Ο νόμος για την οργάνωση και λειτουργία της Ανώτατης Εκπαίδευσης και την Έρευνα, που προέκυψε ως αποτέλεσμα διαβουλεύσεων με όλα τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας και ψηφίστηκε στη Βουλή, έχει ως στόχο τη διασφάλιση της εκπλήρωσης της αποστολής των ΑΕΙ, την ενίσχυση της έρευνας, αλλά και την εξασφάλιση της απρόσκοπτης πρόσβασης στην εκπαίδευση για όλους τους πολίτες. Ενσωματώνει αιτήματα μεγάλου μέρους της ακαδημαϊκής κοινότητας, αυτών δηλαδή που εμπλέκονται άμεσα και κρατούν ζωντανά τα ιδρύματα και την έρευνα, όπως αυτά διατυπώθηκαν και ζυμώθηκαν κατά τη διάρκεια της διαβούλευσης.
Επιπλέον, αφουγκράζεται την ανάγκη για μια συντεταγμένη θεσμική αλλαγή στον χώρο της Ανώτατης Εκπαίδευσης ώστε να αντιμετωπιστούν οι δυσλειτουργίες που έχουν προκύψει από τις προηγούμενες νομοθετικές παρεμβάσεις. Οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα και βαθύτερα πολιτικά διακυβεύματα. Και πράγματι, ο νόμος διαχειρίζεται τις σχεδιασμένες αλλαγές με πολιτικό και κοινωνικό πρόσημο, παρά τις δύσκολες συνθήκες που βιώνει η χώρα.
Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τις συνθήκες που επικρατούν σήμερα στα ΑΕΙ, τα οποία αναπτύσσονται με πολλές και διαφορετικές ταχύτητες, συντηρώντας και αναπαράγοντας τις περιφερειακές ανισότητες, όπως αυτό αποτυπώνεται ιδιαίτερα στο πλαίσιο λειτουργίας των μεταπτυχιακών προγραμμάτων. Επίσης, ζήτημα άμεσης αντιμετώπισης αποτελούν οι δυσλειτουργίες καθιερωμένων ιεραρχιών και ομάδων συμφερόντων εντός των ΑΕΙ, καθώς διαστρεβλώνουν τον δημόσιο χαρακτήρα των ιδρυμάτων και αναδεικνύουν την ανάγκη διεύρυνσης της διαφάνειας σε διοικητικό επίπεδο.
Η ακαδημαϊκή αναβάθμιση και η ανάδειξη του στρατηγικού ρόλου των ΑΕΙ με την εισαγωγή καινοτόμων διαδικασιών που ενισχύουν αποφασιστικά την εξωστρέφεια και την απαιτούμενη συνέργεια αποτελούν στόχους αυτής της παρέμβασης. Η δημιουργία των περιφερειακών Ακαδημαϊκών Συμβουλίων Ανώτατης Εκπαίδευσης και Έρευνας, με περισσότερους βαθμούς ανεξαρτησίας από τα Συμβούλια Ιδρύματος, τα οποία δεν κατάφεραν να επιτελέσουν τον σκοπό για τον οποίο συστάθηκαν, έχουν ακριβώς αυτή την αποστολή, δηλαδή την προαγωγή της Ανώτατης Εκπαίδευσης και Έρευνας σε συνάρτηση με την ερευνητική και αναπτυξιακή πολιτική τού κάθε ιδρύματος και της κάθε περιφέρειας.
Επιπρόσθετα, διασφαλίζεται η ακαδημαϊκότητα των μεταπτυχιακών προγραμμάτων και η πρόσβαση όλων των φοιτητών που πληρούν τα ακαδημαϊκά κριτήρια σε αυτά, ανεξάρτητα της οικονομικής τους κατάστασης. Στο πλαίσιο αυτό τίθενται περιορισμοί ώστε το αντίτιμο που δίνουν οι φοιτητές να κυμαίνεται σε λογικά όρια. Την ίδια στιγμή, κατοχυρώνεται η πρόσβαση των υποψηφίων στον δεύτερο κύκλο σπουδών, ανεξαρτήτως της οικονομικής τους δυνατότητας, κατοχυρώνοντας το δικαίωμα δωρεάν φοίτησης σε μεταπτυχιακά, τα οποία έχουν τέλη φοίτησης, για υποψηφίους με χαμηλά εισοδήματα.
Παράλληλα, προσμετράται θετικά από το υπουργείο η λειτουργία μεταπτυχιακών προγραμμάτων χωρίς τέλη φοίτησης για αυξημένη επιχορήγηση των ιδρυμάτων (όπως ΕΜΠ, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και Πάντειο), ενώ έχουν ενταχθεί ρυθμίσεις σχετικά με τους διδάσκοντες στα προγράμματα και με πρόβλεψη για προσλήψεις νέων επιστημόνων σε κενές θέσεις διδασκαλίας για πρώτη φορά.
Ακόμη, δίνεται επιτέλους λύση σε ένα μακροχρόνιο πρόβλημα που αφορά τα επαγγελματικά δικαιώματα των αποφοίτων των ΤΕΙ, ενώ προβλέπεται η θεσμοθέτηση των ενιαίων και αδιάσπαστων τίτλων σπουδών μεταπτυχιακού επιπέδου που παρέχονται από τα πενταετή προγράμματα σπουδών, αποτελώντας αναγνώριση επιπλέον ακαδημαϊκών προσόντων στους αποφοίτους των εν λόγω σχολών ή τμημάτων.
Μια ιδιαίτερη και σημαντική καινοτομία που εμπεριέχεται στις διατάξεις του νομοσχεδίου αποτελεί η ενίσχυση της μεταλυκειακής εκπαίδευσης με τη δημιουργία διετών προγραμμάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης για αποφοίτους ΕΠΑΛ εντός των ΑΕΙ.
Δεύτερο βασικό άξονα του νομοσχεδίου αποτελεί η ενίσχυση της αντιπροσωπευτικότητας των οργάνων διοίκησης, η εμπέδωση της δημοκρατίας και του πλουραλισμού των πανεπιστημίων ώστε να βελτιωθούν και να εκπληρώσουν τον ακαδημαϊκό και κοινωνικό τους ρόλο.
Πιο συγκεκριμένα:
* Η εκλογή των αντιπρυτάνεων θα γίνεται με ξεχωριστό ψηφοδέλτιο και μονοσταυρία για την καλύτερη αντιπροσώπευση των μελών του προσωπικού στα όργανα διοίκησης και επαναφέρεται το Πρυτανικό Συμβούλιο.
* Προβλέπεται η συμμετοχή όλων των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας στα πολυπρόσωπα όργανα διοίκησης, συμπεριλαμβανομένων των φοιτητών.
* Αναγνωρίζεται το ακαδημαϊκό άσυλο και ορίζονται οι περιπτώσεις κατά τις οποίες επιτρέπεται η επέμβαση δημόσιας δύναμης στους χώρους των ΑΕΙ αυτεπαγγέλτως, χωρίς απόφαση του Πρυτανικού Συμβουλίου.
* Επιπλέον, κωδικοποιείται και επικαιροποιείται το θεσμικό πλαίσιο των ΕΛΚΕ των ΑΕΙ και των Ερευνητικών Κέντρων και ρυθμίζονται ζητήματα που αφορούν τους προϋπολογισμούς τους, συνυπολογίζοντας πως ο ρόλος των ΑΕΙ και των Ερευνητικών Κέντρων έχει αλλάξει ριζικά σε ευρωπαϊκή και παγκόσμια κλίμακα κατά την τελευταία εικοσαετία.
* Εκσυγχρονίζεται το ασαφές θεσμικό πλαίσιο ώστε να είναι ικανό να απορροφήσει τους πόρους του ΕΣΠΑ, του ΕΛΙΔΕΚ, καθώς και στην προσέλκυση άλλων ανταγωνιστικών κονδυλίων. Οι ΕΛΚΕ δεν επιχορηγούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό, αλλά λαμβάνουν κονδύλια από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, από χρηματοδοτήσεις και κάθε είδους χορηγίες και δωρεές από φυσικά και νομικά πρόσωπα, καθώς και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και από διεθνείς οργανισμούς.
* Θεσμοθετείται ένα πλαίσιο λειτουργίας στηριγμένο στις βασικές αρχές του Δημόσιου Λογιστικού, προσαρμοσμένες στις ανάγκες διαχείρισης των ερευνητικών προγραμμάτων,
* Διαμορφώνεται το πλαίσιο ελέγχου των ερευνητικών προγραμμάτων των ΑΕΙ και των ερευνητικών κέντρων.
Τι έχει γίνει έως σήμερα
Ο νόμος που ψηφίστηκε αποτελεί συνέχεια των κυβερνητικών δράσεων τόσο σε επίπεδο ανοικοδόμησης του κοινωνικού κράτους, παρά τις δύσκολες συνθήκες, όσο και στη λειτουργία ενός δημόσιου και δημοκρατικού πανεπιστημίου, προσανατολισμένου στις ανάγκες των νέων και της ακαδημαϊκής κοινότητας και όχι των ιδιωτικών συμφερόντων.
Αποτελεί μια στιγμή κορύφωσης της κυβερνητικής πολιτικής για την Παιδεία, ωστόσο έχουν υπάρξει μέχρι στιγμής μια σειρά από καλά σχεδιασμένες δράσεις που λειτουργούν συμπληρωματικά και δείχνουν το δρόμο που σκοπεύουμε να διαβούμε.
Αναφέρω ενδεικτικά πως σε επίπεδο Ανώτατης Εκπαίδευσης και Έρευνας έχουν ήδη προκηρυχθεί θέσεις για 500 νέα μέλη ΔΕΠ σε ΑΕΙ και ΤΕΙ, ενώ αναμένονται άλλες 500 για το 2018. Επίσης, άλλαξε και ενισχύθηκε το πλαίσιο της χρηματοδότησης υποτροφιών για προπτυχιακούς, υποψήφιους διδάκτορες και μεταδιδάκτορες και ερευνητικές ομάδες, συνολικού ύψους 203 εκατ. ευρώ για τα επόμενα τέσσερα χρόνια.
Την ίδια στιγμή, καθιερώθηκε και χρηματοδοτείται ο θεσμός του ακαδημαϊκού υποτρόφου για νέους επιστήμονες που θέλουν να αποκτήσουν διδακτική εμπειρία στα ΑΕΙ με κονδύλια 42 εκατ. ευρώ και 3.700 ωφελούμενους.
Ο νέος νόμος
Καταληκτικά, ο νόμος Διαμαντοπούλου, ο οποίος ψηφίστηκε με ευρεία κοινοβουλευτική πλειοψηφία, στο πλαίσιο μιας σιωπηλής ιδεολογικής συμφωνίας που λειτούργησε ωσμωτικά για την επερχόμενη καταστροφική συγκυβέρνηση του 2012, αντιμετώπισε τη σημαντική ακαδημαϊκή και κοινωνική εναντίωση, δεν εφαρμόστηκε ποτέ στην ολότητά του και τελικά απονευρώθηκε.
Είχε ως στόχο το πανεπιστήμιο του μάνατζμεντ, στη βάση μιας συγκεκριμένης ιδεολογικής ατζέντας η οποία αντιμετωπίζει τη γνώση και τη μόρφωση ως εμπόρευμα, το πανεπιστήμιο ως επιχείρηση και τους φοιτητές ως πελάτες. Προσπάθησε να διαμορφώσει αγοραίους μηχανισμούς απορρύθμισης των λειτουργιών και παράλληλα συγκεντροποίησε τις δομές διοίκησης, εγκαθίδρυσε τη γραφειοκρατία, ιδεολογικοποίησε την Ανώτατη Εκπαίδευση σε νεοφιλελεύθερη κατεύθυνση και συρρίκνωσε τη δημοκρατία και τη διαφάνεια στα ιδρύματα.
Εμείς, με πλήρη συνείδηση και πολιτική στόχευση, αντιμαχόμαστε τη μετατροπή των πανεπιστημίων σε επιχειρήσεις και τη μόρφωση σε ακόμη μία υπηρεσία το κόστος της οποίας θα ρυθμίζεται από την αγορά και θα επιβαρύνει τους πιθανούς “πελάτες”. Η γνώση ήταν και θα παραμείνει κοινωνικό αγαθό και δεν πρέπει να συνδέεται με την αγοραστική δύναμη του καθενός, όπως γίνεται και σε επίπεδο διεθνούς πραγματικότητας, αν και τελευταία χρόνια στη χώρα μας είναι ιδιαίτερα δημοφιλής ο μύθος των ιδιωτικών ή των προς ιδιωτικοποίηση πανεπιστημίων.
Και πράγματι, το νομοσχέδιο στέκεται απέναντι στη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία για μια εκπαίδευση η οποία θα απευθύνεται σε λίγους και εκλεκτούς και θέτει ξανά στο επίκεντρο ότι τα πανεπιστήμια ως ακαδημαϊκά ιδρύματα, λειτουργούν με κριτήρια που αφορούν το δικαίωμα στη γνώση, προάγουν τη γνώση, αξιολογούνται ακαδημαϊκά, λογοδοτούν κοινωνικά, συνδέονται με ανθρώπινες αξίες όπως αυτές της ελευθερίας, της αλληλεγγύης και της ισότητας και ανταποκρίνονται στις σημερινές ανάγκες της κοινωνίας.
