Πού βρίσκονται κάποια από τα πρώτα αεροσκάφη της Ολυμπιακής; Προσωπικά αντικείμενα του Αριστοτέλη Ωνάση; Η απάντηση είναι... κρυμμένη στον χώρο του πρώην αεροδρομίου του Ελληνικού και του Αγίου Κοσμά, ανάμεσα σε εγκαταστάσεις και κτήρια με τη δική τους ιστορία.
Η Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών - Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος έχει κινητοποιηθεί για τη διάσωσή τους και για τον λόγο αυτό θα παραδώσει σχετική μελέτη στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού, με το αίτημα να κηρυχθούν διατηρητέα όσο κτίσματα αλλά και κινητός εξοπλισμός με ιδιαίτερη ιστορική, αρχιτεκτονική και τεχνική αξία, που δεν έχουν ήδη κηρυχθεί.
Ξετυλίγοντας το... φιλμ του αεροδρομίου, «το αεροδρόμιο άρχισε να κατασκευάζεται το 1938, στην περιοχή Χασάνι» (σ.σ.: από το Χασάν τσιφλίκι, βοσκοτόπι ιδιοκτησίας του Τούρκου πασά Χασάν) «με διάδρομο προσγείωσης 1.800 μέτρων, μετά από απαλλοτρίωση τμημάτων των τότε όμορων κοινοτήτων. Λόγω του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η κατασκευή του δεν ολοκληρώθηκε. Κατά την περίοδο της Κατοχής, οι Γερμανοί επίσπευσαν την επέκτασή του για δικούς τους λόγους. Το αεροδρόμιο βομβαρδίστηκε κατά την περίοδο του πολέμου. Το 1950, ο χώρος λειτουργούσε πλέον ως πολιτικό αεροδρόμιο της πρωτεύουσας».
Η... «Παγόδα» και οι πύργοι ελέγχου
Τη δική του, χωριστή ιστορία έχει το υπόστεγο της Ολυμπιακής Αεροπλοΐας: «Είναι το πρώτο υπόστεγο συντήρησης αεροσκαφών που κατασκευάστηκε και χρονολογείται από το 1931. Κατασκευάστηκε στην Κέρκυρα, στην περιοχή Γουβιές, για να εξυπηρετεί την κίνηση των γαλλικών υδροπλάνων που κινούνταν από την Ευρώπη προς την ανατολική Μεσόγειο. Ο όγκος του, για τα μεγέθη της εποχής, ήταν γιγαντιαίος. Το υπόστεγο διατηρήθηκε στην Κέρκυρα και στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και το 1949 αποσυναρμολογήθηκε και μεταφέρθηκε στο αεροδρόμιο Ελληνικού, αφού πλέον τα υδροπλάνα είχαν παραχωρήσει τη θέση τους στα αεροσκάφη».
Υπάρχει όμως και το υπόστεγο, το επονομαζόμενο «Παγόδα», «ένα εξαιρετικά αξιόλογο κτήριο από στατικής άποψης. Η κατασκευή του χρονολογείται από την περίοδο πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Χτίστηκε από τους Άγγλους, οι οποίοι το χρησιμοποίησαν ως αποθήκη. Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, στο υπόστεγο αυτό τοποθετούνταν αεροσκάφη για να προστατεύονται από τις αεροπορικές επιδρομές».
Εμβληματικοί και οι πύργοι ελέγχου: «Η παλιότερη κατασκευή χρονολογείται τη δεκαετία του 1960, ενώ η νέα κατασκευή είναι της δεκαετίας 1990. Σημειώνεται ότι ο νέος πύργος ελέγχου (FIR Αθηνών) λειτουργεί έως και σήμερα, καθώς ελέγχει και εξυπηρετεί το σύνολο του ελληνικού εναερίου χώρου».
Όσοι περνούν από τη λεωφόρο Βουλιαγμένης θα έχουν σίγουρα προσέξει τον μεγάλο ερυθρόλευκο υδατόπυργο στην είσοδο της πρώην αμερικανικής βάσης του Ελληνικού. Κατασκευασμένος τη δεκαετία του ‘70, αποτελεί «τυπικό δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής εγκαταστάσεων δικτύων». Είναι δε το ένα από τα τρία τέτοια τεχνικά έργα που σώζονται στο Λεκανοπέδιο (τα άλλα δύο είναι στο Μητροπολιτικό Πάρκο στο Γουδί και στη Δραπετσώνα, στα Λιπάσματα).
Όσον αφορά το συγκρότημα του Ανατολικού Αεροσταθμού -σχεδιάστηκε μεταξύ 1959 -1963 από τον αρχιτέκτονα Eero Saarinen και εγκαινιάστηκε το 1969-, είναι ήδη κηρυγμένο διατηρητέο μνημείο από το 2006.
Ολυμπιακός... θησαυρός
Έξι αεροπλάνα, συνυφασμένα με την ιστορία της αεροπορίας μας, βρίσκονται στον χώρο. Ένα από αυτά, το boeing με την επωνυμία “Olympic Eagle”, πρωτοπέταξε το 1973 και ήταν προσωπική παραγγελία του Αριστοτέλη Ωνάση για τις υπερατλαντικές πτήσεις. Αλλά και το “Mount Olympus” ξεκίνησε τις πτήσεις του επί εποχής Ωνάση.
Στη συλλογή του Πολιτιστικού Κέντρου Εργαζομένων Ολυμπιακής Αεροπορίας (ΠΟΛΚΕΟΑ) φυλάσσονται περισσότερα από 20.000 αντικείμενα, που καλύπτουν τρεις διαφορετικές περιόδους: την προ Ωνάση (1931- 1957), του Αρ. Ωνάση (1957 -1975) και εκείνη της Δημόσιας Ολυμπιακής Αεροπορίας, μετά το 1975. Αντικείμενα που έχουν διασωθεί χάρη στην ΠΟΛΚΕΟΑ, όπως επισημαίνεται στη μελέτη. Μεταξύ των αντικειμένων, βρίσκει κανείς έναν εξομοιωτή πτήσεων τύπου Fraska, τη Mercedes της οικογένειας του Αριστοτέλη Ωνάση, αερόστατο της Ολυμπιακής Αεροπορίας κ.ά.
Σύμφωνα με την ΠΟΛΚΕΟΑ, «με τη δημιουργία κατάλληλου χώρου για Μουσείο Πολιτικής Αεροπορίας εντός του πρώην Αεροδρομίου Ελληνικού, υπάρχει συμφωνία να παραχωρηθούν από το υπουργείο Εθνικής Άμυνας ένα αεροσκάφος Dakota DC-3 και ένα YS-11, αεροσκάφη ιδιαίτερης σημασίας για την Πολιτική Αεροπορία».
Το Κολέγιο και το αθλητικό κέντρο
Ξεχωριστής ομορφιάς είναι και τα κτήρια του πρώην Αμερικανικού Κολεγίου Θηλέων: κατασκευάστηκαν το 1932, αλλά το κολέγιο μετεγκαταστάθηκε -λόγω του θορύβου από τον αεροδιάδρομο- στην Αγία Παρασκευή το 1965. Σύμφωνα με τους μελετητές, «ο αρχικός πυρήνας του συγκροτήματος, της δεκαετίας 1930, αποτελείται από πέντε διώροφα και τριώροφα κεραμοσκεπή κτήρια με τετράριχτες στέγες. Το κεντρικό κτήριο, είναι τοποθετημένο στην προοπτική της κεντρικής αλέας - δρόμου με μνημειακή συμμετρία. Διαθέτει στεγασμένο πρόπυλο εισόδου με κιονοστοιχία». Το στιλ της αρχιτεκτονικής παραπέμπει σε ύστερο νεοκλασικισμό.
Ένα χωριστό κεφάλαιο είναι το Εθνικό Αθλητικό Κέντρο Νεότητας Αγίου Κοσμά, με τη δική του, πράγματι, ιστορία: «Ο σχεδιασμός του ΕΑΚΝ στον Άγιο Κοσμά ανατέθηκε το 1959 από την κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή στο Γραφείο Δοξιάδη, που ιδρύθηκε στην Αθήνα, από τον διεθνώς καταξιωμένο αρχιτέκτονα/πολεοδόμο Κωνσταντίνο Δοξιάδη το 1951...
Σύμφωνα με το Γραφείο Δοξιάδη, στόχος του έργου ήταν να δημιουργηθεί 'το μεγαλύτερο αθλητικό κέντρο έξω από την πόλη της Αθήνας, κατά μήκος της ακτογραμμής του Σαρωνικού', το οποίο θα αποτελούσε 'πόλο έλξης για τον επισκέπτη που φτάνει στην πρωτεύουσα από αέρος'. Αναμενόταν να εξυπηρετεί εκατοντάδες αθλητές από την Ελλάδα ή το εξωτερικό, καθώς και τους κατοίκους της Αθήνας». Στη γενική του σύλληψη, εξάλλου, «υπήρξε σημαντικό δείγμα αστικού, αρχιτεκτονικού και τοπικού σχεδιασμού σύμφωνα με τις αρχές του μοντέρνου κινήματος, χαρακτηριστικό της διεθνούς σχεδιαστικής πρακτικής του Γραφείου Δοξιάδη. Λειτούργησε έτσι, συγχρόνως, ως σημαντικό τοπόσημο για την Αθήνα και την Ελλάδα του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα και ταυτόχρονα ως αξιόλογο δείγμα της διεθνούς μεταπολεμικής αθλητικής και αρχιτεκτονικής ιστορίας».
Συντάκτες της 23σέλιδης έκθεσης είναι οι Πολίνα Πρέντου και Κατερίνα Χριστοφοράκη, αρχιτέκτονες - πολεοδόμοι, Βίβιαν Γλένη, νομικός - πολεοδόμος, και ο Νίκος Μπελαβίλας, διευθυντής του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος και αναπληρωτής καθηγητής του ΕΜΠ.
Πηγή φωτογραφιών: Φωτογραφικό Αρχείο Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος
