάη '68, η Ελληνική Λυρική Σκηνή αποτέλεσε το κέντρο της πολιτιστικής δημιουργίας για την εξέγερση με την κατάληψη και μετατροπή της σε Εξεγερμένη Λαϊκή Σκηνή. Τις ημέρες της κατάληψης η είσοδος ήταν δωρεάν και γινόταν καθημερινά συνέλευση για τη διαμόρφωση του προγράμματος των εκδηλώσεων.
Ορισμένες από τις πιο ωραίες στιγμές του κινήματος κατέγραψε ομάδα αντιρεπόρτερ με κείμενο που δημοσιεύτηκε στη σελίδα της Κατάληψης ΕΣΗΕΑ. Έγραφε τότε η ομάδα: "Το κυρίως έργο διαδραματίστηκε στον δρόμο. Το σήμα δόθηκε από το δεύτερο κιόλας βράδυ, όταν μια ομάδα μουσικών σκέφτηκε να δοκιμάσει την ακουστική της Ακαδημίας στο κλαρίνο και στα ταμπούρλα. Αμέσως ο κεντρικός δρόμος γέμισε εκατοντάδες φωνές που τραγουδούσαν και σώματα που χόρευαν, φτιάχτηκαν οδοφράγματα με τα κυριλέ διαχωριστικά της Λυρικής, ενώ η διμοιρία των ΜΑΤ στο κλασικό σημείο λίγο πιο πέρα αδυνατούσε να απαντήσει στην επίθεση χαράς και δημιουργικότητας που δεχόταν.
Την Κυριακή το μεσημέρι δόθηκε η κορυφαία παράσταση μπαλέτου που έχει παιχτεί ποτέ στο κτήριο. Τα ηχεία έπαιζαν κλασική μουσική και οι μπαλαρίνες ξεχύνονταν ανά διαστήματα στον δρόμο, δίνοντας μια μοναδική χορευτική ερμηνεία μπροστά σε ακινητοποιημένα λεωφορεία και αυτοκίνητα. Στα μουσικά διαλείμματα, οι μπαλαρίνες κάθονταν χαμογελαστές στα κάγκελα του Αβραμόπουλου, οι οδηγοί περνούσαν κοιτώντας με το βλέμμα κάποιου που μόλις είδε... εξωγήινους μπροστά του και η κίνηση στη μητρόπολη ξαναδιακοπτόταν για να γίνει μέρος της κίνησης των χορευτριών. Τέχνη όμως δεν είναι μόνο το μπαλέτο, είναι και το ποδόσφαιρο, το βόλεϊ, τα μήλα, τα ‘αγαλματάκια ακούνητα’ κι άλλα παιχνίδια - τελετές στην κοινή πατρίδα όλων μας, όλων όσων είτε γνώρισαν ή δεν γνώρισαν αλάνες, έμαθαν από μικροί να παίζουν στους δρόμους".
