Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
21.7°C24.7°C
3 BF 55%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
19.7°C24.9°C
1 BF 41%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.4°C21.6°C
4 BF 61%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
21 °C
20.4°C20.8°C
2 BF 68%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.9°C24.0°C
3 BF 33%
Νίκος Σιδέρης: "Να υπερασπιστούμε έναν δημοκρατικό ανθρωπισμό"
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Νίκος Σιδέρης: "Να υπερασπιστούμε έναν δημοκρατικό ανθρωπισμό"

"Έναν δημοκρατικό ανθρωπισμό, εγγύηση του μέγιστου ζητουμένου, που είναι η αξιοπρέπεια" αναζητεί και διακηρύσσει σήμερα στην "Αυγή" ο ψυχίατρος, ψυχαναλυτής και συγγραφέας Νίκος Σιδέρης, σε μια συνέντευξή του για την πολιτική ψυχολογία της κρίσης, αλλά και με αφορμή το νέο του βιβλίο με τίτλο "Μιλώ για την κρίση με το παιδί", το οποίο μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις "Μεταίχμιο".

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΒΑΣΙΛΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟ

* Μπορούμε να μιλήσουμε σήμερα για ένα ψυχοπαθολογικό φαινόμενο, όπως αυτό της συλλογικής κατάθλιψης, στην ελληνική κοινωνία ή ο όρος δεν είναι επιστημονικά δόκιμος;

Κάθε κοινωνική και πολιτική διεργασία βασίζεται στη στάση και την πράξη ανθρώπων, άρα ενέχει και ψυχολογική διάσταση. Ωστόσο, η αναγωγή τέτοιων διεργασιών σε ψυχολογικές μεταβλητές και μόνο είναι σφάλμα (αναγωγισμός), που συσκοτίζει τις κοινωνικο-πολιτικές ορίζουσες του φαινομένου. Παράδειγμα: Ο Σ. Ράμφος διαγιγνώσκει ότι οι Έλληνες πάσχουν από παράνοια, δείχνοντας πλήρη άγνοια των ψυχοπαθολογικών μηχανισμών της παράνοιας. Ενώ, ταυτόχρονα, λειτουργώντας ως καθεστωτικός διανοούμενος, συμβάλλει στον ευνουχισμό της πολιτικής ή μη σκέψης των Ελλήνων, οι οποίοι προφανώς είναι ανίκανοι να λειτουργήσουν το δημοκρατικό πολίτευμα, αφού είναι παρανοϊκοί, άρα τρελοί και κακοί. Αμαρτωλοί που δίκαια ψήνονται στην κόλαση της φτωχοποίησης. Επικίνδυνοι λόγω παραφροσύνης. Και άξιοι να υπάρχουν όχι ως ελεύθεροι άνθρωποι και πολίτες, αλλά ως νεοραγιάδες που τους «κουράρουν» οι γνωστοί σωτήρες.

Συνεπώς, η διάγνωση «συλλογική κατάθλιψη» είναι άκυρη, άστοχη και παραπλανητική: Η χώρα και οι άνθρωποι δεν χρειάζονται ψυχιατρικοποίηση της κακοδαιμονίας τους. Χρειάζονται νηφάλια και ορθολογική σκέψη και την ανάλογη έμπρακτη προσπάθεια.

Το πραγματικό ψυχολογικό στίγμα της κρίσης αντιστοιχεί σε ένα πένθιμο μούδιασμα. Την πένθιμη χροιά γεννούν οι αλλεπάλληλες απώλειες, υλικές και φαντασιακές, που βιώνουν οι άνθρωποι - κύρια, η απένθητη ακόμη, καθόσον βιαιότατη, απώλεια της Μεγάλης Αυταπάτης του καταναλωτικού ναρκισσισμού.

Ωστόσο, η ψυχολογική ιδιαιτερότητα της κρίσης αντιστοιχεί στο μούδιασμα της σκέψης, του λόγου, της πράξης και της όλης στάσης των ανθρώπων, ιδιαίτερα όσων συνθλίβονται από την κρίση.

Ο βασικός ψυχοδιανοητικός μηχανισμός του μουδιάσματος ονομάζεται «διπλός δεσμός». Αντιστοιχεί στην εμπλοκή της σκέψης, που προκύπτει όταν οι άνθρωποι γίνονται στόχος παράδοξων μηνυμάτων που αλληλοακυρώνονται, και παράλληλα απαγορεύεται να σκεφτείς σχετικά μ' αυτό το παράδοξο. Στην Ελλάδα της κρίσης, αυτή η επικοινωνιακή μηχανή παραγωγής διανοητικής εμπλοκής συνίσταται στο εξής σύμπλεγμα: Ένα πρώτο μήνυμα λέει: «Αν αντισταθείς, χάθηκες» (=πτώχευση, καταστροφή...). Ένα δεύτερο μήνυμα λέει: «Αν υποκύψεις, χάθηκες» (=ανεργία, φτώχεια, μιζέρια, απόγνωση...). Κι ένα τρίτο απαγορεύει τη σκέψη, εφόσον «είναι μονόδρομος» γιατί «το είπε η τρόικα». Με απλά λόγια: Αν πεις ναι, χάθηκες. Αν πεις όχι, χάθηκες. Και απαγορεύεται να σκεφτείς και να σχολιάσεις αυτό το παράδοξο κλουβί της σκέψης.

Ο διπλός δεσμός, ακραίος τρόπος παράδοξης επικοινωνίας, επιτίθεται στους ίδιους τους μηχανισμούς της σκέψης, παράγοντας αίσθηση παραφροσύνης των πνευμάτων και των πραγμάτων («άνθρωποι τρελαμένοι σε τρελές καταστάσεις»). Αλλά και εμπλοκή της ικανότητας των ανθρώπων να σκέφτονται - και, κατά μείζονα λόγο, να σκέφτονται νηφάλια και ορθολογικά. Μια τέτοια επικοινωνιακή καταιγίδα παράγει μούδιασμα και καλλιεργεί ψυχολογία νεοραγιαδισμού, καθιστώντας δυσχερή τη συγκροτημένη αντίσταση και κινητοποίηση, ακόμη και όσων πλήττονται βαρύτατα.

* Θα λέγατε ότι η βαθιά οικονομική κρίση πυροδοτεί τις αυτοκτονίες πολιτών σε απόγνωση ή σε αυτά τα φαινόμενα προϋπάρχει κάποιου είδους ψυχοπαθολογία, κάποιας μορφής κατάθλιψη;

Οι απόπειρες αυτοκτονίας έχουν τρεις πηγές: Άνθρωποι με προϋπάρχουσες επισφαλείς ισορροπίες καταρρέουν λόγω του πρόσθετου στρες και της ανεπάρκειας των δομών και δικτύων υποστήριξης. Άνθρωποι υφίστανται ψυχολογικά αφόρητες απώλειες, αδυνατούν να πενθήσουν και βυθίζονται στην κατάθλιψη. Και άνθρωποι δίχως κατάθλιψη εξωθούνται σε απόγνωση: Εδώ εντάσσονται και ορισμένες από τις «πολιτικές αυτοκτονίες».

* Ποιες άλλες μορφές ψυχικής νόσου πυροδοτεί η κρίση, σύμφωνα με τη δική σας κλινική εμπειρία; Ποιους τύπους περιστατικών βλέπετε να αυξάνονται;

Άγχος, ανήμπορη οργή που μετατρέπεται συχνά σε αυτο-υποτίμηση, αυτοκαταστροφικότητα, ψυχοσωματικά νοσήματα και (σοβαρότατο, αν και παραβλεπόμενο) κρίση των ανθρώπινων σχέσεων.

* Να περιμένουμε έξαρση των οξέων ψυχοπαθολογικών φαινομένων κατά τη διάρκεια των ημερών των Χριστουγέννων;

Χριστούγεννα ίσον φαντασιακή φόρτιση ίσον προσδοκία, σχεδόν επιταγή γιορτής, θαλπωρής, αφθονίας... Όταν η απόκλιση ανάμεσα στο πολιτισμικό και διαφημιστικό αυτό ιδεώδες και στη σκληρή πραγματικότητα μεγεθύνεται, οι μαύρες τρύπες -στέρηση, ματαίωση, μοναχικότητα, ανημπόρια- έλκουν τις ψυχές. Ειδικά σήμερα, ο κυρίαρχος λόγος προβάλλει συστηματικά το Κατά Διαβόλου Ευαγγέλιο, που επιτάσσει «Μισείτε αλλήλους». Καθένας να σώσει το τομάρι του, όλοι εναντίον καθενός, όλοι εναντίον όλων και, τελικά, «φά' τους να μη σε φάνε!» Σε τέτοια πλαίσια, κάθε απορρύθμιση των εύθραυστων ψυχών είναι αναμενόμενη. Το μόνο αντίδοτο είναι η ανθρώπινη σχέση - κάτι οικείο στην Ελλάδα, που είναι κοινωνία αλληλεγγύης με μακρά παράδοση και σοφία ως προς την ανθρώπινη σχέση.

* Ποιες παρεμβάσεις στο πάσχον άτομο και στην πάσχουσα κοινωνία θεωρείτε σήμερα απαραίτητες;

Την ενίσχυση της ανθρώπινης σχέσης εν αληθεία - όσο είναι ανθρωπίνως δυνατόν. Να αποχαιρετήσουμε τη Μεγάλη Αυταπάτη και να πούμε τα πράγματα με τ' όνομά τους. Να σκεφτούμε καθαρά και να προσπαθήσουμε σκληρά, όχι καθένας μόνος, αλλά μαζί με τους άλλους. Να αναπτύξουμε κάθε μορφή πρακτικής και ηθικής αλληλεγγύης, όχι μόνο για λόγους χρησιμότητας, αλλά και ως εμπειρία ψυχικής αναβάθμισης και του προσώπου και της συλλογικότητας. Και να υπερασπίσουμε με πάθος έναν δημοκρατικό ανθρωπισμό, εγγύηση του μέγιστου ζητουμένου, που είναι η αξιοπρέπεια.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL