«Σημαντικό ανθρώπινο δικαίωμα», χαρακτήρισε την πρόσβαση στα πολιτιστικά αγαθά η βουλεύτρια του ΣΥΡΙΖΑ «για όλους και όλες, για τους ανθρώπους με προβλήματα ακοής και όρασης, για τους πολίτες από μη ευνοημένες οικονομικά και μορφωτικά ομάδες, για τους νέους ανθρώπους, για τους ηλικιωμένους, γενικά για το κοινωνικό σύνολο».
Η ίδια κατά τη διάρκεια της συζήτησης στη Βουλή για την ενσωμάτωση της οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με επιτρεπόμενες χρήσεις πνευματικών έργων προς όφελος των τυφλών, των αμβλυώπων και των ατόμων με άλλα προβλήματα ανάγνωσης τόνισε ότι «είναι ένα βήμα που ενισχύει το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία στην περαιτέρω κοινωνική και επαγγελματική τους ένταξη και συμμετοχή τους με όρους ισότητας».
Παράλληλα, η βουλεύτρια του ΣΥΡΙΖΑ πρόσθεσε ότι το νομοσχέδιο καθορίζει τους όρους, σύμφωνα με τους οποίους οι αρμόδιοι φορείς εντυποαναπήρων δύνανται να παράγουν αντίγραφα σε προσβάσιμο μορφότυπο έργων, στα οποία έχουν νόμιμη πρόσβαση».
«Ως προς την αποζημίωση των δημιουργών των έργων και των άλλων δικαιούχων πνευματικών- συγγενικών δικαιωμάτων, το υπουργείο επιλέγει με το άρθρο 7 την αποζημίωση μόνο του συγγραφέα και του εκδότη των πανεπιστημιακών συγγραμμάτων ορίζοντας ύψος αποζημίωσης αντίστοιχο με το ό,τι προβλέπεται για αντίγραφα που απευθύνονται σε φοιτητές χωρίς εντυποαναπηρία. Για τους υπόλοιπους δημιουργούς και δικαιούχους δεν προβλέπεται καμία αμοιβή.
» Είναι δίκαιη αυτή η ρύθμιση; Ήταν μονόδρομος αυτή η επιλογή; Φυσικά και όχι. Διαβάζω για να κρατηθεί και στα πρακτικά το αντίστοιχο άρθρο που περιλαμβανόταν στο σχέδιο νόμου που είχε δώσει στη διαβούλευση η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, τον Φεβρουάριο του 2019, πριν δηλαδή ένα χρόνο. Μας λέτε ότι καθυστερήσαμε 4 μήνες, σε σχέση με τις προθεσμίες της ΕΕ, να φέρουμε το νόμο.
» Εσείς καθυστερήσατε έκτοτε άλλους 8 μήνες και προβήκατε σε νομοθέτηση που είναι μόνο λιτή και καθόλου πλήρης. Είναι γνωστή η προσέγγιση της κυβέρνησης που υποχρεώνει τους υπουργούς της να επικαλούνται μονίμως καθυστερήσεις που οφείλονται στην προηγούμενη κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Καταθέτω στα πρακτικά της Βουλής το άρθρο 7 του αντίστοιχου σχεδίου νόμου του ΣΥΡΙΖΑ», σχολίασε η Ρ.Χρηστίδου.
Αναλυτικά η ομιλία της Ρ.Χρηστίδου:
Ερχόμαστε σήμερα να συζητήσουμε την ενσωμάτωση στο εθνικό νομοθετικό πλαίσιο της Οδηγίας 2017/1564 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με επιτρεπόμενες χρήσεις πνευματικών έργων προς όφελος των τυφλών, των αμβλυώπων και των ατόμων με άλλα προβλήματα ανάγνωσης. Ουσιαστικά σκοπός του παρόντος σχεδίου νόμου είναι η εναρμόνιση του ν. 2121/1993 με την πιο πρόσφατη ευρωπαϊκή Οδηγία που τροποποιεί την παλαιότερη Οδηγία 2001/29. Οι ρυθμίσεις της νέας Οδηγίας 2017/1564 που καλούμαστε να ενσωματώσουμε αντιστοιχούν στις διατάξεις της Συνθήκης του Παγκόσμιου Οργανισμού Πνευματικής ιδιοκτησίας, γνωστότερης με τον τίτλο «Συνθήκη του Μαρακές».
Η Συνθήκη του Μαρακές, τέθηκε σε ισχύ στις 30 Σεπτεμβρίου 2016. Στις 13 Σεπτεμβρίου 2017 η Οδηγία 2017/1564 εισήγαγε στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης τις συγκεκριμένες εξαιρέσεις στους κανόνες δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας σε συμφωνία με τη συνθήκη. Στις 15 Φεβρουαρίου 2018 η Απόφαση 2018/254 του Συμβουλίου ενέκρινε τη σύναψη της συνθήκης και η πλήρης έγκριση ολοκληρώθηκε στις 12 Οκτωβρίου 2018.
Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ κατάρτησε σχετικό σχέδιο νόμου, για ενσωμάτωση της Οδηγίας που δόθηκε σε δημόσια διαβούλευση την πρώτη εβδομάδα του Φεβρουαρίου του 2019, όμως οι εκλογές δεν επέτρεψαν στην τότε Υπουργό κυρία Ζορμπά να φέρει στη Βουλή προς ψήφιση την τελική νομοθετική ρύθμιση του Υπουργείου.
Αυτά για την ιστορία, για τα βήματα που προηγήθηκαν προκειμένου να φτάσουμε στο σημερινό προς συζήτηση νομοσχέδιο που καθορίζει τους όρους, σύμφωνα με τους οποίους οι αρμόδιοι φορείς εντυποαναπήρων δύνανται να παράγουν αντίγραφα σε προσβάσιμο μορφότυπο έργων, στα οποία έχουν νόμιμη πρόσβαση. Καθορίζονται επίσης οι όροι για να παρουσιάζουν, να καθιστούν διαθέσιμα, να διανέμουν ή να δανείζουν τα εν λόγω αντίγραφα σε μη κερδοσκοπική βάση σε εντυποανάπηρους ή άλλον αρμόδιο φορέα με σκοπό την αποκλειστική χρήση τους από τους επωφελούμενους. Σύμφωνα με το νόμο αντίγραφο δύναται να παράγει και ο ίδιος ο ενδιαφερόμενος εντυποανάπηρος ή πρόσωπο που ενεργεί για λογαριασμό του, εφόσον ο επωφελούμενος έχει νόμιμη πρόσβαση στο έργο και το αντίγραφο προορίζεται για την ιδία αυτού χρήση.
Η ενσωμάτωση της Οδηγίας είναι ένα βήμα που ενισχύει το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία στην περαιτέρω κοινωνική και επαγγελματική τους ένταξη και συμμετοχή τους με όρους ισότητας. Είναι απαραίτητη η θέσπιση μέτρων εκ μέρους της Πολιτείας υπέρ των αναπήρων πολιτών με τελικό στόχο όχι μόνο την περισσότερη ένταξη αλλά με τελικό στόχο την πλήρη ένταξη. Αυτό αναγνωρίζεται και στο Σύνταγμα, στο άρθρο 4, παράγραφος 1, όπου δηλώνεται η ισότητα των Ελλήνων πολιτών έναντι των νόμων αλλά και ιδίως στο άρθρο 21 του Συντάγματος, στις παραγράφους 3 και 6, όπου διατυπώνεται με σαφήνεια ότι «τα άτομα με αναπηρία έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία τους, την επαγγελματική τους ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας». Όμοια, θετικές διακρίσεις και λήψεις μέτρων υπέρ των ατόμων με αναπηρία προβλέπονται και στο Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στα άρθρα 21 και 26.
Καλούμαστε λοιπόν σήμερα, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι να συζητήσουμε και να νομοθετήσουμε σχετικά με τον σημαντικό -τον σημαντικότατο- αποκλεισμό των συμπολιτών μας ΑΜΕΑ, τυφλών, αμβλυώπων ή ατόμων με άλλα προβλήματα ανάγνωσης. Μπορεί αυτός ο αποκλεισμός να μην είναι τόσο κραυγαλέος και αντιληπτός από το ευρύ κοινό όπως είναι, λόγου χάρη η απουσία μιας ράμπας για αμαξίδιο, η απουσία -ή συχνότερα ο κακός σχεδιασμός- ενός οδηγού όδευσης τυφλών στα ελληνικά πεζοδρόμια, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν είναι το ίδιο σημαντικός. Ως βασική αρχή, σε τέτοιες συζητήσεις, θα πρέπει να εκλαμβάνεται η θεώρηση του δικαιώματος ως δυνατότητα. Τη δυνατότητα άσκησης του δικαιώματος καλούμαστε να ενισχύσουμε, ως εκπρόσωποι του ελληνικού λαού. Και είναι υποχρέωση της Πολιτείας η εν γένει εξασφάλιση της δυνατότητας άσκησης των δικαιωμάτων, κάτι για το οποίο έχουμε έρθει πολλές φορές σε σύγκρουση με τις πολιτικές της Νέας Δημοκρατίας. Έχουμε σοβαρά παραδείγματα διαφωνιών: στα εργασιακά δικαιώματα, όπως φάνηκε και στη τελευταία κοινοβουλευτική συζήτηση, στα ζητήματα ταυτότητας φύλου, στο σεβασμό των δικαιωμάτων εκ μέρους των αστυνομικών αρχών και πάρα πολλά ακόμα. Στο συγκεκριμένο θέμα όμως που συζητάμε, φαίνεται να υπάρχει μια κατά αρχήν ομοφωνία, μια καλοδεχούμενη επί της αρχής ομοφωνία ότι η μη πρόσβαση ΑΜΕΑ τυφλών, αμβλυώπων ή ατόμων με άλλα προβλήματα ανάγνωσης σε πολιτιστικά αγαθά, συνιστά αποκλεισμό που έχει πολλαπλές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής του ατόμου, στη δυνατότητά του να επικοινωνήσει και να αλληλεπιδράσει ουσιαστικά όχι μόνο με το άμεσο κοινωνικό του περιβάλλον, αλλά -αν βάλουμε στην εξίσωση και το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης- με ολόκληρο τον κόσμο. Ο ανθρώπινος πολιτισμός, η λογοτεχνία, το θέατρο, η ποίηση, φυσικά η μουσική, είναι αγαθά που ψυχαγωγούν, που επιτρέπουν τη διασκέδαση, που διευκολύνουν την αναμέτρηση του ανθρώπου με το βάρος της ύπαρξης, που συντροφεύουν στην καθημερινότητα, στις στιγμές χαράς και στις δύσκολες στιγμές τον καθένα και την κάθε μία. Και για αυτό το λόγο είναι σημαντικό ανθρώπινο δικαίωμα η πρόσβαση στα πολιτιστικά αγαθά για όλους και όλες, για τους ανθρώπους με προβλήματα ακοής και όρασης, για τους πολίτες από μη ευνοημένες οικονομικά και μορφωτικά ομάδες, για τους νέους ανθρώπους, για τους ηλικιωμένους, γενικά για το κοινωνικό σύνολο.
Αντιστοίχως, όμως, πρέπει να λαμβάνεται πρόνοια για την προστασία των νόμιμων συμφερόντων των δικαιούχων δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων. Ο νομοθέτης, δηλαδή, καλείται αφενός να προβλέψει εύλογη αποζημίωση των δημιουργών για τη χρήση των έργων τους και αφετέρου να φροντίσει τον αποκλεισμό της παράνομης αναπαραγωγής και διάθεσης των έργων, με τη λήψη προληπτικών και αποτρεπτικών μέτρων. Αυτό το προβλέπει και η Οδηγία 2017/1564, θέτοντας ως θεμελιώδεις προϋποθέσεις της μετατροπής σε προσβάσιμο μορφότυπο την προηγούμενη νόμιμη πρόσβαση στο έργο και την υποχρέωση των αρμόδιων φορέων της λήψης κατάλληλων μέτρων αποτροπής της μη εξουσιοδοτημένης αναπαραγωγής, διανομής, παρουσίασης ή διάθεσης στο κοινό αντιγράφων έργων σε προσβάσιμο μορφότυπο.
Ο τρόπος που θα υλοποιηθούν αυτά σε κάθε κράτος, σε αρκετό βαθμό, επαφίεται στον εθνικό νομοθέτη. Έτσι σε πολλές χώρες η μετατροπή επιτρέπεται χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς αμοιβή, σε ορισμένες επιλέγεται μια ελάχιστη αμοιβή. Ο τρόπος επίσης της διασφάλισης της ιδιότητας των επωφελούμενων και της αποφυγής παράνομης διακίνησης έργων, της πειρατείας, όπως συνηθίζουμε να τη λέμε, ο τρόπος για την αποφυγή τέτοιων φαινομένων διαφέρει από κράτος σε κράτος.
Τι επιλογές κάνει ως προς τα θέματα αυτά το παρόν σχέδιο νόμου; Ως προς την αποζημίωση των δημιουργών των έργων και των άλλων δικαιούχων πνευματικών- συγγενικών δικαιωμάτων, το υπουργείο επιλέγει με το άρθρο 7 την αποζημίωση μόνο του συγγραφέα και του εκδότη των πανεπιστημιακών συγγραμμάτων ορίζοντας ύψος αποζημίωσης αντίστοιχο με το ό,τι προβλέπεται για αντίγραφα που απευθύνονται σε φοιτητές χωρίς εντυποαναπηρία. Για τους υπόλοιπους δημιουργούς και δικαιούχους δεν προβλέπεται καμία αμοιβή. Είναι δίκαιη αυτή η ρύθμιση; Ήταν μονόδρομος αυτή η επιλογή; Φυσικά και όχι. Διαβάζω για να κρατηθεί και στα πρακτικά το αντίστοιχο άρθρο που περιλαμβανόταν στο σχέδιο νόμου που είχε δώσει στη διαβούλευση η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, τον Φεβρουάριο του 2019, πριν δηλαδή ένα χρόνο. Μας λέτε ότι καθυστερήσαμε 4 μήνες, σε σχέση με τις προθεσμίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να φέρουμε το νόμο. Εσείς καθυστερήσατε έκτοτε άλλους 8 μήνες και προβήκατε σε νομοθέτηση που είναι μόνο λιτή και καθόλου πλήρης. Είναι γνωστή η προσέγγιση της κυβέρνησης που υποχρεώνει τους υπουργούς της να επικαλούνται μονίμως καθυστερήσεις που οφείλονται στην προηγούμενη κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Καταθέτω στα πρακτικά της Βουλής το άρθρο 7 του αντίστοιχου σχεδίου νόμου του ΣΥΡΙΖΑ.
Με το άρθρο που σας καταθέτω, προβλεπόταν αμοιβή για τους δικαιούχους των πνευματικών έργων, μικρή, ενδεχομένως συμβολική, ενδεχομένως μηδενική αν δεν υπήρχε κερδοσκοπικός χαρακτήρας ή αν η ζημία ενός δικαιούχου είναι ελάχιστη. Απορούμε γιατί εσείς, πηγαίνοντας αδικαιολόγητα στο άλλο άκρο, απαγορεύετε αυτήν την αμοιβή, που αφορά πάρα πολλούς δημιουργούς και άλλους δικαιούχους αφού ως «έργο», στο άρθρο 3 του νόμου που φέρνετε, ορίζεται, σύμφωνα και με την ευρωπαϊκή Οδηγία, κάθε τι υπό μορφή βιβλίου, περιοδικού, επιστημονικού ή άλλου, εφημερίδας ή άλλου είδους εντύπου και σημειογραφίας, στην οποία συμπεριλαμβάνονται οι παρτιτούρες και οι εικονογραφήσεις. Και όλα αυτά ενώ ταυτόχρονα, με το άρθρο 5 προστίθεται παράγραφος 5 στο άρθρο 28Α του ν. 2121/1993, στην οποία προβλέπεται η διασυνοριακή ανταλλαγή αντιγράφων μεταξύ κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πιο συγκεκριμένα ορίζεται ότι επιτρέπεται στον αρμόδιο φορέα και πάλι χωρίς την άδεια του δημιουργού του έργου και χωρίς αμοιβή να εκτελεί τις πράξεις της δημιουργίας αντιγράφων σε προσβάσιμο μορφότυπο για λογαριασμό επωφελουμένου ή άλλου αρμόδιου φορέα που είναι εγκατεστημένος σε άλλο κράτος μέλος της ΕΕ.
Είναι φανερό πως πρόκειται για νομοθετική πρόβλεψη ισοπεδωτική, που τσουβαλιάζει τα πάντα, που αφαιρεί δικαιώματα πνευματικών δημιουργών, χωρίς καμία δικαιολογία, ως να είναι τα δικαιώματα αυτά χωρίς σημασία. Η δυνατότητα θέσπισης καταβολής εύλογης αμοιβής προβλέπεται τόσο στη Συνθήκη του Μαρρακές όσο και στην οδηγία 2017/1564 και υπάρχουν άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπως η Γερμανία και η Δανία που έχουν υιοθετήσει μοντέλα εύλογης αμοιβής. Βεβαίως άλλες χώρες δεν το έχουν κάνει. Τονίζουμε ότι η υποχρέωση καταβολής εύλογης αμοιβής δεν πρέπει να βαρύνει τους ίδιους τους εντυποανάπηρους, όμως υποστηρίζουμε, ότι υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, σαν αυτές που προέβλεπε το σχέδιο νόμου του ΣΥΡΙΖΑ, εύλογη αμοιβή πρέπει να καλύπτεται από το κράτος, σε ύψος που πρέπει να ρυθμίζεται από τις προϋποθέσεις αυτές. Σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να μπούμε, σε μια αντιπαράθεση δικαιωμάτων. Και τα πνευματικά δικαιώματα των δικαιούχων είναι σεβαστά αλλά και το δικαίωμα πρόσβασης σε πολιτιστικά αγαθά των συμπολιτών μας. Η ευθύνη διαφύλαξης και των δύο είναι ευθύνη του κράτους. Είμαστε εντελώς αντίθετοι με την νεοφιλελεύθερη λογική που ζητά το κράτος να μην αναλαμβάνει τις υποχρεώσεις που του αναλογούν και συνεπώς διαφωνούμε με το άρθρο 7 του παρόντος νόμου, όπως άλλωστε διαφωνούν και οι σχετικοί φορείς των δημιουργών και των δικαιούχων, για παράδειγμα ο ΟΣΔΕΛ, ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου.
Ομοίως, έχουμε πολύ σοβαρές επιφυλάξεις και για το άρθρο 6 του σχεδίου νόμου που συζητάμε. Το νομοσχέδιο προβλέπει την υποχρέωση παροχής ψηφιακής μορφής των έργων στους αρμόδιους φορείς σε ψηφιακή μορφή χωρίς να έχει προηγηθεί αίτημα από έναν αρμόδιο φορέα που να στηρίζεται σε υπαρκτές ανάγκες επωφελούμενου. Πρόκειται για υπερβολικά γενικό αίτημα που εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους πνευματικής πειρατείας, ιδιαίτερα καθώς το σχέδιο νόμου προβλέπει βέβαια ότι οι αρμόδιοι φορείς που προβαίνουν στη δημιουργία αντιγράφων προς όφελος των εντυποανάπηρων, οφείλουν να λαμβάνουν κατάλληλα μέτρα για την αποτροπή της μη εξουσιοδοτημένης αναπαραγωγής, διανομής, παρουσίασης ή διάθεσης στο κοινό αντίγραφων έργων σε προσβάσιμο μορφότυπο, χωρίς όμως να εξειδικεύονται τα μέτρα αυτά. Έτσι επαφίεται στην βούληση του κάθε φορέα να επιλέξει εκείνο τα μέτρα που θεωρεί κατάλληλα για την αποτροπή της παράνομης αναπαραγωγής. Μια τέτοια τόσο «ανοιχτή» δυνατότητα είναι πολύ επικίνδυνη.
Ο νόμος πρέπει να προβλέπει συγκεκριμένες ρυθμίσεις που να αφορούν την πιστοποίηση των επωφελούμενων και την ασφαλή χορήγηση κωδικών, καθώς και την χρήση υδατογραφημάτων και άλλων τεχνολογικών μέτρων που να αποτρέπουν τη δυνατότητα παράνομης αντιγραφής. Δεν πρόκειται για κάτι πολύ δύσκολο και πολύπλοκο. Στη χώρα μας υπάρχουν φορείς που ακολουθούν σχετικές βέλτιστες πρακτικές και μέτρα που είναι κατάλληλα, αποτελεσματικά και εξυπηρετούν όλους τους παραπάνω στόχους. Οι πρακτικές τους είναι αποδεκτές και από τους δημιουργούς και τους δικαιούχους και από τους επωφελούμενους χρήστες.
Θεωρούμε ότι το νομοσχέδιο θα πρέπει να προβλέψει την γενικευμένη υιοθέτηση σχετικών μέτρων και να τα καταστήσει υποχρεωτικά για όλους τους αναγνωρισμένους φορείς. Έτσι θα δημιουργηθεί και ένα κλίμα εμπιστοσύνης και ασφάλειας στο χώρο των δημιουργών και των δικαιούχων δικαιωμάτων πνευματικών έργων, ένα κλίμα εμπιστοσύνης και ασφάλειας που είναι απαραίτητο για να λειτουργήσει θετικά το νομοσχέδιο στην πράξη. Στην οικοδόμηση τέτοιου κλίματος θα συμβάλλει ευνοϊκά και η νομοθέτηση της δυνατότητας των δικαιούχων των έργων να ζητούν και να λαμβάνουν σχετικές πληροφορίες κατά τακτά χρονικά διαστήματα αναφορικά ιδίως με τον αριθμό και τους τίτλους των έργων που διατίθενται σε εντυποανάπηρους σε μορφή αναγνώσιμη από αυτούς. Ούτε αυτό προβλέπεται στο νόμο και είναι μια παράλειψη που είναι πολύ εύκολο να διορθωθεί, αρκεί να υπάρξει πολιτική βούληση.
Κλείνοντας αυτήν την πρώτη τοποθέτηση μου ως προς το σχέδιο νόμου και συνοψίζοντας, απευθυνόμενη προς την Υπουργό, σας καλώ να λάβετε υπόψη σας τις παρατηρήσεις που σας κάνουμε ως προς τα επιμέρους άρθρα. Ανάλογα με τι θα μας πείτε στην τελική τοποθέτηση σας και ανάλογα με τυχόν αλλαγές που ενδεχομένως θα προβείτε, θα εξαρτηθεί και η τελική μας ψήφος. Πιστεύω ότι το θέμα των πνευματικών δικαιωμάτων αλλά και οι ανάγκες των εντυποανάπηρων συμπολιτών είναι πεδία που δεν χρειάζονται την κάθετη κομματική αντιπαράθεση. Είναι στο χέρι σας να διαμορφωθεί ένα πλαίσιο συνεννόησης και συναίνεσης στο υπό συζήτηση νομοσχέδιο.
