Το ερώτημα εάν πρέπει να μπορούν να συμμετέχουν στις εθνικές εκλογές και στα δημοψηφίσματα οι απόδημοι Έλληνες, απ’ όπου βρίσκονται, έχει απασχολήσει πολλές κυβερνήσεις τις τελευταίες δεκαετίες, ενώ έχει γίνει και η αιτία για σφοδρές πολιτικές αντιπαραθέσεις. Η αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα, ανέκαθεν μεταναστευτική χώρα, έχει στείλει στο εξωτερικό εκατομμύρια από τα... παιδιά της, με αποτέλεσμα μια τέτοια νομοθετική ρύθμιση να είναι -δυνάμει- ικανή να αλλάξει το εκλογικό αποτέλεσμα. Ως εκ τούτου, πρόκειται -για πολλούς- για μια καθαρά πολιτική αποφάση, που μόνο ως τέτοια μπορεί να κριθεί. Την ίδια στιγμή, είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια της οικονομικής κρίσης έχει γίνει εξαιρετικά συχνό το φαινόμενο της διαμονής Ελλήνων σε άλλες χώρες -κυρίως εντός Ε.Ε.-, που διεκδικούν το δικαίωμα να συμμετέχουν κανονικά στις εθνικές εκλογές απ’ όπου βρίσκονται, καθώς διατηρούν στενούς δεσμούς με τη χώρα και τους απασχολούν άμεσα οι πολιτικές εξελίξεις. Ωστόσο, η δυνατότητα ταχυδρομικής ψήφου ή ψήφου στην πρεσβεία δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή, ενώ έχει διατυπωθεί και το επιχείρημα ότι κάτι τέτοιο θα κόστιζε πολύ στο Ελληνικό Δημόσιο και θα ήταν δύσκολο να υπάρξει αξιόπιστος έλεγχος της διαδικασίας. Σημειώνεται ότι στις ευρωεκλογές, οι Έλληνες κάτοικοι σε άλλα κράτη μέλη της Ε.Ε. μπορούν να ψηφίσουν για τους Έλληνες ευρωβουλευτές απ’ όπου βρίσκονται.
Σύμφωνα με σχετική έρευνα της ερευνητικής υπηρεσίας του Ευρωκοινοβουλίου (Ιούνιος 2015), η απλή έλλειψη νομικών διατάξεων για την κατάθεση ψήφου από το εξωτερικό δεν αποτελεί “στέρηση δικαιωμάτων”, αφού, όπως εξηγεί, “δυσχεραίνει την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος, χωρίς όμως να την εξαλείφει”. Ωστόσο, αναφέρεται πως, η “στέρηση δικαιώματος ψήφου λόγω διαμονής στο εξωτερικό μπορεί να λάβει τη μορφή θετικών προϋποθέσεων, όπως είναι η ελάχιστη περίοδος διαμονής στη χώρα, ή αρνητικών: απώλεια των εκλογικών δικαιωμάτων μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα διαμονής στο εξωτερικό”.
Στις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε. πάντως, οι πρακτικές που εφαρμόζουν στο εν λόγω ζήτημα ποικίλλουν. Συνολικά, στις περισσότερες χώρες (εκτός της Μάλτας, της Κύπρου, της Ελλάδας και της Ιρλανδίας), υπάρχουν προβλέψεις για ψήφο από το εξωτερικό αλλά συνήθως συνοδεύονται από ποικίλους περιορισμούς.
Συγκεκριμένα, στον Ηνωμένο Βασίλειο, οι πολίτες που διαμένουν στο εξωτερικό μέχρι και 15 χρόνια μπορούν να ψηφίσουν με ταχυδρομική ψήφο ή μέσω κάποιου άλλου προσώπου. Οι προϋποθέσεις είναι ότι είναι Βρετανοί πολίτες και ότι ήταν εγγεγραμμένοι να ψηφίσουν μέσα στα τελευταία 15 χρόνια. Οι πολίτες αυτοί μπορούν να ψηφίσουν για τις εθνικές εκλογές, τις ευρωεκλογές και για κάποια δημοψηφίσματα (κάθε δημοψήφισμα έχει διαφορετικούς κανόνες). Επίσης, εφόσον κάποιος πολίτης που μένει στο Ην. Βασίλειο βρίσκεται για κάποιο λόγο εκτός χώρας την ημέρα των εκλογών, μπορεί και αυτός να ψηφίσει μέσω ταχυδρομείου ή μέσω κάποιου άλλου προσώπου.
Στην Ιρλανδία, από την άλλη, οι πολίτες που διαμένουν στο εξωτερικό δεν έχουν καν το δικαίωμα να ψηφίσουν (ούτε αν ταξιδέψουν στη χώρα), καθώς δεν μπορούν να μπουν στον εκλογικό κατάλογο. Εξαίρεση αποτελούν οι διπλωμάτες και οι στρατιωτικοί που υπηρετούν εκτός, οι οποίοι έχουν δικαίωμα ταχυδρομικής ψήφου. Σημειώνεται ότι διεξάγεται εδώ και πολλά χρόνια συζήτηση για την αλλαγή του νόμου και σχετικό δημοψήφισμα (που αφορά όμως την εκλογή προέδρου και όχι τις γενικές εκλογές) αναμένεται να λάβει χώρα μέσα στη χρονιά.
Στην Ιταλία, οι κάτοικοι εξωτερικού μπορούν να ψηφίσουν για τις βουλευτικές εκλογές στην πρεσβεία της χώρας και για τα δημοψηφίσματα μέσω ταχυδρομείου. Στις χώρες που δεν υπάρχει ιταλική διπλωματική αποστολή, οι Ιταλοί πολίτες που επιθυμούν να ψηφίσουν μπορούν να ταξιδέψουν στην Ιταλία και το κράτος τούς επιστρέφει το 75% των εισιτηρίων τους.
Στη Γαλλία, οι κάτοικοι εξωτερικού μπορούν να ψηφίσουν εξουσιοδοτώντας κάποιον άλλο (σε όλες τις εκλογές, συμπεριλαμβανομένων των προεδρικών και των δημοψηφισμάτων), με ταχυδρομική ψήφο ή ακόμα και μέσω Ίντερνετ (στις βουλευτικές και στις ευρωπαϊκές). Μάλιστα, υπάρχει διαφορετική λίστα βουλευτών και μελών Γερουσίας που εκπροσωπούν τους Γάλλους που βρίσκονται εκτός της χώρας.
Στη Γερμανία, η ταχυδρομική ψήφος ισχύει για όσους βρίσκονται στο εξωτερικό προσωρινά ή για όσους ζουν στο εξωτερικό αλλά είχαν κατοικήσει στη Γερμανία για συνεχόμενη περίοδο τουλάχιστον τριών μηνών τα τελευταία 25 χρόνια. Επίσης, δικαίωμα ψήφου έχουν οι απόδημοι που μπορούν να αποδείξουν ότι έχουν στενές σχέσεις με το πολιτικό περιβάλλον στη χώρα και επηρεάζονται από αυτό.
Στην Ισπανία, οι κάτοικοι και οι επισκέπτες εξωτερικού μπορούν να ψηφίσουν στις εθνικές και στις κοινοτικές εκλογές στην πρεσβεία ή ταχυδρομικά. Μάλιστα, υπάρχει σχετικό όργανο, το Γενικό Συμβούλιο για τους Ισπανούς πολίτες που βρίσκονται στο εξωτερικό, το οποίο υπερασπίζεται τα συμφέροντα των Ισπανών αποδήμων.
Αντίστοιχα δικαιώματα έχουν, τέλος, και μικρότερες χώρες, όπως το Βέλγιο (με νόμο του 2017) και η Πορτογαλία. Στη Σουηδία και στην Αυστρία μπορούν να ανανεώνουν το δικαίωμα ψήφου κάθε δέκα χρόνια.
