Live τώρα    
25°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
22.8°C26.3°C
3 BF 32%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
22.6°C26.2°C
3 BF 34%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
21 °C
19.0°C24.8°C
2 BF 50%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.8°C21.8°C
2 BF 65%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
24 °C
23.9°C24.5°C
2 BF 33%
Δικαιώματα, παιδί και εκπαίδευση
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Δικαιώματα, παιδί και εκπαίδευση

Τα ανθρώπινα δικαιώματα κατακτήθηκαν μέσα από μακροχρόνιους, συχνά αιματηρούς αγώνες και πλέον συνιστούν πολύτιμες κατακτήσεις των λαών στη μακραίωνη πορεία της ανθρωπότητας προς την ενηλικίωση. Χάρη στην καθιέρωσή τους έχουμε τη δυνατότητα να αναπτύξουμε ολοκληρωμένα κάθε πλευρά της ανθρώπινης προσωπικότητας, την ευφυΐα και τα προτερήματά μας, αλλά και να ικανοποιήσουμε τις πνευματικές και ψυχικές μας ανάγκες. Βασίζονται στις αυξανόμενες απαιτήσεις της ανθρωπότητας για έναν τρόπο ζωής στο πλαίσιο του οποίου κάθε ανθρώπινη ύπαρξη θα αντιμετωπίζεται με σεβασμό και θα προστατεύεται.

Όπως εξελίχθηκαν μέσα από αέναη, διαχρονική αναζήτηση και συνεχείς αναθεωρήσεις, τα ανθρώπινα δικαιώματα αποκρυσταλλώθηκαν ως παγκόσμια, ενιαία και αδιαίρετα. Αυτό σημαίνει ότι αποτελούν καθολικό αίτημα που -πρέπει να- ισχύει παντού και για κάθε άνθρωπο, χωρίς διακρίσεις με βάση την απόχρωση του δέρματος, το φύλο, τη χώρα, τη θρησκεία, την οικονομική ή κοινωνική δύναμη ή τις απόψεις που υποστηρίζει.

Στη βάση τους ανιχνεύονται πανανθρώπινες αξίες, όπως είναι η αξιοπρέπεια, η ελευθερία, η ισότητα και η δικαιοσύνη, που συνιστούν και εκφράζουν ένα ιδεώδες για την ανθρωπότητα, καθώς επίσης και αρχές ικανές να κατευθύνουν τη ζωή κάθε ανθρώπου. Ταυτόχρονα τα δικαιώματα είναι ενιαία και αδιαίρετα, καθώς η πραγμάτωση του ενός βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με την πραγμάτωση των άλλων.

Στα ανθρώπινα δικαιώματα συνυπάρχουν και αλληλοσυμπληρώνονται το γενικό και το συγκεκριμένο. Έτσι, εκτός από τον παγκόσμιο χαρακτήρα τους, που προσδίδει σε αυτά έναν γενικευτικό και κάπως αφηρημένο χαρακτήρα, είναι ταυτόχρονα και συγκεκριμένα, διότι συμβάλλουν στο να προσδιορίζουν συγκεκριμένες πράξεις: είτε από τη μία πλευρά αποφευκτέες και απάνθρωπες, όπως η δουλεία, τα βασανιστήρια ή η στέρηση ελευθερίας, είτε από την άλλη επιθυμητές και επιβαλλόμενες, όπως εκείνες που διασφαλίζουν στον μέγιστο βαθμό τα δικαιώματα της ολότητας.

Πολύ νωρίς έγινε κατανοητό ότι η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ήταν μεν αναγκαία, ως το θεμελιώδες, ευρύ πλαίσιο για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων κάθε ανθρώπου ανεξάρτητα από την ηλικία του, αλλά δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στην ιδιαίτερη σημασία και τις ακόμα πιο μεγάλες ανάγκες προστασίας που έχει το παιδί.

Έτσι η πολωνική κυβέρνηση πρότεινε, με την ευκαιρία του Διεθνούς Έτους Παιδιού, το 1979, το σχέδιο μιας Διεθνούς Σύμβασης που θα αφορούσε κατά πιο σαφή και συγκεκριμένο τρόπο τα Δικαιώματα του Παιδιού. Η Σύμβαση αυτή, όπως προβλεπόταν από τα σχετικά κείμενα, μετά την ψήφισή της από τα αρμόδια όργανα κάθε κράτους, θα αποκτούσε πλέον ισχύ νόμου.

Στις σύγχρονες συνθήκες παρατηρείται διεθνώς μια τάση έντονης αμφισβήτησης και συστηματικών προσπαθειών ακύρωσης των δικαιωμάτων του ανθρώπου, συνεπώς και του παιδιού, σε όλα τα επιμέρους πεδία κοινωνικών σχέσεων. Έτσι η ενασχόληση με το θέμα αποκτά δραματική επικαιρότητα, καθώς θέτει στο προσκήνιο της δημόσιας συζήτησης έναν πολυδιάστατο προβληματισμό, που έχει στον πυρήνα του τους σύγχρονους αγώνες για την πραγμάτωση των δικαιωμάτων του παιδιού και ιδιαίτερα τα δικαιώματα στην εκπαίδευση και την υγεία, συνδεδεμένα ενιαία και αδιαίρετα με το σύνολο των λοιπών δικαιωμάτων.

Δικαιώματα και εκπαίδευση

Στο άρθρο 26 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου γίνεται ιδιαίτερη μνεία για το δικαίωμα στην εκπαίδευση, αναφαίρετο δικαίωμα κάθε ανθρώπου. Σύμφωνα με όσα διαλαμβάνονται σε αυτό η εκπαίδευση, τουλάχιστον η στοιχειώδης και η βασική, πρέπει να παρέχεται δωρεάν, ενώ η παροχή της τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης πρέπει να γενικευτεί. Προσέτι οι ανώτερες σπουδές πρέπει να είναι προσιτές σε κάθε άνθρωπο, σε συνθήκες πλήρους ισότητας, σε συνάρτηση με τις ικανότητές του.

Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στους σκοπούς και το περιεχόμενο της εκπαίδευσης, που πρέπει να αποβλέπει στην πλήρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας και στην ενίσχυση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών.

Για τη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης εικόνας σχετικά με το δικαίωμα των παιδιών και των νέων στην εκπαίδευση, πρέπει στα προηγούμενα να προστεθούν και όσα αναφέρονται στη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Παιδιού, που αφορά όλα τα παιδιά και τους νέους ηλικίας τουλάχιστον ως 18 ετών. Οι συντάκτες της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου κατανόησαν έγκαιρα την ιδιαίτερη σημασία και την αυξημένη ανάγκη προστασίας που έχει το παιδί.

Εκτιμώντας, παράλληλα, ότι το παιδί βρίσκεται σε άμεση συνάφεια με τη μητέρα, θεώρησαν ότι «η μητρότητα και η παιδική ηλικία έχουν δικαίωμα ειδικής βοήθειας και προστασίας». Οι εκτιμήσεις αυτές οδήγησαν σταδιακά στη διαμόρφωση της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, την οποία έχει προσυπογράψει και η Ελλάδα. Με την κύρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο η Σύμβαση αυτή απέκτησε αυξημένη ισχύ νόμου.

Στο πρώτο μέρος της Διακήρυξης περιλαμβάνονται και τα δικαιώματα ανάπτυξης του παιδιού. Στόχος είναι να εξασφαλιστεί σε κάθε παιδί η δυνατότητα να αναπτύξει στον μέγιστο βαθμό τις δυνατότητές του, όπως σε σχέση με την εκπαίδευση, την ψυχαγωγία και τη διασκέδαση, τον πολιτισμό κ.ο.κ. Το δικαίωμα του παιδιού στην εκπαίδευση, κατά τη Σύμβαση, περιλαμβάνει μεταξύ άλλων:

* το δικαίωμα εγγραφής και φοίτησής του στο σχολείο σε όλη τη διάρκεια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης·

* το δικαίωμα διευκόλυνσής του στην πρόσβαση στη σχολική μονάδα που βρίσκεται στην περιοχή του·

* το δικαίωμα της μη διάκρισης σε σχέση με το φύλο, τη φυλή, την εθνικότητα, την καταγωγή, τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις ή την κατάσταση της υγείας του·

* το δικαίωμα στην ποιότητα των σπουδών του·

* το δικαίωμα στην υγιεινή και την ασφάλεια των σχολικών χώρων·

* το δικαίωμα της εξειδικευμένης εκπαίδευσης·

* το δικαίωμα του σεβασμού της προσωπικότητας και της αξιοπρέπειάς του·

* το δικαίωμα της έκφρασης των απόψεων και του διαλόγου στη λήψη αποφάσεων για ζητήματα που το αφορούν·

* το δικαίωμα στην ενημέρωση, κατανόηση και στήριξή του σε σχέση με προβλήματα που τυχόν αντιμετωπίζει·

* το δικαίωμα της προστασίας του από κάθε μορφή βίας και προσβλητικής συμπεριφοράς·

* το δικαίωμα ενημέρωσης των γονέων σχετικά με την πορεία των παιδιών τους·

* τέλος, το δικαίωμα της απονομής τίτλου, εφόσον ολοκληρώνει επιτυχώς αντίστοιχο κύκλο σπουδών.

Είναι αυτονόητο πως ένα σχολείο που σέβεται και προάγει τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει κατ’ αρχάς να τηρεί όλες τις δεσμεύσεις που απορρέουν από τις Συμβάσεις που προαναφέρθηκαν και, γενικά, να θέτει ως βασικό άξονα της πολιτικής του τις αξίες και τους σκοπούς αυτών και άλλων παρόμοιων κειμένων. Είναι αντιφατικό να ισχυρίζονται οι αρχές ενός σχολείου ή ενός εκπαιδευτικού συστήματος ότι διδάσκουν στο πλαίσιο του σχολικού προγράμματος τα ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ ταυτόχρονα με την καθημερινή πρακτική τους τα παραβιάζουν ή επιτρέπουν να παραβιάζονται.

Προσθέτουμε, επιπλέον, ότι οι ακραίες συνθήκες οικονομικής κρίσης που αντιμετωπίζει η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, μετά την εφαρμογή των μνημονιακών πολιτικών, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να προβάλλονται ως πρόσχημα για την παραβίαση θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ιδίως των δικαιωμάτων του παιδιού.

Εκπαίδευση στα δικαιώματα

Ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η προαγωγή τους στον χώρο του σχολείου πρέπει να κατοχυρώνονται και με τη συμπερίληψή τους ως αντικειμένου διδασκαλίας και μάθησης στο σχολικό πρόγραμμα. Ως εκπαίδευση για -και στα- ανθρώπινα δικαιώματα εκλαμβάνεται κάθε εκπαιδευτικό πρόγραμμα που συνδέεται με τις αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αποσκοπεί στην παροχή γνώσης και πληροφόρησης σχετικά με αυτά και επιδιώκει να καλλιεργήσει στάσεις και συμπεριφορές σεβασμού προς αυτά.

Άλλωστε, σύμφωνα με την ίδια τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων (άρθρο 26): «(...) η εκπαίδευση πρέπει να κατευθύνεται προς την πλήρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας και την ενίσχυση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών. Να προάγει την κατανόηση ανάμεσα στις εθνικές, φυλετικές ή θρησκευτικές ομάδες και να αναπτύσσει τις δραστηριότητες των Ηνωμένων Εθνών για τη διατήρηση της ειρήνης».

Είναι αναγκαίο να επισημανθεί όμως ότι με το ξέσπασμα της κρίσης ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα και η τήρηση και η προαγωγή τους στο εκπαιδευτικό σύστημα έγιναν εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση. Η Ελλάδα δέχτηκε στις αρχές της δεκαετίας μια πρωτοφανή για τα μεταπολεμικά δεδομένα επίθεση του νεοφιλελευθερισμού τόσο στην ποιότητα της ζωής όσο και στα ανθρώπινα δικαιώματα. Ανάμεσα στα πρώτα θύματα αυτής της επίθεσης είναι τα παιδιά και οι νέοι και ιδιαίτερα οι ανήκοντες στις εμποδιζόμενες και κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες.

Σε παλαιότερη Ειδική Συνεδρία της Διαρκούς Επιτροπής Κοινωνικών Υποθέσεων της Βουλής των Ελλήνων συζητήθηκε διεξοδικά το θέμα «Νέα φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός. Πολιτικές καταπολέμησης και καθιέρωση ενός ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος» (15.2.12). Βασική διαπίστωση αυτής της συζήτησης ήταν ότι η πολιτική που επιβάλλεται αυτό το διάστημα στην Ελλάδα «παραβιάζει τα δικαιώματα του παιδιού, τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, έτσι όπως έχει ψηφιστεί από τη Συνέλευση του ΟΗΕ το 1989 και έγινε νόμος της Ελληνικής Πολιτείας το 1992, καθώς και τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Παιδιού που έχει να κάνει με το κανονιστικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

Είναι προφανές ότι αυτές οι αρνητικές εξελίξεις συντελούνται κατά βάση στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, εκτός του σχολικού περιβάλλοντος. Καθώς, όμως, τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι ενιαία και αδιαίρετα, η παραβίαση κάποιων από αυτά έχει άμεσες επιπτώσεις και σε άλλα δικαιώματα. Παιδιά που υποσιτίζονται, για παράδειγμα, που στερούνται την απαραίτητη ιατρική παρακολούθηση ή αδυνατούν να προμηθευτούν τα απαραίτητα σχολικά είδη και να έχουν πρόσβαση σε βασικούς πόρους γνώσης και διαδικασίες υποστήριξης της μαθησιακής τους πορείας δύσκολα μπορούν να αφοσιωθούν στην υπόθεση της μάθησης.

Παρά τις αντιξοότητες της συγκυρίας, το σχολείο δεν έχει άλλο δρόμο από αυτόν της δέσμευσης στη δημοκρατία και στα δικαιώματα. Η επιλογή αυτή καθίσταται σήμερα περισσότερο αναγκαία για δύο τουλάχιστον πρόσθετους λόγους:

* Ο πρώτος, ότι για πολλούς νέους και νέες, που ενδέχεται να βιώνουν την ανισότητα, τη φτώχεια, την προσφυγιά, τον κοινωνικό αποκλεισμό και την καταπάτηση των δικαιωμάτων τους στην καθημερινή ζωή τους, το σχολείο ίσως αποτελεί τον μοναδικό χώρο όπου μπορούν να βιώσουν, έστω και κατ’ ελάχιστον, μια ριζικά διαφορετική πραγματικότητα, εδραιωμένη στα ανθρώπινα δικαιώματα.

* Ο δεύτερος, ότι αντιδημοκρατικές και αυταρχικές ιδεολογίες, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της Χρυσής Αυγής, επιχειρούν να εκμεταλλευτούν τη συγκυρία προβάλλοντας ως «λύση» την παλινόρθωση απάνθρωπων φασιστικών καθεστώτων που έχουν καταδικαστεί αμετάκλητα στη συνείδηση της ανθρωπότητας.

Είναι αυτονόητο ότι η σημερινή κατάσταση δεν επιτρέπει κανενός είδους εφησυχασμό ή επανάπαυση. Αντίθετα επιβάλλεται η μεγαλύτερη δυνατή επαγρύπνηση ώστε οι δυσκολίες της συγκυρίας να μην αποτελέσουν αιτία οπισθοδρόμησης, αλλά αφετηρία συνειδητοποίησης των προβλημάτων και αποτελεσματικής δράσης για την αντιμετώπισή τους. Σε αυτό το έργο ο ρόλος των εκπαιδευτικών και του σχολείου θα συνεχίσει να είναι καθοριστικός.

Π. Χαραμής

Τα άρθρα της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού που αναφέρονται στην εκπαίδευση

Άρθρο 28


1. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη αναγνωρίζουν το δικαίωμα του παιδιού στην εκπαίδευση και, ιδιαίτερα, για να επιτευχθεί η άσκηση του δικαιώματος αυτού προοδευτικά και στη βάση της ισότητας των ευκαιριών:

α. Καθιστούν τη στοιχειώδη εκπαίδευση υποχρεωτική και δωρεάν για όλους.

β. Ενθαρρύνουν την ανάπτυξη διάφορων μορφών Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, τόσο γενικής όσο και επαγγελματικής, τις καθιστούν ανοιχτές και προσιτές σε κάθε παιδί και παίρνουν κατάλληλα μέτρα, όπως η θέσπιση της δωρεάν εκπαίδευσης και της προσφοράς χρηματικής βοήθειας σε περίπτωση ανάγκης.

γ. Εξασφαλίζουν σε όλους την πρόσβαση στην Ανώτατη Παιδεία με όλα τα κατάλληλα μέσα, σε συνάρτηση με τις ικανότητες του καθενός.

δ. Καθιστούν ανοιχτές και προσιτές σε κάθε παιδί τη σχολική και την επαγγελματική ενημέρωση και τον προσανατολισμό.

ε. Παίρνουν μέτρα για να ενθαρρύνουν την τακτική σχολική φοίτηση και τη μείωση του ποσοστού εγκατάλειψης των σχολικών σπουδών.

2. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη παίρνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα για την εφαρμογή της σχολικής πειθαρχίας με τρόπο που να ταιριάζει στην αξιοπρέπεια του παιδιού ως ανθρώπινου όντος και σύμφωνα με την παρούσα Σύμβαση.

3. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη προάγουν και ενθαρρύνουν τη διεθνή συνεργασία στον τομέα της Παιδείας με σκοπό να συμβάλουν κυρίως στην εξάλειψη της άγνοιας και του αναλφαβητισμού στον κόσμο και να διευκολύνουν την πρόσβαση στις επιστημονικές και τεχνικές γνώσεις και στις σύγχρονες εκπαιδευτικές μεθόδους. Για το σκοπό αυτόν λαμβάνονται ιδιαίτερα υπόψη οι ανάγκες των υπό ανάπτυξη χώρων.

Άρθρο 29

1. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη συμφωνούν ότι η εκπαίδευση του παιδιού πρέπει να αποσκοπεί:

α. Στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού και στην πληρέστερη δυνατή ανάπτυξη των χαρισμάτων του και των σωματικών και πνευματικών ικανοτήτων του.

β. Στην ανάπτυξη του σεβασμού για τα δικαιώματα του ανθρώπου και τις θεμελιώδες ελευθερίες και για τις αρχές που καθιερώνονται στο Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.

γ. Στην ανάπτυξη του σεβασμού για τους γονείς του παιδιού, την ταυτότητά του, τη γλώσσα του και τις πολιτιστικές του αξίες, καθώς και του σεβασμού του για τις εθνικές αξίες της χώρας στην οποία ζει, της χώρας από την οποία μπορεί να κατάγεται και για τους πολιτισμούς που διαφέρουν από τον δικό του.

δ. Στην προετοιμασία του παιδιού για μια υπεύθυνη ζωή σε μια ελεύθερη κοινωνία μέσα σε πνεύμα κατανόησης, ειρήνης, ανοχής, ισότητας των φύλων και φιλίας ανάμεσα σε όλους τους λαούς και τις εθνικιστικές, εθνικές και θρησκευτικές ομάδες και στα πρόσωπα αυτόχθονης καταγωγής.

ε. Στην ανάπτυξη του σεβασμού για το φυσικό περιβάλλον.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL