Υπέρ του δημόσιου Πανεπιστημίου συνηγορία
Η συζήτηση για το αύριο του Πανεπιστημίου και τα κηρύγματα για την ύπαρξη και ιδιωτικών ΑΕΙ και τη συνακόλουθη μονοδιάστατη σύνδεσή του με τα κελεύσματα της αγοράς ηθελημένα φαίνεται να αγνοεί το ιστορικό βάθος και τον ρόλο αυτού του ιδιότυπου προ-κρατικού θεσμού.
Παιδί του πολυσήμαντου και πολυδύναμου μορφώματος της αναδυόμενης στα χρόνια του ύστερου Μεσαίωνα νεωτερικής Πόλης, το Πανεπιστήμιο ήταν από την αρχή της ύπαρξής του θεσμός του δημόσιου χώρου και λόγου. Παρήγαγε στην ιστορική του διαδρομή ισχύ και αίγλη αντιστεκόμενο στα κάθε φορά εξουσιαστικά «ιερά ανήκειν» της εκκλησίας, του κράτους - έθνους, των οικονομικών συμφερόντων.
Κατέκτησε απ’ αρχής το πρώτο στην Ιστορία κοσμικό άσυλο ελευθερίας και διεκδίκησε, με άδηλο βέβαια κάθε φορά αποτέλεσμα, ως κοινότητα διανοουμένων ενηλίκων πολιτών -καθηγητών και φοιτητών- τον αυτοπροσδιορισμό του ως δημόσιου χώρου, συν-κοίνησης και σύγκρουσης ιδεών και επιχειρημάτων -ακαδημαϊκού δηλαδή διαλόγου-, κριτικής αμφισβήτησης των υπαρχουσών γνώσεων, απαραίτητο όρο για την παραγωγή νέων γνώσεων, αξιών, κοινωνικών, πολιτικών και πολιτισμικών ταυτοτήτων.
Αυτή η μοναδική δυσκολο-ελεγχόμενη, μα και αναγκαία για κάθε κοινωνία λειτουργία καθιστά το Πανεπιστήμιο αναντικατάστατο δημόσιο θεσμό κοινωνικού αναστοχασμού. Αυτή η ελεύθερη αντιπαράθεση ιδεών και αξιών, στην αέναη αναζήτηση της νέας γνώσης, δεν είναι δυνατόν να αφεθεί στα συμφέροντα της ιδιωτικής επιχειρηματικότητας ως εμπόρευμα, με τον φοιτητή πελάτη - καταναλωτή γνώσεων και συγκρότησης ατομικού κεφαλαίου για τις ανταγωνιστικές ανάγκες μιας αβέβαιης μελλοντικής αγοράς εργασίας και τον πανεπιστημιακό δάσκαλο άκριτο πωλητή επιστημονικών προϊόντων.
Σε μια συγκυρία μάλιστα όπου καμιά επιστήμη δεν μπορεί να αφεθεί σε μια ανεξέλεγκτη αναπαραγωγή, συνδεδεμένη μονοδιάστατα με αγοραίες ανάγκες κέρδους. Σε μια εποχή μάλιστα που τα κοινωνικά ερωτήματα δεν αφορούν μόνο το τι παράγεται και το πώς διανέμεται, αλλά και το τι αντέχει η φύση να παραχθεί. Σήμερα ιδιαίτερα όπου ο κριτικός και έλλογος τρόπος επεξεργασίας της σκέψης, ο χώρος ενός ακηδεμόνευτου κοινωνικού αναστοχασμού και παραγωγής επιστημόνων ευαίσθητων δεκτών με υψηλό επίπεδο ευθύνης των κοινωνικο-πολιτισμικών και οικολογικών προταγμάτων καθίσταται επειγόντως αναγκαίος.
Γεγονός που απαιτεί την κριτική ελεγξιμότητα των επιστημονικών επιτευγμάτων, τη δημόσια κριτική και σύγκρουση ορθολογικών επιχειρημάτων και πειραματικών δεδομένων μπροστά στην επιστημονική κοινότητα, στην οποία κρίνεται -δηλαδή δοκιμάζεται- το κάθε ερευνητικό πόρισμα και η κάθε συγκρότηση θεωρίας. Η δημόσια αυτή κριτική στοχεύει -ορθότερα, οφείλει να στοχεύει- στην κατανόηση, την αποδοχή, τη διόρθωση ή απόρριψη των επιστημονικών πορισμάτων και προφανώς όχι στην καταδίκη του επιστήμονα που τα προτείνει.
Αυτόν τον ελεύθερο διάλογο διαφορετικών σχολών σκέψης, ιδεολογικών κατευθύνσεων και πολιτισμικών αναφορών μέσα στον ίδιο χώρο ελευθερίας μόνο ένα δημόσιο Πανεπιστήμιο και αντίστοιχα ένα δημόσιο ερευνητικό κέντρο μπορεί δυνάμει να προσφέρει και να κατοχυρώσει, μέσα σε συνθήκες βέβαια διαφάνειας και δημόσιας λογοδοσίας, χωρίς καταφυγή στο ανεξέλεγκτο του «επιστημονικού πορίσματος» ή τη δογματικότητα του «τάδε έφα» της όποιας αυθεντίας ή ακόμη περισσότερο της όποιας κατά καιρούς κυρίαρχης επιστημονικής ή πολιτικής άποψης.
Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τη σφαίρα της πολιτικής στις δημοκρατικές κοινωνίες. Και οι δύο χώροι έχουν απόλυτη ανάγκη τη δημόσια σφαίρα, εντός της οποίας κρίνονται και ελέγχονται τα επιστημονικά πορίσματα του ενός και οι πολιτικές επιλογές του άλλου.
Η αβεβαιότητα της γνώσης και το αστάθμητο αποτέλεσμα του δημοκρατικού διαλόγου αποτελούν ένα ανοικτό και συνεχές διακύβευμα, το οποίο, όσο και αν φαντάζει με πρώτη ματιά ως αδυναμία, συνθέτει τελικά τη δύναμη και των δύο. Η συρρίκνωση ή η ιδιωτικοποίηση του ενός στρέφεται αργά ή γρήγορα εναντίον και του άλλου. Ακριβώς μπροστά σ’ αυτόν τον κίνδυνο αλλά και όσα συνεπάγεται η συζήτηση για ύπαρξη ιδιωτικών ΑΕΙ, που άνοιξε την τελευταία δεκαετία του 20ού αιώνα από την τότε ηγεμονεύουσα νεοφιλελεύθερη σκέψη με όργανο την Παγκόσμια Τράπεζα, θεωρείτε ήδη παρωχημένη στον ευρωπαϊκό χώρο, στον οποίο άλλωστε ποτέ δεν έγινε κυρίαρχη.
Άλκης Ρήγος
