Του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΒΕΡΓΟΥ*
Το τελευταίο διάστημα πληθαίνουν οι ενδείξεις ότι ΗΠΑ και Κίνα οδεύουν προς έναν εμπορικό πόλεμο. Έναν πόλεμο που ξεκίνησε από τον Αμερικανό Πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ. Στην αρχή εκδηλώθηκε με απειλητικές δηλώσεις και στη συνέχεια εξελίχθηκε με δασμούς σε λίγα προϊόντα (κυρίως μετάλλου), όμως πλέον φαίνεται να επεκτείνεται και σε άλλα, όπως αυτά της τεχνολογίας. Εύλογα είναι τα ερωτήματα σε τι οφείλεται αυτός ο πόλεμος, αν είναι πρωτοφανής, αν θα έχει συνέχεια και πού οδηγεί.
Κατ' αρχήν, να σημειώσουμε ότι δεν είναι η πρώτη φορά που μια δυτική υπερδύναμη εξαπολύει πόλεμο κατά της Κίνας. Στο παρελθόν, την περίοδο 1839-1842, υπήρξε ο λεγόμενος "πόλεμος του οπίου" με αφορμή επίσης το εμπορικό έλλειμμα της τότε δυτικής υπερδύναμης που ήταν όμως η Αγγλία. Διεξήχθη μεταξύ Αγγλίας και Κίνας με πραγματικά πυρά και οδήγησε στην ταπεινωτική συνθήκη της Νανκίν (τότε πρωτεύουσας της Κίνας). Αποτέλεσμα της συνθήκης εκείνης ήταν η Κίνα να πληρώσει 21 εκατομμύρια ασημένια δολάρια ως αποζημίωση σε 3 έτη (!), να αποδεχτεί την παραμονή των αγγλικών στρατευμάτων στις πόλεις της μέχρι πληρωμής του ποσού αυτού και να παραδώσει το Χονγκ Κονγκ στην Αγγλία, μια ντροπιαστική, ταπεινωτική συμφωνία. Όπως τότε, έτσι και τώρα, το πιο πιθανό είναι ότι η Κίνα θα χάσει τον πόλεμο. Όμως, οι αιτίες της τελευταίας αυτής σύγκρουσης είναι διαφορετικές.
Το μέγεθος του προβλήματος
Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι το ποσόν του εμπορικού ελλείμματος των ΗΠΑ έναντι της Κίνας είναι τεράστιο. Οι ΗΠΑ εξάγουν αγαθά αξίας περίπου 122 δισ. δολαρίων στην Κίνα και εισάγουν από αυτήν προϊόντα 440 δισ., κάτι που αντιπροσωπεύει μια τρύπα στο εμπορικό ισοζύγιό τους περίπου 320 δισ. δολαρίων και η οποία κάθε έτος διευρύνεται. Αυτό αποτελεί το 2% περίπου του ΑΕΠ των ΗΠΑ και το 3% του ΑΕΠ της Κίνας. Όμως συνολικά οι ΗΠΑ εξάγουν αγαθά 1,2 τρισ. δολαρίων σε διάφορες χώρες και εισάγουν 2,1 τρισ., δηλαδή έχουν αθροιστικά μια τρύπα 900 δισ. στο ισοζύγιό τους, περίπου 6% του ΑΕΠ τους! Τρύπα όχι μόνο με την Κίνα, αλλά και με τη Γερμανία, τον Καναδά και άλλες δυτικές χώρες.
Άρα ο "πόλεμος με την Κίνα, δεν είναι πόλεμος με μια χώρα, είναι με πολλές! Αιτία του τωρινού πολέμου δεν είναι η διάθεση των ΗΠΑ να επιβάλουν "οικονομική εισβολή" στην Κίνα παρ' ότι μπορεί τελικά να είναι αυτό το αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων. Στην παρούσα φάση, το ζητούμενο είναι να περιορίσουν οι ΗΠΑ τον ρόλο των πολυεθνικών εταιρειών που ήταν να παρακάμπτουν και να εκβιάζουν τα κράτη. Το εμπορικό έλλειμμα είναι απλώς το αποτέλεσμα αυτής της επέκτασης του ρόλου των πολυεθνικών. Κίνα, Γερμανία, Ολλανδία και Καναδάς, όπως και το Λουξεμβούργο (η έδρα της Amazon), αποτελούν έδρες ή σημεία παραγωγής τεράστιων πολυεθνικών εταιρειών, οι οποίες, παράγοντας φτηνά σε αυτές τις χώρες και με προνομιακούς όρους για τις ίδιες, έχουν κάνει "λάστιχο" τα εργασιακά δικαιώματα των εργαζομένων της Δύσης, έχουν χρεοκοπήσει εκατομμύρια μικρότερες δυτικές εταιρείες και εκβιάζουν τα κράτη να τους παραχωρήσουν νέους σκανδαλώδεις όρους με συμφωνίες τύπου TTIP/CETA/TPP. Ο Ντόναλτ Τραμπ στοχοποίησε ακριβώς τις συμφωνίες αυτές και στοχεύει να "βάλει τα δυο πόδια σε ένα παπούτσι των εταιρειών αυτών".
Πού είναι οι ΗΠΑ ισχυρές και πού είναι αδύναμες
Οι ΗΠΑ έχουν σημαντικά ισχυρή θέση σε πέντε κλάδους: την ενέργεια, την αμυντική βιομηχανία, τη φαρμακοβιομηχανία, τη βιομηχανία λογισμικού και τη βιομηχανία μουσικής και θεάματος. Αντίθετα, εισάγουν κυρίως τεχνολογικά προϊόντα (υπολογιστές κ.λπ.) και οχήματα. Οι κινήσεις του Ντόναλτ Τραμπ, να οδηγήσει τις χώρες του ΝΑΤΟ σε αύξηση αμυντικών δαπανών την Κίνα σε πληρωμή πνευματικών δικαιωμάτων (για προγράμματα υπολογιστών, μουσική και κινηματογραφική βιομηχανία), ουσιαστικά ισχυροποιούν αυτούς τους κλάδους που είναι σημαντικοί για τις ΗΠΑ. Όμως η όλη φιλοσοφία της επιβολής δασμών είναι η ενίσχυση όχι απλώς κάποιων εταιρειών αλλά των χωρών.
Να σημειώσουμε επίσης ότι ο λεγόμενος εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ - Κίνας είναι ακόμη μικρής διάστασης. Ο πόλεμος στις εταιρείες μετάλλου αφορά συναλλαγές μόλις 3 δισ. δολαρίων. Δηλαδή λιγότερο από το 1% των συναλλαγών ΗΠΑ - Κίνας. Όμως θα επεκταθεί σε προϊόντα τεχνολογίας και αλλού, αγγίζοντας το 1/3 του εμπορίου. Ο πόλεμος αυτός πλέον ακουμπάει και την παραγωγική αλυσίδα εταιρειών τεχνολογίας, και θυμίζει τις απαγορεύσεις εξαγωγής τεχνολογίας που γίνονταν παλιά προς τις σοσιαλιστικές χώρες, στοχεύοντας τώρα στον αποκλεισμό κινεζικών εταιρειών από την τεχνολογία 5G που στο μέλλον θεωρείται ότι θα έχει σημαντική θέση παγκοσμίως. Άρα σε κάποιο μικρό βαθμό ενέχει τη λογική ενδυνάμωσης του "αμυντικού δόγματος" των ΗΠΑ από τους τομείς της ενέργειας και της τεχνολογίας. Αν αυτό γίνει, θα είναι μια αρνητική εξέλιξη. Όμως, σε γενικές γραμμές, ώς τώρα δεν έχει διαφανεί ξεκάθαρα ότι η Ουάσιγκτον αποσκοπεί σε πλήρη αποκλεισμό άλλων χωρών από την αμερικανική τεχνολογία. Αντίθετα, αφορά κυρίως το γενικότερο ζήτημα του ρόλου των πολυεθνικών.
Αυτό που προσπαθεί ο Ντόναλτ Τραμπ να κάνει για τις ΗΠΑ, χωρίς βεβαίως να αποτελεί ηρωική πράξη, είναι και το παγκόσμιο πρόβλημα, για όλα τα κράτη γενικά. Ότι δηλαδή μια ομάδα 300 περίπου πολυεθνικών εταιρειών εκβιάζει, ζητώντας χαμηλή φορολογία και προνομιακούς όρους παραγωγής και εμπορίου, οδηγώντας στην τρέχουσα κατάρρευση των οικονομιών των ιδίων των κρατών και στην πτώση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών.
Η επιβολή λοιπόν δασμών, παρ' ότι θα μειώσει λίγο την παγκόσμια ανάπτυξη και θα αυξήσει λίγο κάποιες τιμές, θα μειώσει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα των πολυεθνικών έναντι άλλων εταιρειών και θα επιτρέψει στις εθνικές εταιρείες, όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά και σε άλλες χώρες όπως και στην Ελλάδα αλλά και την ίδια την Κίνα, να επιζήσουν! Αυτό θα οδηγήσει στην άμβλυνση των ανισοτήτων και την ενίσχυση των μισθών των εργαζομένων των εθνικών εταιρειών καθώς βεβαίως και του κράτους - έθνους.
* Ο Κωνσταντίνος Βέργος είναι καθηγητής Χρηματοοικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Πόρτσμουθ στη Βρετανία
