Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
17.1°C20.7°C
2 BF 52%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
18 °C
16.5°C18.5°C
2 BF 68%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
14.8°C16.6°C
3 BF 70%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
15.4°C18.0°C
4 BF 52%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.9°C19.9°C
3 BF 40%
Η σφαίρα είναι το γονίδιο και το περιβάλλον τραβά τη σκανδάλη
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η σφαίρα είναι το γονίδιο και το περιβάλλον τραβά τη σκανδάλη

Τις έχουμε συναντήσει. Στον δρόμο, στο πανεπιστήμιο, στη γειτονιά. Τις έχουμε δει. Στο Διαδίκτυο, στις τηλεοράσεις, στα περιοδικά. Τις έχουμε ζήσει. Είναι η φίλη μας, η αδερφή μας, η συνάδελφός μας. Είναι γυναίκες με νευρική ανορεξία. Συχνά αναρωτιόμαστε: «Μα τι τους συνέβη; Είναι η μάστιγα της σύγχρονης εποχής; Γιατί το κάνουν αυτό στον εαυτό τους;». Πολύ συχνά επίσης ακούμε ότι «φάση είναι και θα περάσει. Έχει πάθει εμμονή με το σώμα της. Είναι επιλογή της. Μην την πιέζουμε, θα φάει κάποια στιγμή μόνη της. Δεν ακούει κανέναν. Το κάνει επίτηδες». Πρόκειται, άραγε, για θέμα θέλησης ή κινήτρου, όπως πολλοί καταλογίζουν στις ασθενείς; Τι πραγματικά συμβαίνει;

Νέα προσέγγιση: Η ανορεξία ως βιολογική εγκεφαλική ψυχική νόσος

Οι νέες μελέτες που βασίζονται στη Νευροβιολογία του Εγκεφάλου δείχνουν ότι οι διατροφικές διαταραχές έχουν κατ' αρχάς γενετικό - βιολογικό και περιβαλλοντικό υπόβαθρο.

“Η νευρική ανορεξία δεν έχει να κάνει με τη λογική, όπως πολλοί πιστεύουν. Με βάση τα νέα επιστημονικά δεδομένα που έχουμε, αντιλαμβανόμαστε πλέον ότι ο ασθενής είναι αδύνατον να κατανοήσει ότι έχει αποκτήσει μια προβληματική συμπεριφορά, διότι βρίσκεται σε σύγχυση. Η εκδήλωση της ασθένειας πυροδοτείται από το κοινωνικο-πολιτισμικό περιβάλλον, αλλά οφείλεται στον συνδυασμό γονιδίων και στη δυσλειτουργία του εγκεφάλου που προκαλείται από τον υποσιτισμό” λέει στην “Α” η ψυχολόγος και πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών Μαρία Τσιάκα.

“Ήδη από το 2009 η Ακαδημία Διατροφικών Διαταραχών όρισε τις διατροφικές διαταραχές ως Brain Based Mental Illness (βιολογική εγκεφαλική ψυχική νόσος) δηλαδή ως ασθένειες που οφείλονται στη λειτουργία του εγκεφάλου. Αυτό σημαίνει ότι σε λίγα χρόνια θα φύγουμε από αυτό που αποκαλούμε ψυχική νόσο και θα αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την ασθένεια” επισημαίνει η Μ. Τσιάκα.

“Η αντιμετώπιση της νόσου μέσω της ψυχοθεραπείας δεν αρκεί. Η αλλαγή στη βιοχημεία του εγκεφάλου προκαλεί προβλήματα τόσο στη σωματική όσο και την ψυχική υγεία των ασθενών. Οι απεικονίσεις του εγκεφάλου των ανθρώπων που νοσούν από ανορεξία δείχνουν ότι συγκεκριμένα τμήματα του εγκεφάλου πλήττονται εξαιτίας του υποσιτισμού, τα οποία είτε απενεργοποιούνται είτε βρίσκονται σε υποδιέγερση / υπερδιέγερση, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η νευροχημεία του εγκεφάλου”.

Γονίδια και κοινωνικό περιβάλλον: Υπάρχει προδιάθεση;

Οι έρευνες φαίνεται να δείχνουν ότι συγκεκριμένοι γονιδιακοί παράγοντες σε συνδυασμό με το κοινωνικο-πολιτισμικό περιβάλλον μπορούν να συμβάλουν στην εμφάνιση των διατροφικών διαταραχών. “Ζούμε σε ένα περιβάλλον που πυροδοτεί την ασθένεια. Η σφαίρα είναι το γονίδιο και το περιβάλλον τραβά τη σκανδάλη. Το περιβάλλον δηλαδή μπορεί να επιταχύνει την εφαρμογή δίαιτας οδηγώντας τους ανθρώπους στον υποσιτισμό προς όφελος της ανορεξίας”.

Σύμφωνα με τη Μ. Τσιάκα, έχει αποδειχθεί ότι για την ανορεξία ευθύνονται περίπου εκατό γονίδια. Εννέα όμως είναι τα κυρίαρχα που συμβάλλουν στην εμφάνιση της ανορεξίας και τα οποία εκφράζονται ως προκαθορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας: η τελειομανία, το άγχος, η ανοχή στον πόνο, η παρορμητικότητα, η ανταγωνιστικότητα, ο ψυχαναγκασμός, η έμφαση στη λεπτομέρεια, η έμφαση στο λάθος αντί στο σωστό, η αποφευκτικότητα (αποφεύγω να μιλήσω για αυτά που αισθάνομαι).

Τα παραπάνω γονιδιακά χαρακτηριστικά, ωστόσο, εντοπίζονται σε πάρα πολλούς ανθρώπους. Γιατί κάποιοι εκδηλώνουν τη νόσο και κάποιοι άλλοι όχι; “Ουσιαστικά πρόκειται για έναν συνδυασμό γονιδιακών χαρακτηριστικών και σε βαθμό μεγαλύτερο από τον μέσο όρο. Ας υποθέσουμε ότι ένα κορίτσι έχει τα έξι από τα εννέα κυρίαρχα γονιδιακά χαρακτηριστικά που μπορούν να συμβάλουν στην εκδήλωση της νόσου. Στην αρχή της εφηβείας (οπότε γίνεται η έκρηξη των οιστρογόνων), το κορίτσι αρχίζει δίαιτα και περιορίζει την τροφή της. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Ότι καταναλώνει λιγότερη ενέργεια από όση χρειάζεται και υποσιτίζεται, και μάλιστα στη φάση που βρίσκεται στην ανάπτυξη. Τι θα συμβεί; Τα οιστρογόνα που παράγει ο εγκέφαλος θα πέσουν κατακόρυφα και θα εκδηλωθεί η ασθένεια”.

Φταίνε οι γονείς;

“Είναι λάθος να θεωρείται πως οι γονείς προκαλούν τη νόσο. Οι γονείς συντηρούν τη νόσο, δεν την προκαλούν” μας εξηγεί η Μαρία Τσιάκα. “Μέχρι την εφηβεία είμαστε κυρίως το οικογενειακό μας περιβάλλον και ύστερα τα γονιδιακά χαρακτηριστικά μας. Η έκρηξη των χαρακτηριστικών αυτών γίνεται στην εφηβεία, οπότε εκφράζονται και βγαίνουν προς τα έξω. Εδώ είναι το σημείο που η οικογένεια καλείται να τα διαχειριστεί σωστά και ταυτόχρονα να εντοπίσει τα σημάδια: αν το παιδί τους ελαττώνει την ποσότητα του φαγητού, αν αποφεύγει τα λιπαρά, αν ρωτά για τα κιλά του, αν αποφεύγει να τρώει μαζί τους...”.

Η ανορεξία είναι τελικά γένους θηλυκού;

“Είναι αλήθεια ότι οι γυναίκες νοσούν περισσότερο από τους άνδρες. Το ποσοστό ανδρών - γυναικών που νοσούν από νευρική ανορεξία είναι 1/10. Αυτό δεν οφείλεται όμως στα 'πρότυπα', όπως πολλοί πιστεύουν, αλλά στα γονίδια. Στο γεγονός δηλαδή ότι τα οιστρογόνα στις γυναίκες πέφτουν πολύ πιο εύκολα από ό,τι η τεστοστερόνη στους άνδρες. Νευρική ανορεξία στους άνδρες συναντάμε σε περιπτώσεις υπερβολικής άσκησης, όταν αλλάζει δραματικά η διατροφή τους ή όταν ορισμένοι διαθέτουν περισσότερα οιστρογόνα σε σχέση με τον μέσο όρο”.

Ο εγκέφαλος δεν αναγνωρίζει τα μηνύματα

Όταν οι ασθενείς βρίσκονται σε ανορεξία, έχει διαταραχθεί η έκκριση δύο βασικών ορμονών, της σεροτονίνης και της ντοπαμίνης. Αυτό συμβαίνει γιατί οι περιοχές αυτές του εγκεφάλου (η Νήσος του Reil και ο επικληνής πυρήνας αντίστοιχα) απενεργοποιούνται ή βρίσκονται σε υποδιέγερση. Η σεροτονίνη είναι η ορμόνη της διάθεσης που συνδέεται με το αίσθημα της πείνας και του κορεσμού. Η ντοπαμίνη έχει να κάνει με αυτό που λέμε “το σύστημα επιβράβευσης του εγκεφάλου”. Είναι το σύστημα που μας λέει ότι αυτό που κάνουμε μας αρέσει και θέλουμε να το επαναλάβουμε. Αγοράζουμε ένα ρούχο και αυτό μας ευχαριστεί και αφού νιώθουμε ότι μας ευχαριστεί, πολύ σωστά κάναμε και το επιλέξαμε.

Στην ανορεξία, όμως, οι ορμόνες αυτές σταδιακά σταματούν να εκκρίνονται. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο εγκέφαλος να μην μπορεί να αναγνωρίσει τα μηνύματα - σκεφτείτε το, σαν να πρόκειται για τυφλά τμήματα του εγκεφάλου. Όταν πεινάμε, τι συμβαίνει; Το έντερο στέλνει το μήνυμα στον εγκέφαλο ότι έχουν πέσει τα επίπεδα της γλυκόζης, άρα ότι πεινάμε και πρέπει να φάμε. Στην ανορεξία, οι ασθενείς πεινούν, αλλά ο εγκέφαλός τους δεν μπορεί να αναγνωρίσει το αίσθημα της πείνας. Παράλληλα, γιατί να θέλει να ξανά φάει κάποιος από τη στιγμή που η απόλαυση δεν φτάνει στον εγκέφαλό του;

Το φαγητό ως φοβικό αντανακλαστικό

“Ταυτόχρονα, επηρεάζονται και άλλες περιοχές του εγκεφάλου, όπως ο μετωποκογχικός φλοιός, που πρόκειται ουσιαστικά για το 'φρένο του εγκεφάλου' - αυτό δηλαδή που μας δίνει την εντολή να πάρουμε ή όχι μια απόφαση. Όλα αυτά τα τμήματα του εγκεφάλου συνδέονται με την αμυγδαλή. Η αμυγδαλή μας αποτελεί το 'κέντρο πανικού του εγκεφάλου'. Είναι εκείνη που σχετίζεται με το αίσθημα της επιβίωσής μας. Είναι εκείνη που μας προειδοποιεί αν κάτι είναι επικίνδυνο για εμάς, αν πρέπει να το αποφύγουμε ή όχι. Η αμυγδαλή των ασθενών με ανορεξία βρίσκεται συνεχώς σε υπερδιέγερση, με αποτέλεσμα να νιώθουν συνεχώς άγχος και φόβο όταν έρχονται σε επαφή με το φαγητό. Υπό αυτές τις συνθήκες, αν η ασθενής κληθεί να αποφασίσει (μέσω του κερκοφόρου πυρήνα) αν θα πρέπει να φάει ή όχι, θα επιλέξει να μη φάει.

Ύστερα διαταράσσεται ο έλικας του προσαγωγίου, ο οποίος ρυθμίζει σκέψεις και συναισθήματα ώστε να πάρουμε αποφάσεις. Εκεί κυριαρχούν οι σκέψεις όπως ότι “δεν πρέπει να φάω, έχω άγχος” και έπειτα στον προμετωπιαίο λοβό ότι “είμαι χοντρή, είμαι χάλια, δεν έπρεπε να φάω”. Το μήνυμα λοιπόν ακολουθεί από την αρχή μέχρι το τέλος μια λάθος διαδρομή.

Έτσι πυροδοτείται το τελευταίο μέρος του εγκεφάλου, ο βρεγματικός λοβός, στο οποίο καλλιεργείται η αντίληψη που έχω για το σώμα μου μέσα στον χώρο. Επομένως, η αντίληψη για την αρνητική εικόνα του σώματος μας δεν οφείλεται σε ψυχολογικά αίτια, αλλά σε βιολογικά.

Μοναδικό φάρμακο, η τροφή και η υποστήριξη

“Πρώτα λοιπόν πρέπει να επικεντρωθούμε στη λειτουργία του εγκεφάλου για την αντιμετώπιση της νόσου και ύστερα να εφαρμόσουμε τα κατάλληλα μοντέλα ψυχοθεραπείας” τονίζει η Μ. Τσιάκα. “Μόνο αν οι ασθενείς έρθουν σε επαφή με την τροφή θα μπορέσει να ενεργοποιηθεί ξανά το σύστημα του εγκεφάλου. Αυτό βέβαια δεν είναι εύκολο, γιατί φοβούνται, πανικοβάλλονται. Καλούμαστε ουσιαστικά να διαγράψουμε την κακή εμπειρία που έχουν με το φαγητό και να δημιουργήσουμε μια νέα εμπειρία που δεν θα συνοδεύεται από πόνο ή άγχος” εξηγεί. “Οι ασθενείς δεν μπορούν να τα καταφέρουν ωστόσο χωρίς υποστήριξη. Ο ρόλος του οικογενειακού περιβάλλοντος είναι καθοριστικός. Είναι λάθος να πιστεύουν οι γονείς ότι η ασθενής θα φάει από μόνη της”.

Εκπαίδευση γύρω από το τραπέζι

Το Ελληνικό Κέντρο Διατροφικών Διαταραχών είναι το μοναδικό κέντρο στην Ελλάδα, και το τρίτο στην Ευρώπη, που υλοποιεί ένα καινοτόμο πρόγραμμα για την αντιμετώπιση της νευρικής ανορεξίας. Πρόκειται για νέες θεραπευτικές παρεμβάσεις που εφαρμόζονται τα τελευταία χρόνια στο Οχάιο και το Σαν Ντιέγκο και αφορούν την “εκπαίδευση γύρω από το τραπέζι”.

Η διαδικασία λέγεται exposure therapy. Οι ασθενείς έρχονται σε επαφή με το φοβικό αντικείμενο, δηλαδή το φαγητό, με την υποστηρικτική ομάδα να τους βοηθά να το καταναλώσουν και να εκφράζουν παράλληλα τις σκέψεις και τους φόβους τους. Το νέο θεραπευτικό πλαίσιο περιλαμβάνει και την εκπαίδευση των οικογενειών τους, που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανάρρωσή τους.

“Στόχος μας είναι να βοηθήσουμε τις ασθενείς να υπερβούν τα εμπόδια που τους βάζει ο εγκέφαλός τους. Τους εξηγούμε ακριβώς τι συμβαίνει, όταν προσπαθούν να φάνε και αδυνατούν να το κάνουν. Πολλές φορές μας ρωτούν: 'Δεν φταίω εγώ που δεν τρώω; Δεν έχω κάνει κάτι κακό;'. Προσπαθούμε να τις απενοχοποιήσουμε και να τις βοηθήσουμε να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες που προκύπτουν κατά τη διάρκεια των γευμάτων παρουσία θεραπευτών στο σπίτι και στο Κέντρο. Πολλές φορές νιώθουν τόσο άγχος που πάμε μαζί μια βόλτα για να ηρεμήσουν πριν το φαγητό. Αυτό βοηθάει γιατί ο εγκέφαλος 'ξεκολλάει' όταν βρίσκεται σε κίνηση”.

“Σκεφτείτε το. Είναι πολύ δύσκολο να πας κόντρα στον εγκέφαλό σου... Οι γυναίκες όμως αυτές προσπαθούν και τα καταφέρνουν. Για μένα είναι ηρωίδες. Η νέα θεραπευτική προσέγγιση που εφαρμόζουμε, και βασίζεται στη Νευροβιολογία, αποτελεί ένα καινούργιο επιστημονικό παράδειγμα. Kαλό θα ήταν η επιστημονική κοινότητα να λάβει υπόψη της τα νέα δεδομένα, βελτιώνοντας τις θεραπευτικές πρακτικές στην αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών.

Ας μη χαθούν άλλες ζωές. Ήδη έχουν χαθεί πολλές...”.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL