ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΜΑΤΘΑΙΟ ΤΣΙΜΙΤΑΚΗ
Τη συνάντηση των κοινωνικών κινημάτων, της αλληλέγγυας οικονομίας, των οικολογικών δυνάμεων και των κοινοτήτων που κινητοποιούνται για τα ψηφιακά δικαιώματα στο Διαδίκτυο, γύρω από μια συμμαχία των "κοινών", διακηρύσσει ο Βέλγος ανθρωπολόγος Μισέλ Μπάουενς, που ζεί στην Ταϊλάνδη και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Dhurakij Pundit και ο οποίος είναι ηγετική μορφή του κινήματος peer to peer (ομότιμη παραγωγή). Το peer to peer έγινε αρχικά γνωστό ως τεχνολογία διαμοιρασμού αρχείων στο Διαδίκτυο, η οποία μάλιστα έχει συνδεθεί με τη λεγόμενη πειρατεία, όμως στην πραγματικότητα είναι μια πρόταση κοινωνικής οργάνωσης για την παραγωγή κοινών αγαθών που στηρίζεται στην αμοιβαιότητα και τη συνεργασία των μελών μιας κοινότητας.
Χρησιμοποιώντας παραδείγματα από χώρες όπως η Βραζιλία, όπου κοινωνικά κέντρα και κοινότητες της αλληλέγγυας οικονομίας κάνουν χρήση τόσο του Διαδικτύου όσο και της θεωρίας της συγκρότησης δικτύων ομότιμων προκειμένου να παράγουν προϊόντα και υπηρεσίες έξω από τη νεοφιλελεύθερη οικονομία, αλλά και το παράδειγμα της κοινότητας του ελεύθερου λογισμικού και του λογισμικού ανοικτού κώδικα, ο Μπάουενς πιστεύει ότι η ομότιμη παραγωγή είναι το μοντέλο που μπορεί να διαδεχθεί τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Στρατηγική θέση της συμμαχίας των κοινών πρέπει να είναι, κατά τον ίδιο, η αυτονόμηση όλο και περισσότερων ανθρώπινων δραστηριοτήτων με την επανεπένδυση της υπεραξίας που παράγουν στο σύστημα της ομότιμης παραγωγής. Για την προστασία ενός διευρυμένου πεδίου οικονομικής αυτονομίας, που θα στηρίζεται σε αξίες όπως η αειφορία και η κοινωνική δικαιοσύνη, πιστεύει ότι είναι απαραίτητη σήμερα μια συμμαχία με την Αριστερά. Γι' αυτά τα ζητήματα μας μίλησε στο περιθώριο της διάλεξής του στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Μετσόβιου Πολυτεχνείου, την οποία παραχώρησε για λογαριασμό της Σχολής Αρχιτεκτόνων, του fablab και της Ένωσης εταιρειών ανοικτού λογισμικού, λογισμικού ανοικτού πηγαίου κώδικα (ΕΛΛΑΚ).
* Το peer to peer είναι μια τεχνική διαμοιρασμού αρχείων στο Διαδίκτυο και μάλιστα έχει συνδεθεί με την παράνομη ανταλλαγή αρχείων. Πώς μπορεί να συνιστά παράδειγμα οργάνωσης κοινωνικών η οικονομικών σχέσεων;
Δεν είναι μόνο τα δίκτυα ομοτίμων, αλλά αυτά ως μέρος μιας στρατηγικής των κοινών απέναντι στην καπιταλιστική επίθεση. Να σας δώσω ένα παράδειγμα από τη Βραζιλία: Το κουλτούρ καφέ είναι ένα δίκτυο παραγωγών και διανομέων καφέ που λειτουργεί με κοινωνικά κριτήρια. Είναι άνθρωποι που θέλουν να παράγουν καλό καφέ, με ηθικό τρόπο και να ζουν από αυτό. Το πρώτο που κάνουν είναι ότι αμφισβητούν τις εταιρείες πιστοποίησης ποιότητας και αντ' αυτού δημοσιεύουν όλα τα στοιχεία ελεύθερα στο Διαδίκτυο. Από ποιον αγοράζουν καφέ, σε ποιες τιμές κ.ο.κ. Έπειτα διδάσκουν τους παραγωγούς πώς να κάνουν την επεξεργασία του καφέ, κάτι που τριπλασιάζει το εισόδημά τους. Τρίτον, κάνουν ανοιχτή έρευνα χρησιμοποιώντας μια άδεια που επιτρέπει σε όλους να δουν τα αποτελέσματά της, είτε αφορά σε ποικιλίες καφέ είτε σε τεχνικές επεξεργασίας, καθώς και να την αξιοποιούν ελεύθερα. Τέταρτον, χρησιμοποιούν τεχνικές crowd-funding για την επέκταση των καφέ τους. Οι κοινότητες πληρώνουν το νοίκι και παίρνουν πίσω δωρεάν καφέ. Είναι μια μικρο-χρηματοδότηση κατευθείαν από την κοινότητα. Και φυσικά οι συσκευασίες τους είναι επαναχρησιμοποιήσιμες.
Το σημαντικό σε αυτό το παράδειγμα είναι ότι στηρίζεται στην αμοιβαιότητα, την αξία χρήσης και τη συμμετοχή των πολιτών και όχι στην εκμετάλλευση της υπεραξίας. Τα χρήματα είναι απλώς ένα μέσο που χρησιμοποιείται για την επίτευξη του στόχου. Εδώ υπάρχει μια ενδιαφέρουσα κριτική να κάνουμε: Ο καπιταλισμός δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς πρόσβαση στους κοινούς μας πόρους. Εμείς πρέπει να διευρύνουμε την αποδέσμευσή τους από αυτόν.
* Το peer to peer αναπτύχθηκε στο Διαδίκτυο. Πώς μπορεί να μεταφερθεί και σε άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες;
Πώς παράγονται τα κοινά στο Διαδίκτυο; Με τον κύκλο: προσφορά γνώσης, ελεύθερη συνεργασία, παραγωγή κοινών. Δεν μπορείς να ζήσεις όμως από αυτό. Κέρδος από αυτή τη διαδικασία αντλούν οι δικτυοκράτες (netarchists), δηλαδή οι μεγάλες εταιρείες πληροφορικής και Διαδικτύου. Εν τούτοις οι εταιρείες παραγωγής λογισμικού ανοικτού κώδικα λειτουργούν περιφερειακά στο σύστημα πουλώντας υπηρεσίες υποστήριξης αντί για πνευματικά δικαιώματα χρήσης, έχουν αυξημένη αυτονομία, είναι μακριά από την καπιταλιστική ιεραρχία και αναπτύσσουν μια δική τους κουλτούρα ως κοινότητα. Το ερώτημα για εμένα είναι πώς να διευρύνουμε την αυτονομία αυτή. Και η απάντηση, κατά τη γνώμη μου, είναι να προχωρήσουμε από την καπιταλιστική συσσώρευση ή τη συσσώρευση των κοινών σε συνεταιριστική συσσώρευση. Αυτό μπορεί να γίνει με την καθιέρωση μιας νέας άδειας χρήσης, της άδειας peer to peer. Σε αυτή την περίπτωση, αν συμβάλλεις στα κοινά ή λειτουργείς με τα κοινά, τότε μπορείς να κάνεις χρήση των κοινών, αν όμως είσαι κεφαλαιοκρατική επιχείρηση, τότε πρέπει να πληρώσεις. Για να λειτουργήσει αυτό το σύστημα, χρειάζονται συμμαχίες. Από τα κάτω προς τα πάνω θα χρειαστεί οι κατασκευαστές ανοιχτού λογισμικού να συναντηθούν με τους κατασκευαστές του ανοιχτού υλικού (hardware), όμως αυτό παίρνει χρόνο και έχει πολλές αποτυχίες στην πορεία. Ο άλλος τρόπος είναι μέσω μιας συμμαχίας με τους συνεταιρισμούς που αναπτύσσονται σήμερα σε όλα τα πεδία εξαιτίας της κρίσης και την αλληλέγγυα οικονομία, εγκαταλείποντας το σύστημα της πνευματικής ιδιοκτησίας.
* Είναι πολύ μικρή η υπεραξία που παράγουν οι πρωτοβουλίες αυτές όμως. Επιστρέφουν αξία στην κοινωνία μεν, η οποία όμως είναι σε απόλυτη ανάγκη.
Είμαστε σε διαδικασία από-προλεταριοποίησης και πρεκαριοποίησης του εργατικού δυναμικού. Ο καπιταλισμός διώχνει κόσμο από το σύστημα του μισθού και της προστασίας. Ταυτόχρονα όμως αυξάνει η δυνατότητά μας να ελέγχουμε τα νέα μέσα παραγωγής. Ελέγχουμε όλο και περισσότερο τα μέσα άυλης παραγωγής (Ίντερνετ, υπολογιστές) και σταδιακά αυτό επεκτείνεται και προς τα μέσα της υλικής παραγωγής (3d εκτυπωτές και άλλα). Έχουμε με την ανοικτή οικονομία τη δυνατότητα να παράξουμε μηχανές σε πολύ μικρότερο κόστος από ό,τι κάνει η επίσημη οικονομία. Πρέπει να εκμεταλλευτούμε αυτή τη δυνατότητα, όχι μόνο γιατί χρειαζόμαστε μηχανισμούς επιβίωσης, αλλά ως τμήμα μιας εναλλακτικής στρατηγικής για να αλλάξουμε τον κόσμο. Κατά τη γνώμη μου, το πρόβλημα του υπαρκτού σοσιαλισμού ήταν ότι δεν είχε ένα δικό του τρόπο παραγωγής, αλλά προσπάθησε απλώς να κοινωνικοποιήσει τον καπιταλιστικό - πράγμα που απέτυχε. Ήταν κρατικο-μονοπωλιακός καπιταλισμός. Σήμερα, ίσως μπορούμε να προτείνουμε έναν νέο τρόπο παραγωγής.
* Υποστηρίζετε ότι αυτός είναι ο μετα-καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής. Πώς φαντάζεστε να δουλεύει;
Τα ανοικτά συστήματα λειτουργούν με τεχνικές λύσεις, που είναι εγγεγραμμένες στη λειτουργία τους και διαφάνεια, που σημαίνει ότι αστυνομεύεται η διοίκησή τους από την ίδια την κοινότητα. Δίκτυα μικρών εταιρειών, που λειτουργούν συμπληρωματικά μεταξύ τους, μπορούν να οργανωθούν, ώστε σταδιακά να ξανασκεφτούμε την οργάνωση και των μεγάλων υποδομών, όπως είναι τα δίκτυα τηλεπικοινωνιών ή ενέργειας. Φαντάσου ότι κατασκευάζεις ένα Διαδίκτυο πληροφοριών και δίπλα σε αυτό ένα Διαδίκτυο ενέργειας, ένα Διαδίκτυο μεταποίησης κ.ο.κ. Με την υπεραξία αυτών των διαδικτύων μπορείς να χρηματοδοτήσεις κεντρικούς ρυθμιστές του συστήματος. Είναι σημαντικό να έχουμε ένα σύστημα το οποίο θα σχεδιάζει προϊόντα και υπηρεσίες μέσα στην κοινότητα και οι εταιρείες θα έρχονται απλώς να υλοποιήσουν αυτά τα σχέδια, γιατί μόνο έτσι μπορείς να σεβαστείς παραμέτρους όπως η βιωσιμότητα και η προστασία του περιβάλλοντος. Το δεύτερο είναι να αποφύγουμε την παραγωγή τεχνητής έλλειψης, που είναι αυτό ακριβώς που κάνει ο καπιταλισμός με τα πνευματικά δικαιώματα, άρα να απελευθερώσουμε τη γνώση, τον πολιτισμό και την επιστήμη. Το τρίτο είναι η κοινωνική δικαιοσύνη και αυτό δεν λύνεται από τα συστήματα peer to peer, απαιτεί πολιτικές λύσεις. Το κράτος θα μπορούσε να διαμορφώνει το πλαίσιο για την ανάπτυξη αυτής της εναλλακτικής στρατηγικής.
