"Προς Θεού, μόνο να μην επαναληφθεί το 2015". Αυτό εύχονται αυτοί που λαμβάνουν τις αποφάσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο στη θέα της κρίσης στον Έβρο. Λίγο τους ενδιαφέρει εάν η Τουρκία εργαλειοποιεί τους πρόσφυγες, στέλνοντας το μήνυμα -και τα λεωφορεία- ότι τα σύνορα είναι ανοιχτά. Λίγο τους ενδιαφέρει τι θα συμβεί στα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου, που ήταν έτοιμα να εκραγούν και πριν από τη μεγάλη πορεία προς τον Έβρο. Αυτό που πραγματικά "καίει" τις κυβερνήσεις εκείνων των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που θεωρητικά ομνύουν ακόμη στις ευρωπαϊκές αρχές και αξίες -για τις Αυστρία, Ουγγαρία και σία δεν μιλάμε, τις έχουν απαρνηθεί από καιρό- είναι να καταφέρει η Ελλάδα, με οποιονδήποτε τρόπο και με τη βοήθειά τους, να κρατήσει τα σύνορα κλειστά.
Πρωτίστως, για ένα λόγο. Επειδή το 2015 το προσφυγικό λειτούργησε ως θρυαλλίδα για την έκρηξη της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη, χωρίς καμία κυβέρνηση να βρει το σθένος να αντιπαρατεθεί στο αφήγημα της "εισβολής". Πέντε χρόνια μετά, είναι η πολιτική των Όρμπαν, των Κουρτς και των Κατσίνσκι που κάνει κουμάντο στην Ευρώπη, υπό τον φόβο της ανόδου του Εθνικού Μετώπου στη Γαλλία ή της AfD στη Γερμανία. Ο τάχα αποσυνάγωγος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος μπορεί σήμερα να τρίβει τα χέρια του. Ο Όρμπαν τα έλεγε -και τα έκανε- από το 2015. Τώρα, όλοι ακολουθούν την πολιτική του.
Η υποχώρηση της ενσυναίσθησης
Στα πέντε χρόνια που πέρασαν από το 2015, ο κόσμος άλλαξε. Και οι κοινωνίες έχασαν σε μεγάλο βαθμό την ενσυναίσθησή τους, τη συμπόνια τους. Δεν έμεινε μάτι χωρίς να δακρύσει, τον Σεπτέμβριο του 2015, όταν εμφανίστηκε στα πρωτοσέλιδα του κόσμου η εικόνα του τρίχρονου Αϊλάν, πνιγμένου με το κόκκινο μπλουζάκι του σε μια παραλία στην πιο τουριστική ακτή της Μικρασίας. Με τον καιρό, για να αξιολογηθεί ως είδηση για την πρώτη σελίδα ένα ναυάγιο στο Αιγαίο ή την ανατολική Μεσόγειο θα πρέπει ο αριθμός των θυμάτων να είναι τριψήφιος.
Κούραση, αναισθησία ή μιθριδατισμός;
Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι σε όλη την Ευρώπη και βεβαίως στην Ελλάδα προσέφεραν εθελοντικά όλα αυτά τα χρόνια στους καταυλισμούς προσφύγων, έκαναν μαθήματα, κουβάλησαν τρόφιμα, μάζεψαν ρούχα, πήραν οικογένειες στα σπίτια τους, έβαλαν πλάτη για να απαλύνουν τον πόνο της προσφυγιάς. Αυτοί οι άνθρωποι είναι ακόμη εδώ, έχουν ακόμη το κουράγιο να βοηθάνε, κατεβαίνουν αυτές τις μέρες σε διαδηλώσεις, ενάντια στα push back, ενάντια στον εκφασισμό της Ευρώπης. Ωστόσο, τον τόνο τον δίνουν οι άλλοι, αυτοί που ξέμειναν από ανθρωπιά -ή έχουν κάνει επάγγελμα την απανθρωπιά- και το φωνάζουν για να δείξουν ότι τάχα έχουν δίκιο. Κι ότι μπορούν να το επιβάλουν. Κλασικό παράδειγμα, η ψηφοφορία τις προάλλες στη γερμανική Βουλή επί του αιτήματος των Πρασίνων να πάρουν οι δήμοι και οι κοινότητες που έχουν προσφερθεί 5.000 παιδιά και πρόσωπα από άλλες ευάλωτες ομάδες από τη Λέσβο και τα άλλα νησιά. Εκτός από την ακροδεξιά AfD, ψήφισαν κατά και οι Χριστιανοδημοκράτες και οι Σοσιαλδημοκράτες - με πέντε λαμπρές εξαιρέσεις. Όχι γιατί τα παιδιά δεν χρειάζονται προστασία -"πρέπει να τα σώσουμε", έλεγαν με τη φωνή να πάλλεται από συγκίνηση και όσοι καταψήφισαν- αλλά επειδή "πρώτα πρέπει να το κάνουν και άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Δεν θα ανοίξουμε τον ασκό του Αιόλου, δεν θα επαναληφθεί το 2015". Η χώρα που κατάφερε επιτυχώς να απορροφήσει σχεδόν ένα εκατομμύριο πρόσφυγες, τρέμει τώρα την... επιβάρυνση από μερικές χιλιάδες παιδιά. Και η καγκελάριος που όρθωσε το ανάστημά της το 2015, λέγοντας "θα τα καταφέρουμε", είναι περίπου αόρατη.
Οι ήττες της Ευρώπης...
Από το 2015 έχει περάσει μια αιωνιότητα, όχι μόνο πολιτικά και κοινωνικά, αλλά και γεωπολιτικά. Μέσα σ’ αυτά τα πέντε χρόνια η Ευρώπη για πρώτη φορά συρρικνώθηκε, εξαιτίας του Brexit. Μια χώρα, καλώς ή κακώς, της γύρισε την πλάτη. Όταν το 2016 η Ε.Ε. έκλεισε τη συμφωνία με την Τουρκία για το προσφυγικό -σας δίνουμε λεφτά, κρατάτε τους πρόσφυγες μακριά από τα εδάφη μας-, υποτίθεται ότι θα κέρδιζε χρόνο για να σχεδιάσει μια κοινή μεταναστευτική πολιτική και πολιτική ασύλου. Συμβατή με τις ευρωπαϊκές αξίες. Από σύνοδο σε σύνοδο κι από προεδρία σε προεδρία η απόφαση αναβάλλεται - τώρα για τη γερμανική προεδρία του δεύτερου εξαμήνου του 2020. Πάλι χωρίς βεβαιότητα επιτυχίας.
Ήδη από το 2014, πριν σκάσει -για την Ευρώπη- το καζάνι της Συρίας, όταν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες από την Αφρική θαλασσοπνίγονταν έξω από τη Λαμπεντούζα, η Ε.Ε. ορκιζόταν ότι θα αποκτήσει κοινή εξωτερική πολιτική, ότι θα είναι μια στιβαρή δύναμη ειρήνης που θα στηρίζει πολιτικές λύσεις στη Συρία, στη Λιβύη, στην Υεμένη, στην υποσαχάρια Αφρική. Τσάμπα οι όρκοι. Όταν δεν βάζει και η ίδια το χεράκι της -π.χ. πουλώντας όπλα στις εμπλεκόμενες στους πολέμους, από την Τουρκία μέχρι τη Σαουδική Αραβία- για να συνεχιστεί το μακελειό, παρακολουθεί αμήχανη και αδύναμη την Τουρκία, τη Ρωσία, το Ιράν, τη Σαουδική Αραβία να παίζουν πόλεμο στην ευρύτερη γειτονιά της.
...και ο μονόδρομος της Τουρκίας
Η Ευρώπη "ξαφνιάστηκε" όταν η σύγκρουση στη συριακή επαρχία του Ιντλίμπ έφτασε στο μη περαιτέρω, λες και χρειαζόταν δεκαπέντε think tank -έχει πολύ περισσότερα- για να το προβλέψει. Κι έστειλε τους τρεις προέδρους της στον Έβρο, όταν ο Ερντογάν είπε ότι άνοιξαν τα σύνορα, για να δείξει ότι προτεραιότητά της είναι η "Ευρώπη- φρούριο". Επειδή, όμως, ξέρει καλά ότι έχει γίνει από μόνη της όμηρος του Ερντογάν στο προσφυγικό, αφού του έχει... αναθέσει από το 2016 τη φροντίδα των προσφύγων, δεν έχει άλλη εναλλακτική από το να ανανεώσει τη συμφωνία της με τη Τουρκία. Ο "υπουργός Εξωτερικών" της Ένωσης, Ζοζέπ Μπορέλ, ήταν σαφής την Παρασκευή στο Ζάγκρεμπ. Πρώτα άσκησε κριτική στην Άγκυρα για την εργαλειοποίηση των προσφύγων και μετά πρόσθεσε: "Πρέπει να μιλήσουμε με τους Τούρκους για πολλά ζητήματα που αφορούν άμεσα στην ασφάλειά μας, καθώς η Τουρκία παίζει σημαντικό ρόλο τόσο στη Συρία όσο και στη Λιβύη". Κάποιοι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι το διατυπώνουν πιο κυνικά: "Αφού δεν είμαστε διατεθειμένοι να καλωσορίσουμε εκατομμύρια πρόσφυγες στην Ευρώπη, δεν έχουμε άλλη επιλογή από μια νέα συμφωνία με την Τουρκία. Αυτή τη φορά θα πρέπει να κάνουμε ρεαλιστικούς συμβιβασμούς, τους οποίους να μπορούμε και να τηρήσουμε". Και να δείτε ότι στο τέλος θα πιέσουν τον Μητσοτάκη να συνεννοηθεί με τον Ερντογάν για τις επιστροφές.
