Όταν στις αρχές Δεκεμβρίου θα μαζευτούν στο Λονδίνο οι ηγέτες των κρατών - μελών του ΝΑΤΟ σε μια “γενέθλια” σύνοδο κορυφής, καθώς η Βορειοατλαντική Συμμαχία έχει κλείσει τα 70, η ατμόσφαιρα δεν θα έχει τίποτε γιορτινό. Το “απομεινάρι του Ψυχρού Πολέμου”, η Συμμαχία, που διατηρήθηκε και συνεχίζει να διευρύνεται σχεδόν τριάντα χρόνια μετά τη διάλυση του αντίπαλου δέους, περνάει πάλι κρίση. Για κάποιους υπαρξιακή.
Όταν πριν από δυόμισι χρόνια ο τότε νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ είχε χαρακτηρίσει το ΝΑΤΟ “παρωχημένο”, οι Ευρωπαίοι εταίροι του είχαν σοκαριστεί, αλλά κατά βάθος δεν τον είχαν πάρει πολύ στα σοβαρά. Ο Τραμπ έχει συνηθίσει το σύμπαν στα μεγάλα λόγια, αλλά και στις απότομες αλλαγές της άποψής του. Το “παρωχημένο” έγινε πολύ σύντομα “σπουδαίο”. Και ο Αμερικανός Πρόεδρος, αντί να πάρει το καπελάκι του και να φύγει όπως είχε απειλήσει, εδώ και δύο χρόνια πιέζει τους εταίρους του -με αρκετή επιτυχία- να βάλουν πιο βαθιά το χέρι στην τσέπη για τις στρατιωτικές δαπάνες της Συμμαχίας.
Ωστόσο, η πρόσφατη... διάγνωση του Γάλλου Προέδρου Εμανουέλ Μακρόν ότι το ΝΑΤΟ είναι “εγκεφαλικά νεκρό” προκάλεσε πολύ μεγαλύτερο σοκ. Επειδή τον Μακρόν τον παίρνουν πολύ περισσότερο στα σοβαρά, επειδή τους τρομάζει η αλήθεια που περιέχουν τα λόγια του κι επειδή δεν είναι Πρόεδρος μιας... τυχαίας χώρας. Σε τελική ανάλυση, η Γαλλία είναι μία από τις τρεις χώρες του ΝΑΤΟ που έχει πυρηνικά, ενώ τα τελευταία χρόνια κάνει και τους δικούς της “ανθρωπιστικούς” πολέμους -π.χ. στη Λιβύη ή στο Μάλι- ή συμμετέχει στους πολέμους των Αμερικανών έστω και με περιορισμένες δυνάμεις - π.χ. στη Συρία.
Οι φόβοι των Ανατολικών...
Οι πιο σοκαρισμένοι είναι οι νεότεροι εταίροι του ΝΑΤΟ, οι χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, που θεωρούν ότι οι Αμερικανοί είναι οι μόνοι που θα τους σώσουν σε περίπτωση που τους επιτεθεί η ρωσική αρκούδα. Ειδικά μετά τον πόλεμο της Ουκρανίας και την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία -κατόπιν δημοψηφίσματος-, οι χώρες της Βαλτικής αλλά και η Πολωνία έχουν αγκιστρωθεί από το ΝΑΤΟ και έπαθαν περίπου κρίση υστερίας στο άκουσμα της σκληρής κριτικής του Μακρόν. Ίσως θα έπρεπε να φοβούνται πολύ περισσότερο την στροφή του Τραμπ - ο οποίος επί της ουσίας ακολουθεί με πιο βάρβαρο τρόπο την πολιτική του προκατόχου του Μπάρακ Ομπάμα, που είχε στρέψει το βλέμμα του από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό. Ο Αμερικανός Πρόεδρος έχει αναγάγει σε νούμερο ένα αντίπαλο την Κίνα - και δεν φαίνεται να “καίγεται” για τη Ρωσία και κατ’ επέκταση για το ΝΑΤΟ.
...και η ακροβασία της Γερμανίας
Λιγότερο σοκαρισμένα και περισσότερο ενοχλημένα αντέδρασε στον “εγκεφαλικό θάνατο” η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, που χαρακτήρισε την έκρηξη του Μακρόν “όχι απαραίτητη”. Η Μέρκελ πάντοτε υποστήριζε ένθερμα τη Συμμαχία, ήδη από τα μακρινά χρόνια που ήταν στην αντιπολίτευση, και θεωρούσε έγκλημα καθοσιώσεως να αρνείται κανείς την... αλληλεγγύη του στους Αμερικανούς, ακόμη κι όταν ξεκινούσαν τον δεύτερο πόλεμο με το Ιράκ. Τώρα, και παρά τα σοβαρά προβλήματά της με τον Τραμπ και την πολιτική του, η Μέρκελ δεν θέλει πειράματα με το ΝΑΤΟ, ούτε να υποκατασταθεί η Βορειοατλαντική Συμμαχία με μια “Ευρωπαϊκή Αμυντική Ένωση”, όπως “καταγγέλλει” ότι θέλει ο Μακρόν η υπουργός Άμυνας της κυβέρνησής της Άνεγκρετ Κραμπ Κάρενμπαουερ. Βέβαια, η Μέρκελ προσπαθεί να πατάει πάντα σε όλες τις βάρκες - και να μη να τα σπάσει εντελώς με τον Γάλλο Πρόεδρο. Γι’ αυτό και ανέθεσε στον υπουργό της των Εξωτερικών να καταθέσει μια πρόταση -να ’χαμε να λέγαμε- για να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα: να εξευμενίσει τον Μακρόν, αλλά να φροντίσει ώστε να αναβληθεί μια ουσιαστική συζήτηση επί της κριτικής του.
Οι σκέψεις και οι... συσκέψεις
Μάλλον πιστός στη λογική “όποιος δεν θέλει να αποφασίσει συσκέπτεται”, ο Χάικο Μάας πρότεινε στην πρόσφατη υπουργική σύνοδο του ΝΑΤΟ τη δημιουργία μιας επιτροπής που θα διατυπώσει προτάσεις για το μέλλον της Συμμαχίας.
Σ’ αυτή την επιτροπή εμπειρογνωμόνων, σύμφωνα με την πρόταση Μάας, θα πρέπει να συμμετέχουν πρώην υπουργοί Εξωτερικών και Άμυνας του ΝΑΤΟ και υψηλοί αξιωματούχοι από όλους τους τομείς της Συμμαχίας, ενώ στόχος είναι να υποβάλουν τις προτάσεις τους μέχρι την επόμενη τακτική σύνοδο του ΝΑΤΟ, δηλαδή μετά τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές. Ο Γάλλος ομόλογος του Μάας έσπευσε να καλωσορίσει την πρόταση λέγοντας ότι η κυβέρνησή του προτίθεται να καταθέσει σύντομα τις απόψεις της για το πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει η επιτροπή. Ωστόσο, είναι αμφίβολο εάν μπορούν να “γεφυρωθούν” οι δύο διαφορετικές απόψεις που υπάρχουν σήμερα στο ευρωπαϊκό σκέλος του ΝΑΤΟ - οι ΗΠΑ φαίνεται να έχουν άλλες προτεραιότητες. Ο Μακρόν ουσιαστικά λέει “ξεχάστε τους Αμερικανούς, πρέπει οι Ευρωπαίοι να ασχοληθούμε μόνοι μας με την άμυνα και τη διεκδίκηση των συμφερόντων μας”. Και οι άλλοι λένε, πρωτίστως οι Ανατολικοί αλλά και οι Γερμανοί, “έχουμε απόλυτη ανάγκη το ΝΑΤΟ και δεν μπορούμε χωρίς τους Αμερικανούς”.
Τα αναπάντητα ερωτήματα
Αν και αυτή τη στιγμή το ΝΑΤΟ “τρέχει” στρατιωτικές επιχειρήσεις ή έστω “δραστηριοποιείται” στο Αφγανιστάν, το Κόσοβο, στη Βαλτική, στα δυτικά Βαλκάνια, στη Μεσόγειο (επιχείρηση Sea Guardian) και στο Ιράκ, επισήμως με 20.000 στρατιώτες, ουσιαστικά στηρίζει την ισχύ του στην αποτρεπτική του δύναμη. Όχι τόσο στα ίδια τα τεθωρακισμένα του δηλαδή, αλλά στην ετοιμότητά του να τα χρησιμοποιήσει - ή έστω στη βεβαιότητα συμμάχων και αντιπάλων ότι θα το κάνει εάν χρειαστεί. Υποτίθεται ότι η δύναμή του είναι το περιβόητο άρθρο 5. Ωστόσο, για πρώτη φορά στην ιστορία της Συμμαχίας -όπως επισημαίνει ο Μακρόν και κατά βάθος το φοβούνται και πολλοί άλλοι- δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι το άρθρο 5 θα ενεργοποιηθεί σε περίπτωση που θα δηλώσει ότι απειλείται ένα κράτος - μέλος. Εάν η Ρωσία απειλούσε τη Λετονία, θα έσπευδαν οι ΗΠΑ να την υπερασπιστούν; Ή εάν αύριο αποφάσιζε η Συρία να αντεπιτεθεί στην Τουρκία, θα έτρεχαν οι Γερμανοί να την προστατεύσουν; Υποθετικά ερωτήματα, χωρίς απαντήσεις. Ο Μακρόν δεν απαντά ακριβώς “όχι”, προτιμά το “δεν ξέρω”.
Θα ξεπεράσει το ΝΑΤΟ κι αυτή την κρίση, όπως τα κατάφερε στη δεκαετία του ’90, όταν πολλοί έλεγαν ότι ήρθε η ώρα να διαλυθεί ακολουθώντας το παράδειγμα του Συμφώνου της Βαρσοβίας; Ή όπως ξεπέρασε τον διχασμό του 2003, όταν οι Γάλλοι και οι Γερμανοί είπαν στον Τζορτζ Μπους τζούνιορ κάνε μόνος σου τον πόλεμο στο Ιράκ; Οι πιθανότητες είναι μάλλον μαζί του, παρά εναντίον του. Αφενός διότι η τόλμη δεν είναι το βασικό χαρακτηριστικό των ευρωπαϊκών ηγεσιών, αφετέρου επειδή οι διατλαντικές σχέσεις είναι πολύ στενές και η αλληλεξάρτηση μεγάλη. Για την ώρα τουλάχιστον.
