Άννα Ζουγανέλη, δρ Παιδαγωγικής, σχολική σύμβουλος Βοιωτίας, συντονίστρια Βοιωτίας πιλοτικού προγράμματος “Νοιάζομαι και Δρω”
Ας θυμηθούμε τον Αριστοτέλη: «ὅταν τό πλῆθος πρός τό κοινόν πολιτεύηται συμφέρον, πολιτεία καλεῖται». Σε ελεύθερη μεταφορά στις μέρες μας, για να έχει κάποιος δικαίωμα να φέρει τον τίτλο του πολίτη και να λογίζεται ενεργό μέλος μιας κοινωνίας, πρέπει τα ενδιαφέροντά του να μη στρέφονται πρωτίστως γύρω από το ατομικό του συμφέρον, αλλά να επεκτείνονται ευρύτερα μέσα στον κύκλο της κοινωνικής ολότητας. Κατά την αρχαιότητα, όσοι έδειχναν αδιαφορία για τα κοινά και αποκλειστική μέριμνά τους ήταν η προαγωγή του ατομικού συμφέροντος ονομάζονταν «ἰδιῶτες». Ο όρος αυτός προσέλαβε σταδιακά τη διάσταση της μομφής και τελικά εξέπεσε στην έννοια του απαίδευτου και του ανόητου, σημασίες που με την ίδια λέξη βρίσκουμε σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες (idiot, idiote). Έκφραση της περιφρόνησης που αισθάνονταν οι Έλληνες για τους μη ασχολούμενους με τα κοινά είναι και η περίφημη φράση του Περικλή: «Τόν μηδέν τούτων μετέχοντα οὐκ ἀπράγμονα ἀλλ' ἀχρεῖον νομίζομεν» (Δεν θεωρούμε αμέτοχο, κοινωνικά αδρανή, αλλά άχρηστο αυτόν που δεν ασχολείται με τα κοινά).
Η σύγχρονη παιδαγωγική οπτική σε διεθνές επίπεδο ασχολείται τις τελευταίες δεκαετίες και με το ζήτημα της κοινωνικής ενεργοποίησης των μαθητών και της δόμησης εγκαίρως της έννοιας του ενεργού πολίτη. Ανάλογοι υπήρξαν και οι σχετικοί προβληματισμοί στη χώρα μας. Από τη μεριά του, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, προσπαθώντας να ανταποκριθεί στο πιο πάνω καίριο ερώτημα, ενέκρινε την υλοποίηση του εκπαιδευτικού προγράμματος «Νοιάζομαι και Δρω» με χρηματοδότηση από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, το Ίδρυμα Λασκαρίδη και άλλα κοινωφελή ιδρύματα. Το φιλόδοξο αυτό πρόγραμμα εφαρμόζεται για δεύτερη σχολική χρονιά, πιλοτικά σε σχολικές μονάδες από την Προσχολική έως τη Δευτεροβάθμια Eκπαίδευση (φέτος συμμετέχουν 150 σχολεία, κατανεμημένα σε 27 νομούς της χώρας) και στοχεύει στην ανάπτυξη της κουλτούρας της λεγομένης ενεργού πολιτειότητας. Ο εθελοντισμός στα παιδιά καλλιεργείται προωθώντας πηγαίες και βιώσιμες στάσεις ενεργού κοινωνικής προσφοράς μέσω βιωματικών προσεγγίσεων. Τα σχολεία αυτά ήδη αποτελούν ένα σχολικό δίκτυο με τίτλο «Νοιάζομαι και Δρω».
Στο δίκτυο των σχολείων αυτών συμμετέχει για δεύτερη χρονιά και το 2ο Δημοτικό Σχολείο Αλιάρτου με 80 μαθητές από τις τάξεις Δ΄, Ε΄, ΣΤ΄ υπό την καθοδήγηση μιας εξαιρετικής ομάδας εκπαιδευτικών. Στις δράσεις εθελοντισμού που υλοποιήθηκαν έγινε προσπάθεια να ευαισθητοποιηθούν οι μαθητές ώστε μεγαλώνοντας να διαμορφώσουν συνείδηση και στάση ενεργού πολίτη. Δηλαδή του πολίτη που έχει ενημέρωση για τα κοινά, εκφράζει τις απόψεις του, απαιτεί διαφάνεια και δικαιοσύνη, γνωρίζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του, συμμετέχει ενεργά στις κοινωνικές διεργασίες.
Για να το δούμε κωδικοποιημένα, ενεργός πολίτης είναι ο ενημερωμένος πολίτης, αυτός δηλαδή που αγαπά τη μάθηση, η οποία φυσικά έρχεται πρωτίστως μέσα από τον μαγικό κόσμο των βιβλίων.
Στο σχολείο της Αλιάρτου υπήρχαν ήδη από τα προηγούμενα χρόνια αρκετά εξωσχολικά βιβλία από αγορές και προσφορές γονέων και μαθητών, τα οποία όμως βρίσκονταν σε χώρο μη εύκολα προσβάσιμο και λειτουργικό. Ως εκ τούτου, δεν ήταν εύκολος ο δανεισμός βιβλίων παρά τη φιλότιμη προσπάθεια που κατέβαλλαν οι εκπαιδευτικοί προκειμένου να αποκτήσουν οι μικροί μαθητές φιλαναγνωστικές συνήθειες. Εν ολίγοις, δεν υπήρχε άμεση επαφή των παιδιών με το λογοτεχνικό, κυρίως, βιβλίο. Κρίθηκε λοιπόν απαραίτητη η δημιουργία βιβλιοθήκης και μάλιστα γωνιών ανάγνωσης, αφού στο σχολικό κτήριο δεν υπάρχει ειδική αίθουσα διαθέσιμη για βιβλιοθήκη.
Στόχος ήταν να αποκτήσουν οι μαθητές θετική στάση απέναντι στα βιβλία, να εξοικειωθούν με τα λογοτεχνικά κείμενα και ταυτόχρονα να γίνουν οι ίδιοι αυτόνομοι χρήστες της βιβλιοθήκης.
Αρωγοί στην προσπάθειά αυτή ήταν φυσικά οι γονείς. Ο Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων βοήθησε, όσο μπορούσε, οικονομικά και όχι μόνο, στην αγορά επίπλου βιβλιοθήκης. Εθελοντές γονείς βοήθησαν στη συναρμολόγηση των κομματιών, ενώ άλλοι έβαψαν με ζωηρά χρώματα τον χώρο της πρώτης γωνιάς. Ο χώρος διακοσμήθηκε έτσι ώστε να προσελκύει τους μικρούς αναγνώστες. Ακόμα, έγινε προσπάθεια με την εθελοντική συμμετοχή των παιδιών για μια βιβλιονομικού τύπου προσέγγιση, ώστε το υλικό να οργανωθεί κατά θεματική και ηλικιακή έννοια. Έτσι, τα βιβλία άρχισαν να βρίσκουν τη θέση που τους αρμόζει. Με έκπληξη και εμείς οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί είδαμε πόσα πολλά ενδιαφέροντα βιβλία ήταν κλεισμένα και ξεχασμένα σε ντουλάπια.
Στη συνέχεια, καταβλήθηκε ιδιαίτερη προσπάθεια για την καταγραφή όλων των βιβλίων του σχολείου μας, που αποτελούν πολύτιμο περιουσιακό στοιχείο. Ο Σύλλογος Διδασκόντων συμφώνησε πρόθυμα και στήριξε ως συναρμόδιος φορέας την προσπάθεια αυτή. Η κίνηση αυτή έγινε σε εθελοντική βάση από τους εκπαιδευτικούς, με αποκλειστικό σκοπό τη διάθεση στους μαθητές ποιοτικού γνωστικού και ψυχαγωγικού υλικού που αποτελεί εφόδιο στο ταξίδι της φιλαναγνωσίας. Σε συνεργασία με τους μαθητές, συντάχθηκε και ο κανονισμός λειτουργίας της βιβλιοθήκης και τοιχοκολλήθηκε με αφίσες που ζωγράφισαν τα παιδιά.
Και το ταξίδι άρχισε... Τα παιδιά, με τη βοήθεια εθελοντικής ομάδας μαθητών που διαχειρίζονταν τη δανειστική βιβλιοθήκη, μέσα σε μια διετία, διάβασαν, ήρθαν σε επαφή με συγγραφείς, έκαναν εργαστήρια δημιουργικής γραφής, έφτιαξαν μάλιστα και τα δικά τους βιβλία. Έμαθαν πώς γεννιέται ένα βιβλίο, τον τρόπο γραφής και εικονογράφησής του. Επιπλέον, έγινε προσπάθεια να εμπλουτιστεί η βιβλιοθήκη και αποκτήθηκαν νέοι τίτλοι. Έγιναν εκθέσεις βιβλίων με τη βοήθεια εκδοτικών οίκων και με την άοκνη συμπαράσταση του Συλλόγου Γονέων, που συνέβαλε και εκείνος με τον τρόπο του, πάντα σε εθελοντική βάση. Η αίσθηση όλων ήταν ότι τα παιδιά λάτρεψαν εκείνες τις ημέρες, καθώς ένιωθαν ότι ήταν οι πρωταγωνιστές της παράστασης.
Όμως η αρχική γωνιά βιβλιοθήκης δεν αποδείχτηκε αρκετή. Ήταν απαραίτητη και μια δεύτερη. Και ενώ τα οικονομικά του σχολείου δεν επέτρεπαν άλλη αντίστοιχη κίνηση, σαν από μηχανής θεός πάλι βρέθηκε γονέας που είχε κέφι και μεράκι να φτιάχνει έπιπλα με παλέτες. Προσφέρθηκε εθελοντικά λοιπόν και έφτιαξε μια μοντέρνα βιβλιοθήκη και έναν χώρο όπου τα παιδιά κάθονται και διαβάζουν ή παίζουν επιτραπέζια παιχνίδια. Τα έπιπλα βάφτηκαν με όμορφα χρώματα και η καινούργια γωνιά έγινε άλλος ένας ζεστός χώρος ανάγνωσης.
Τελικά, τα βιβλία βρήκαν στέγη και οι μαθητές εθελοντές βιβλιοθηκάριοι πεδίον δόξης λαμπρό. Το όραμα μιας αρχικά μικρής ομάδας έγινε όραμα όλων των εκπαιδευτικών του σχολείου, των μαθητών και των γονέων. Τα βιβλία και οι βιβλιοθήκες έγιναν σιγά - σιγά οι καλύτεροι φίλοι της καθημερινότητας.
Μάλιστα, υπάρχει ο απώτερος στόχος από μεριάς εκπαιδευτικών του σχολείου να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις έκδοσης, μαζί με τα παιδιά, των δικών τους βιβλίων, εμπλουτίζοντας και την ελληνική εκπαίδευση με τις τεχνικές του παιδαγωγού Σελεστέν Φρενέ (Célestin Freinet), που κάνουν λόγο για “μια αυθεντική βιβλιοθήκη εργασίας, όπου θα βρίσκονται δίπλα - δίπλα βιβλία, εικόνες και αυθεντικά κείμενα κάθε είδους, άμεσα προσβάσιμα στα παιδιά”.
