Η ιστορία των αδελφών Γράκχων στην αρχαία δημοκρατική Ρώμη προσφέρει ένα παράδειγμα που πρέπει να μελετηθεί. Τα ριζοσπαστικά κοινωνικά κινήματα δεν παράγονται από επαναστατικές διακηρύξεις. Δημιουργούνται γύρω από αιτήματα - κλειδιά.
Οι Γράκχοι προωθούσαν έναν σχέδιο νόμου που απαγόρευε την πώληση γης αν στον κάτοχό της απέμεναν λιγότερα από ορισμένα στρέμματα. Από αυτό εξαρτιόταν η μορφή της ρωμαϊκής κοινωνίας.
Οι πλούσιοι αγόραζαν μαζικά γη, την οποίαν καλλιεργούσαν δούλοι. Οι ελεύθεροι Ρωμαίοι μικροϊδιοκτήτες την πουλούσαν με το καλό ή το άγριο και σπρώχνονταν σταδιακά στο κοινωνικό περιθώριο. Όμως οι Γράκχοι δεν περιέγραψαν απλώς πώς θέλουν την κοινωνία. Βρήκαν και το αίτημα - κλειδί με τον οποίο θα έφταναν μέχρι εκεί.
Γιατί από την κρίση κερδίζει η Ακροδεξιά
Εχθές και προχθές στο Μπιλμπάο η Αριστερά της Ευρώπης αναζήτησε για μια φορά ακόμα ένα πλαίσιο συνεννόησης και συντονισμού. Όλοι ήξεραν ότι κάτι τέτοιο είναι αναγκαίο. Η πολιτική κατάρρευση της Σοσιαλδημοκρατίας και η αυξανόμενη δύναμη της Ακροδεξιάς κάνουν τώρα τα πράγματα πολύ πιο επιτακτικά.
Το ότι το νεοφιλελεύθερο ευρωπαϊκό μοντέλο είναι πια σε κρίση είναι δεδομένο. Το ερώτημα είναι αν οι δυνάμεις της Αριστεράς έχουν κάτι με το οποίο να το αντικαταστήσουν. Μέχρι να το βρουν, τα πλατιά λαϊκά στρώματα, αποβλακωμένα από τα ΜΜΕ και τα κοινωνικά δίκτυα, στρέφονται προς την Ακροδεξιά, που δεν φιλοδοξεί να αλλάξει τον κόσμο. Υπόσχεται απλώς την αυταρχική δημοκρατική κοινωνία που υπήρχε πριν από πενήντα χρόνια, προτού οι έξαλλοι ιεροκήρυκες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οι θολοκουλτουριάρηδες εξτρεμιστές της πολιτικής ορθότητας καταστρέψουν τα πάντα.
Οι διαφοροποιήσεις, τα κινήματα και ο φόβος της μετάλλαξης
Αν και έχει προβλέψει από καιρό αυτές τις εξελίξεις, η Αριστερά δείχνει ότι δυσκολεύεται εξαιρετικά να κάνει ένα βήμα πιο πέρα από το να κυνηγάει την ουρά της. Η αλήθεια είναι ότι ένα κομμάτι της Σοσιαλδημοκρατίας απαντάει στην κατάρρευση του χώρου με την ανάγκη της επιστροφής στις παλιές ταξικές ρίζες.
Οι προθέσεις του είναι τίμιες. Όμως η αποδέσμευση από το κατεστημένο είναι εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση. Και η συγκατοίκηση με το συμβιβασμένο κομμάτι παράγει ακόμα και τώρα σημαντικότερα εκλογικά κέρδη σε σχέση με μια αριστερή στροφή.
Οι Πράσινοι θεωρούν τους αριστερούς, δογματικούς σεκταριστές και οι αριστεροί τρομάζουν μπροστά στην πολυμορφία και την προγραμματική ρευστότητα των Πρασίνων.
Είναι όμως σχεδόν είκοσι χρόνια που οι οπαδοί των τριών αυτών ρευμάτων κατεβαίνουν και διαδηλώνουν μαζί στις μεγάλες κινητοποιήσεις. Έτσι, όταν οι εκπρόσωποι συναντιούνται σε φόρα όπως το Μπιλμπάο, καταλήγουν τελικά να συζητάνε πάνω σε αυτό που έχουν ήδη κατακτήσει: τα κινήματα.
Τα κινήματα είναι πάντοτε εδώ, έχουν αντανακλαστικά και μαζικότητα και διοργανώνουν ακόμα εντυπωσιακές διαδηλώσεις. Όμως αυτό δεν μπορεί να πάει κάπου. Όσο η πολιτική τους έκφραση είναι σε τέτοιον βαθμό κατακερματισμένη και όσο δεν υπάρχει ένα ριζοσπαστικό μεταρρυθμιστικό σχέδιο σε ταλιράκια, όπως εκείνο των Γράκχων, η λαϊκή Ακροδεξιά των νοικοκυραίων θα βγαίνει ωφελημένη από την κρίση.
Το πρόβλημα είναι ευρύτερο: η απουσία μιας εμβληματικής μεταρρυθμιστικής πρότασης κάνει το νεοφιλελεύθερο ευρωπαϊκό μοντέλο να φαίνεται σάπιο μεν, αλλά το μοναδικό ρεαλιστικό. Η Αριστερά τρέμει στην ιδέα ότι θα κληθεί να το διαχειριστεί. Φοβάται ότι θα καταλήξει εξάρτημά του, μέσα από μια διολίσθηση στον κυβερνητικό ρεαλισμό. Όσο δεν ξέρει τι ακριβώς πρέπει να αλλάξει και πώς ακριβώς θα το κάνει, πιθανότατα έχει δίκιο να είναι επιφυλακτική.
Πώς φτιάχνεται ένα νέο πλειοψηφικό ρεύμα;
Η κυβερνητική εμπειρία της Ελλάδας και της Πορτογαλίας δείχνουν ότι ακόμα και μέσα στο σημερινό στενό πλαίσιο τα πράγματα που μπορούν να γίνουν για την υπεράσπιση των πιο αδύναμων είναι πραγματικά πολλά. Αν για κάποιους αυτή η διακυβέρνηση είναι ήττα και συμβιβασμός, για κάποιους άλλους είναι μια εξαιρετικά πειστική απάντηση στους φόβους της μετάλλαξης. Αρκεί όμως;
Η Αριστερά -με την ευρύτερη έννοια- δεν μπορεί να περιοριστεί σε μάχες για τη δικαιότερη διαχείριση της κρίσης. Πρέπει να περιγράψει ένα διαφορετικό μοντέλο ανάπτυξης. που να υπόσχεται ευημερία, αξιοπρέπεια και κοινωνική δικαιοσύνη για τους πολλούς. Αυτό δεν είναι καινούργιο. Έχει ειπωθεί χιλιάδες φορές. Αλλά δεν έχει καταφέρει να συγκροτήσει πλειοψηφικά κοινωνικά ρεύματα. Αυτό συμβαίνει γιατί λείπουν τα αιτήματα - κλειδιά.
Ποια μπορεί να είναι αυτά τα αιτήματα - κλειδιά; Κατά καιρούς έχουν ακουστεί πολύ ενδιαφέροντα πράγματα: η φορολογία των χρηματιστηριακών συναλλαγών, ο δημόσιος έλεγχος στο τραπεζικό σύστημα, η εξαίρεση των δημόσιων επενδύσεων από τους δημοσιονομικούς κανόνες, η αντιμετώπιση του καθεστώτος των φορολογικών παραδείσων. Προφανώς υπάρχουν και άλλα. Και μάλλον εκεί είναι που πρέπει να προσανατολιστεί η συζήτηση.
Η διατύπωση απλών ριζοσπαστικών αιτημάτων σε ένα μίνιμουμ αλλά πραγματικά προοδευτικό εναλλακτικό πρόγραμμα μπορεί να είναι μια νέα αρχή για τις δυνάμεις του αριστερού χώρου. Πάνω σε πολύ απλά πράγματα μπορούν διαφορετικές δυνάμεις και ρεύματα να υπερβούν την εσωστρέφεια, την επιφυλακτικότητα και τις αέναες ιδεολογικές αντιπαραθέσεις, πάνω στις οποίες έχουν διαμορφώσει ιστορικά την ταυτότητά τους. Ακόμα περισσότερο, ένα τέτοιο μίνιμουμ πρόγραμμα μπορεί να ξανασυνδέσει τις δυνάμεις αυτές με τα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα και να διαμορφώσει νέες πλειοψηφίες.
Μπορεί τελικά το κίνημα των Γράκχων να ηττήθηκε και οι ίδιοι να έχασαν τη ζωή τους σε αυτή την υπόθεση. Όμως αυτό που κατάφεραν, το να κάνουν δηλαδή, με απλά λόγια, τον απλό κόσμο να δει την προοπτική της ζωής του μέσα από την προοπτική ολόκληρης της κοινωνίας, δεν ήταν και λίγο.
