Του Μπάμπη Μπαλτά
Στα χρόνια της οικονομικής και πολιτικής κρίσης που προηγήθηκαν (2010-2016), κυρίως τέσσερις μορφές σχολείων προτάθηκαν. Πρόκειται για το ψηφιακό, το δημοκρατικό, το κοινωνικό και το ανοιχτό σχολείο. Το πρώτο είχε δυσάρεστα αποτελέσματα στην εκπαίδευση καθώς έφτασε μέχρι και να κάνει πρωτόκολλα καταστροφής όλο το παρελθόν του σχολείου, από τα εποπτικά μέσα και τις μηχανές προβολής μέχρι κaι όλοn τον κόσμο της αφής. Έκλεισε επίσης σχολικές μονάδες (ειδικά τα μικρά σχολεία) κι ευνόησε την εξ αποστάσεως εκπαίδευση με διάφορα αποτελέσματα (Διαδίκτυο, ΤΠΕ, διαδραστικούς πίνακες, την εγκατάσταση στην τάξη, τον εθισμό, τις πολλές ώρες έκθεσης στην οθόνη) και συμμάχησε μ’ ένα μεγάλο μέρος της κρ(α)ιτικής παιδαγωγικής. Απαγόρευσε την ταινία «Τα παιδία δεν παίζει» (2010) και δημιούργησε/ κατασκεύασε στις αυλές τον σχολείων το αποκαλούμενο bullying (εκφοβισμός).
Το δημοκρατικό σχολείο, επίσης, δεν έπεισε τον εκπαιδευτικό για τη δημοκρατία. Το αντίθετο. Εκπαιδευτικοί διώχθηκαν για τον αντιφασιστικό τους αγώνα και το σχολείο παραδόθηκε στη Χρυσή Αυγή και τη μικροφυσική του φασισμού - μέχρι και τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα (2013) και την κυβερνητική αλλαγή. Ο φόβος έμεινε και συμπληρώθηκε μ’ αυτόν της αξιολόγησης. Το κοινωνικό σχολείο (2014) επίσης απαξίωσε τα προγράμματα στα σχολεία (οι διευθυντές έλεγαν να τα κάνουμε εικονικά για θετική αξιολόγηση) και παραλίγο να μας έβγαζε στα μανταλάκια, όπως τις γυναίκες λίγο πιο πριν.
Και μέσα σ’ όλα αυτά, το πρόταγμα για ένα ανοιχτό σχολείο είναι επίκαιρο περισσότερο από ποτέ. Οι παιδαγωγικές ομάδες («Σκασιαρχείο», «Λέσχη Κριτικής Παιδαγωγικής», «Άνθρωποι με τα μπαλόνια») σε συνεργασία με καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες, λογοτέχνες, γεωπόνους, πολιτικούς επιστήμονες, τυπογράφους και ανθρώπους των κοινωνικών κινημάτων, είναι σ’ αυτήν την κατεύθυνση. Τα προσφυγόπουλα και η παρουσία μας στους δημόσιους χώρους με διαδρομές και αποσχολειοποίηση (deschooling) συνέβαλαν σ’ αυτήν.
Ανοιχτά σχολεία σημαίνει δημοκρατικά, μικρά, συνεταιριστικά, αισθητά διαφορετικά από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αντι-ιεραρχικά, ανοιχτά στον πολιτισμό και την πολιτειότητα, τον ακτιβισμό και τα κοινωνικά κινήματα. Ανοιχτά με όλες τις δυνατές υποκειμενικότητες (των παιδιών, των εκπαιδευτικών, των γονιών, των κηδεμόνων, των ενήλικων της κοινότητας, των δομών πρόληψης), με σχέσεις αρχιτεκτονικής και παιδαγωγικής, με παρεμβάσεις για την αλλαγή των χώρων, με βιβλιοθήκες, με κινηματογράφο, ραδιόφωνο κι εφημερίδες, με μουσεία, φιλοζωικές πολιτικές και ποδήλατα. Ανοιχτά σημαίνει, όπως στην τεχνική του Freinet Τι Νέα;, να εισάγεις τον έξω κόσμο μέσα, να τον επεξεργάζεσαι και να τον επιστρέφεις στην κοινότητα επεξεργασμένο. Και να δομείς την υποκειμενικότητα των παιδιών μέσα απ’ αυτό το σχήμα μέσα/έξω και τη μετάβαση από την παιδική τους ηλικία σ’ αυτήν.
«Ανοιχτά» δεν σημαίνει το όνομα ενός χορηγού, όπως στον Δήμο Αθηναίων, που χρησιμοποιείται από τα συνδικάτα για να ανακόψει αυτό το πνεύμα της ποθούμενης αλλαγής. Το παράδειγμα του Δήμου Αθηναίων μένει να ολοκληρωθεί περαιτέρω με έμφαση στην κοινότητα, το ραδιόφωνο, την έκδοση ενός οδηγού για τον μικρό πολίτη, τους λογοτέχνες της γειτονιάς και τη χαμένη ιστορικότητα της πόλης. Για να δουλέψουμε μαζί για τα δικαιώματα του παιδιού -αντιδήμαρχος παιδιού, συνήγορος του παιδιού, δράσεις σχολικής ζωής (πολιτιστικών θεμάτων και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης) και εκπαιδευτικοί των δημόσιων σχολείων-, προκειμένου να κάνουμε πράξη το δικαίωμα του παιδιού στον χώρο.
Το έτος βιβλίου για την Αθήνα, το 2018, είναι μια μεγάλη πρόκληση για την υπαίθρια διδασκαλία και τις διαδρομές στην πόλη όπως τις κάνουμε τόσα χρόνια. Σημαίνει, επίσης, πως όσο δεν προσδιορίζεται η σχέση κοινότητας και σχολείου, τόσο η κοινότητα καθίσταται φονική για τις απελευθερωτικές πρακτικές και παίρνει το όνομα της συντήρησης, που οδηγεί στο κλειστό σχολείο. Αυτό το δεύτερο αφιέρωμα στα ανοιχτά σχολεία αποβλέπει σ’ αυτήν τη συζήτηση για μια κριτική παιδαγωγική.
