Των Σάσας Λαδά - Στράτου Μάνου
Η ίδρυση της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ) αποφασίζεται το 1925 από το Δημοτικό Συμβούλιο, επτά χρόνια μετά την καταστροφή της πόλης από την πυρκαγιά το 1917 και τρία χρόνια από την υποδοχή των χιλιάδων προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής το 1922.
Ο σχεδιασμός για μια διεθνή πόλη
Το νέο σχέδιο πόλης του Εμπράρ και η νέα ΔΕΘ διασφάλισαν την ένταξη της πόλης στα νέα οράματα και σχέδια του 20ού αιώνα και της απέδωσαν μοναδικά εξωστρεφή διεθνή χαρακτηριστικά. Σήμερα, ακριβώς έναν αιώνα μετά, οι προκλήσεις για το νέο όραμα της πόλης είναι επιτακτικά παρούσες και οι αποφάσεις για τον νέο ρόλο της ΔΕΘ σε αυτά θα είναι καταλυτικές.
Η πόλη των ΕΧΣ και ο ρόλος της ΔΕΘ
Η έξοδος της χώρας από τα Μνημόνια και η υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών, προσφέρουν στη Θεσσαλονίκη μια νέα μοναδική ευκαιρία επανεκκίνησης, έναν νέο στρατηγικό ρόλο στα Βαλκάνια και ένα νέο όραμα για την πόλη. Όμως η πόλη παραμένει δίχως ένα στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης, ένα Νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο.
Αντί για ένα νέο Ρυθμιστικό, η πόλη ρυθμίζεται αποκλειστικά πλέον μέσω ΕΧΣ (Ειδικά Χωρικά Σχέδια), κληρονομημένα από τις νεοφιλελεύθερες επιλογές των Μνημονίων, για την εκμετάλλευση του χώρου, που στην απουσία ενός υπερκείμενου σχεδιασμού αντιμετωπίζουν την πόλη ως ένα χυλώδες αρχιπέλαγος νησίδων, σκληρά περιφραγμένων, μοναδικών ιδιοκτητών οι οποίοι περιμένουν τους πολίτες - πελάτες για να τους προσφέρουν τα ποθούμενα προϊόντα και υπηρεσίες.
Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί το ΕΧΣ της ΔΕΘ, όπου οι έννοιες του δημόσιου χώρου, της οικολογικής λειτουργίας της πόλης, του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας, της αστικής βιοποικιλότητας κ.ά, απουσιάζουν εντελώς από το σκεπτικό ανάπτυξής της. Αντίθετα η αξία της κεντρικής θέσης του «οικοπέδου» της ΔΕΘ είναι γερά εμπεδωμένη στο ΕΧΣ.
Με απλά λόγια, η εμμονή της διοίκησης της ΔΕΘ για την παραμονή της Έκθεσης στο κέντρο της πόλης -σε αντίθεση με μακροχρόνιους σχεδιασμούς και αιτήματα για τη μεταφορά της εκτός-, γίνεται για να επωφεληθεί από την ανάπτυξη νέων οικονομικών δραστηριοτήτων (νέο εμπορικό κέντρο, κτήρια γραφείων, ξενοδοχείων, αναψυχή κ.λπ.), η οικονομική απόδοση των οποίων βασίζεται στην εύκολη προσβασιμότητα του γενικού κοινού.
Τα τελευταία χρόνια η ΔΕΘ, παράλληλα με τον θεσμικό της ρόλο, που είναι «εθνικός φορέας διοργάνωσης εκθεσιακών και συνεδριακών εκδηλώσεων»1, μεταλλάσσεται σε εθνικό μας διασκεδαστή (συναυλίες, εργοστάσιο σοκολάτας, Τριβιζάς, εκθέσεις ερπετών, πλαστικοί δεινόσαυροι κ.λπ.), δραστηριότητες μάλλον τόσο κερδοφόρες, ώστε «πρέπει» να αλλάξουν / εμπλουτίσουν τον βασικό λόγο ύπαρξης της ΔΕΘ, τον εκθεσιακό.
Ένας τρίτος ρόλος για τη ΔΕΘ αναδύεται, αυτός του διαχειριστή ακινήτων. Όχι ότι θέλει να τον αναλάβει η ΔΕΘ, αλλά το κάνει για να εξασφαλίσει την αποδοτικότητα της επένδυσης! Στο σημείο αυτό θα περιμέναμε ότι μια ΣΜΠΕ2 που σέβεται τον εαυτό της θα τόνιζε τη δραματική αλλαγή που επιφέρει αυτό το ΕΧΣ στη συνολική λειτουργία της πόλης, λόγω της μεγάλης αύξησης της επιβάρυνσης από τη μετατροπή του χρόνου χρήσης των δομημένων χώρων, από περιοδική σε μόνιμη, καθώς στην επιβάρυνση από την περιοδική χρήση (δηλαδή για κάποιες μέρες τον χρόνο) των χώρων για εκθεσιακές και συνεδριακές λειτουργίες θα προστεθεί η μόνιμη χρήση (σε όλη τη διάρκεια του χρόνου) των χώρων των εμπορικών, γραφειακών και ξενοδοχειακών λειτουργιών.
Ακυρώνεται το όραμα του μητροπολιτικού πάρκου
Συνοπτικά το σχέδιο της "ανάπλασης", όπως προδιαγράφεται στο ΕΧΣ της ΔΕΘ, μεταθέτει σε ένα άγνωστο μέλλον, το σχέδιο μετεγκατάστασης της ΔΕΘ, ουσιαστικά ακυρώνει το όραμα για ένα μητροπολιτικό πάρκο στον χώρο της ΔΕΘ (βλέπε φωτο: Η σύγκριση των δύο διαμορφώσεων), προβλέπει κεντρικές χρήσεις (εμπορικές, ξενοδοχείο, αναψυχή) σε συνδυασμό με τις νέες εκθεσιακές, που θα επιβαρύνουν τη λειτουργία της πόλης και θα λειτουργήσουν ανταγωνιστικά σε υφιστάμενες, αντιμετωπίζει τον χώρο ως ένα τυπικό ενιαίο μεγάλο οικόπεδο προς ανάπτυξη και όχι ως το κεντρικότερο σημείο της πόλης, αδιαφορεί για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των νέων χρήσεων στο κέντρο της πόλης, αδιαφορεί για τους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους, υπονομεύει τη δυνατότητα σχεδιασμού προσαρμογής του κέντρου της Θεσσαλονίκης στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και οδηγεί στην κατεδάφιση χαρακτηριστικά δείγματα μοντέρνας αρχιτεκτονικής υψηλής ποιότητας (βλέπε ένθετη Φωτό).
Στο συγκεκριμένο σχέδιο δεν υπάρχει κάποια ειδική μέριμνα για τα υπάρχοντα κτήρια της ΔΕΘ, που συνιστούν αξιόλογα δείγματα της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς του μοντέρνου κινήματος στην Ελλάδα, με εξαίρεση τρία κτήρια3. Επίσης αποκρύπτεται η ύπαρξη σημαντικών αρχαιοτήτων (αρχαϊκό νεκροταφείο). Συνολικά το ΕΧΣ αγνοεί επιδεικτικά την πολιτιστική κληρονομιά μας. Το ΕΧΣ επίσης αγνοεί την ύπαρξη του ρέματος των Χορτατζήδων, το οποίο λειτουργεί υπόγεια ακόμα και σήμερα και πέρυσι πλημμύρισε την περιοχή καταστρέφοντας την ανθοέκθεση.
Το ΕΧΣ δεν θα προσφέρει μητροπολιτικό πάρκο, αλλά μια αλάνα, για να μπορεί να εξυπηρετεί τις εκθεσιακές του ανάγκες σε ανοιχτούς χώρους. Απόδειξη το ότι η χρήση του θα είναι «λειτουργίες κέντρου πόλης» και όχι «πράσινο». Άρα δεν θα αυξήσει τον ιδιαίτερα χαμηλό δείκτη πρασίνου ανά κάτοικο. Αντίθετα, προβλέπει την ανέγερση ενός ακόμη εμπορικού κέντρου και ενός μεγάλου ξενοδοχείου που θα είναι ανταγωνιστικά στις αντίστοιχες χρήσεις του ιστορικού κέντρου και επιβαρυντικά κατά τη λειτουργία τους.
Το πολιτικό διακύβευμα
Το σημαντικότερο ζήτημα που εκκινείται με αφορμή το Ειδικό Χωρικό Σχέδιο δεν είναι η αναβάθμιση των υποδομών της ΔΕΘ, την οποία όλοι υποστηρίζουμε, αλλά το πώς μια κυβέρνηση της Αριστεράς, που για δεκαετίες στάθηκε με συνέπεια, αξιοπιστία και δυναμισμό κόντρα στη λογική της αντιπαροχής και την παντοδυναμία των εργολάβων, υιοθετεί την «καταστροφική» αντίληψη της απλής, γρήγορης και με συνοπτικές διαδικασίες εξυπηρέτησης των σχεδίων της διοίκησης μιας δημόσιας Α.Ε., χάνοντας το «δάσος», δηλαδή το σύνολο των μοναδικών ευκαιριών που ανοίγονται για το μέλλον της Θεσσαλονίκης, στην προοπτική μετεγκατάστασης της ΔΕΘ.
* Η Σάσα Λαδά είναι ομότιμη καθηγήτρια Τμ. Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ και ο Στράτος Μάνος είναι πολεοδόμος - χωροτάκτης
1. ΣΜΠΕ ΕΧΣ ΔΕΘ (2019), σελ. 86
2. ΣΜΠΕ = Στρατηγική Μελέτη περιβαλλοντικών Επιπτώσεων
3. Βλέπε επίσης ανάλογες τοποθετήσεις της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ, του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Στην «Προστασία, Συντήρηση και Αποκατάσταση Μνημείων Πολιτισμού» του ΑΠΘ, του DO.CO.MO.MO. κ.λπ.
