Χιλιάδες γονείς κάθε χρόνο πληρώνουν ιδιωτικές τράπεζες βλαστοκυττάρων, στην προσπάθειά τους να δράσουν προληπτικά για την καλή υγεία των παιδιών τους, στην περίπτωση που αυτά νοσήσουν σοβαρά κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Έτσι, μια επιχειρηματική δραστηριότητα αναπτύσσεται ραγδαία στην Ελλάδα τα τελευταία 13 χρόνια, με αποτέλεσμα η χώρα μας να διαθέτει περίπου το 20% των ιδιωτικών τραπεζών που λειτουργούν παγκοσμίως.
Τα «βλαστοκύτταρα», αρχέγονα εμβρυονικά κύτταρα, αποτελούν μια κατηγορία κυττάρων της αιμοποιητικής σειράς, που χρησιμοποιούνται από το ομφαλοπλακουντικό αίμα (ΟΠΑ), το οποίο είναι το αίμα που παραμένει στον ομφάλιο λώρο και τον πλακούντα, αμέσως μετά τη γέννηση ενός μωρού και είναι πλούσιο σε κύτταρα που αξιοποιούνται ως εναλλακτική πηγή μεταμόσχευσης μυελού των οστών. Ο λόγος που προτιμώνται, είναι ότι, ενώ η συμβατότητα δότη-λήπτη σε μεταμοσχεύσεις μυελού των οστών πρέπει να αγγίζει το 100%, με το ομφαλοπλακουντιακό αίμα η απαραίτητη συμβατότητα «πέφτει» στο 65%-70%.
Οι άνω των 10 ιδιωτικές τράπεζες -εγχώριες ή παραρτήματα ξένων οργανισμών- υποστηρίζουν ότι φυλάσσουν τα κύτταρα για μελλοντική χρήση από τον ίδιο τον δότη, ο οποίος καλείται να αποδώσει υψηλό τίμημα που κυμαίνεται από 900 έως 2.000 ευρώ. Εκείνο που δεν γνωρίζουν όμως οι γονείς, αφού τα πολύχρωμα και ιλουστρασιόν φυλλάδια που τους μοιράζονται δεν το αναφέρουν, είναι ότι τα βλαστοκύτταρα αυτά ιατρικώς αποκλείεται να χρησιμοποιηθούν στο παιδί τους.
Όπως έχει καταγράψει σε πόρισμά της η Ελληνική Αιματολογική Εταιρεία, «το ομφαλικό μόσχευμα του ασθενούς δεν είναι κατάλληλο για μεταμόσχευση προς τον ίδιο, επειδή είτε πάσχει σίγουρα και το ίδιο (σε κληρονομικές παθήσεις όπως είναι η μεσογειακή αναιμία) είτε πάσχει δυνητικά (σε περιπτώσεις εμφάνισης λευχαιμίας τα πρώτα έτη της ζωής)». Επιπλέον, «σε περιπτώσεις λευχαιμιών το αυτόλογο μόσχευμα (από τον ίδιο τον ασθενή) υστερεί του αλλογενούς (από άλλον άνθρωπο) επειδή στερείται αντιλευχαιμικής δράσης».
Οι μεγαλύτερες επιστημονικές Εταιρείες στην Αμερική και την Ευρώπη είναι αντίθετες µε την Ιδιωτική Κατάθεση επειδή δεν υπάρχει τεκμηριωμένη επιστημονική βάση. Αντιθέτως, υποστηρίζουν την ανάπτυξη δημόσιων τραπεζών από κρατικές αρχές, από τις οποίες θα μπορούσαν να βρουν κατάλληλα μοσχεύματα και την ευκαιρία να ζήσουν όλα τα παιδιά που έχουν ένδειξη μεταμόσχευσης.
“Στον αέρα” 30.000 γονείς
Τον επισφαλή χαρακτήρα των υποσχέσεων των ιδιωτικών τραπεζών φανερώνει και το πρόσφατο παράδειγμα της Stem - Health Hellas, που με ένα απλό e-mail ενημέρωσε τους 30.000 γονείς που την εμπιστεύτηκαν ότι υπάρχει «άμεσος κίνδυνος καταστροφής των βλαστικών κυττάρων των παιδιών» τους. Στην ηλεκτρονική της επιστολή ανέφερε ότι δεν άντεξε τον αθέμιτο ανταγωνισμό, αποδίδοντας το βάρος της ευθύνης για την τύχη των κυττάρων στον όμιλο «Υγεία», όπου βρίσκονταν οι εγκαταστάσεις της εταιρείας. Από την πλευρά του ο όμιλος έκανε λόγο για μετακύλιση ευθυνών, αναφέροντας ταυτόχρονα ότι φροντίζει για τη συντήρηση των μονάδων.
Η αλήθεια είναι ότι η συντριπτική πλειονότητα των ιδιωτικών τραπεζών δεν έχουν λάβει πιστοποίηση και ταυτόχρονα, το κόστος λειτουργίας είναι πολύ υψηλό και συνεπώς είναι αμφίβολο το κατά πόσο οι ιδιωτικοί αυτοί οργανισμοί, που λειτουργούν με γνώμονα το κέρδος, συλλέγουν και συντηρούν σωστά το ΟΠΑ, ώστε να είναι κατάλληλο προς χρήση.
Ενδεικτική είναι και η γνωμοδότηση της Ομάδας Ηθικής και Δεοντολογίας της Ε.Ε., που το 2004 αποφάνθηκε ότι «οι τράπεζες αυτές υπόσχονται περισσότερα απ’ ό,τι μπορούν να πραγματοποιήσουν» και πως «οι δραστηριότητες τέτοιου είδους τραπεζών εγείρουν σοβαρές ηθικές επικρίσεις».
Έλεγχοι του Σώματος Επιθεωρητών με πρωτοβουλία Αν. Ξανθού
Με πρωτοβουλία του υπουργού Υγείας Ανδρέα Ξανθού, οι ιδιωτικές τράπεζες βλαστοκυττάρων μπαίνουν στο μικροσκόπιο του Σώματος Επιθεωρητών Υπηρεσιών Υγείας και Πρόνοιας (ΣΕΥΥΠ). Οι «ράμπο της Υγείας» ελέγχουν κατ’ αρχήν την περίπτωση της Stem Health Hellas και σύμφωνα με πληροφορίες, το σχετικό πόρισμα αναμένεται να εκδοθεί σύντομα. Η έρευνα του ΣΕΥΥΠ όμως θα επεκταθεί και στις υπόλοιπες ιδιωτικές τράπεζες.
Επίσης με πρωτοβουλία του υπουργού, ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ) έχει δεσμευθεί να παραδώσει στην πολιτική ηγεσία μια τεκμηριωμένη επιστημονική γνωμοδότηση, σε συνεργασία με τις τρεις δημόσιες τράπεζες, για τον ρόλο και τη χρησιμότητα των βλαστοκυττάρων και του ΟΠΑ στην ιατρική.
Τέλος και πάλι με πρωτοβουλία του Ανδρέα Ξανθού, έχει εγκριθεί και θα χρηματοδοτηθεί μέσω ΕΣΠΑ η δημιουργία ενός μηχανισμού αξιολόγησης και πιστοποίησης όλων των μεταμοσχευτικών κέντρων και των ιδιωτικών τραπεζών, από τη στιγμή που θα υπάρχει και ο μηχανισμός αξιολόγησης και πιστοποίηση. Έπειτα, αυτά τα κέντρα θα υπόκεινται στην εποπτεία του ΕΟΜ.
Αυτεπάγγελτη έρευνα από τον Συνήγορο του Πολίτη
Με αφορμή αυτό το περιστατικό, ο Συνήγορος του Πολίτη αποφάσισε τη διενέργεια αυτεπάγγελτης έρευνας για την εξασφάλιση προστασίας του βιολογικού υλικού, από ιδιωτικές τράπεζες ομφαλοπλακουντιακού αίματος (ΟΠΑ) που παύουν την επιχειρηματική τους δραστηριότητα και για τα μέτρα που οι αρμόδιες υπηρεσίες έλαβαν και προγραμματίζουν να λάβουν προς επίτευξη του σκοπού αυτού.
Επιπλέον θα διερευνηθεί η τήρηση βασικών δικαιωμάτων χρηστών υπηρεσιών υγείας, όπως η ενημέρωση, συγκατάθεση και τήρηση ιατρικού απορρήτου κατά τη συλλογή, φύλαξη και τυχόν χρήση του ομφαλοπλακουντιακού αίματος, αλλά και οι διαδικασίες που ενεργοποιήθηκαν από τους αρμόδιους φορείς για την αδειοδότηση των ιδιωτικών τραπεζών ΟΠΑ. Τέλος, θα διερευνηθούν και οι διαδικασίες και τα μέτρα ελέγχου όλων των ΟΠΑ που τέθηκαν σε εφαρμογή από τις αρμόδιες υπηρεσίες.
Λίγα λόγια για τις δημόσιες τράπεζες
Στις τράπεζες με δημόσιο χαρακτήρα η χορήγηση του ΟΠΑ θεωρείται «δωρεά» και γίνεται δωρεάν, με σκοπό την εξυπηρέτηση οποιουδήποτε ασθενούς το έχει ανάγκη. Ουσιαστικά, λειτουργούν όπως και η αιμοδοσία, δηλαδή «δίνουμε όλοι για όλους». Πρόκειται για μια δωρεά αιμοποιητικών κυττάρων που θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν τον πάσχοντα μυελό των οστών σε ασθενείς που χρειάζονται μεταμόσχευση.
Στη χώρα μας, υπάρχουν τρεις δημόσιες τράπεζες ΟΠΑ και συγκεκριμένα: 1) Η Ελληνική Τράπεζα Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος (Ελ.Τρ.Οπ.Α.) που λειτουργεί από τα τέλη του 2004 στο ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, 2) εκείνη του γενικού νοσοκομείου Θεσσαλονίκης «Παπανικολάου» και 3) αυτή της Αιματολογικής Κλινικής του πανεπιστημιακού νοσοκομείου Ηρακλείου «ΠΑΓΝΗ», που ιδρύθηκε πέρυσι.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι από ηθικής απόψεως, οι ιδιωτικές τράπεζες βλαστοκυττάρων εισάγουν τους νόμους της αγοράς σε έναν τόσο ευαίσθητο χώρο, με αποτέλεσμα να καταργείται η αρχή της αλληλεγγύης, όπως ισχύει στην περίπτωση της αιμοδοσίας ή της μεταμόσχευσης οργάνων. Μια αρχή που προκρίνει ότι καλύπτουμε ανάγκες άλλων, οι οποίοι θα καλύψουν τις δικές μας αν αυτό χρειαστεί.
