Θα μπορούσε να ήταν ένα ποίημα η βεβήλωση του κέντρου της πόλης της Αθήνας από τα παιδιά.
Λόφος, μουσείο και πεδίο / είναι των παιδιών η γιορτή / τρέξιμο, ποδήλατο και θρανίο / μια μέρα ακόμη χωρίς σιωπή.
Ο θόρυβος, η μεσολάβηση ανάμεσα σ’ αυτόν-ήν που μιλά κι αυτόν που ακούει στις άνισες σχέσεις τους είναι δημοκρατικός. Μιλάμε όλοι μαζί και παράγουμε θόρυβο. Και μετά από λίγο μαθαίνουμε πως η ακοή είναι κάτι άλλο από την (υπ)ακοή. Ρώτας τα παιδιά πώς βεβηλώνουν την πόλη και σου λένε πως ψήνουν κάστανα στον Λόφο, χτυπάνε κουδούνια στις πολυκατοικίες και σταματούν «ταρίφες» χωρίς να τους παίρνουν μετά. Παίζουν ποδόσφαιρο στη μέση του δρόμου, πειράζουν ανθρώπους της τρίτης ηλικίας, πετούν από το μπαλκόνι τους απόνερα στους περαστικούς και μιλάνε αθυρόστομα όταν ξέρουν πως μπορούν να κρυφτούν. Πάνε στο μουσείο και καβαλάνε τα αγάλματα που είναι στον εξωτερικό χώρο.
Ακούν χωρίς να (υπ)ακούν; Ίσως το πολιτικά κρίσιμο είναι οι ομάδες τους κι αν έχουν αρχηγούς. Λένε πως δεν έχουν, πως είναι ομάδες χωρίς αρχηγό και εκπαιδεύονται στον (αντι)φασισμό. Και με κάθε χτύπημα του (εκ) φασισμού της ζωής τους, μ’ αυτά που ακούν στις ειδήσεις, δείχνουν το μοναδικό παιδί της τάξης τους που έχει ελληνική ιθαγένεια και υπηκοότητα [citizenship], πως αυτό μόνο θα επιβιώσει του Άουσβιτς. Κι αν τα ρωτήσεις το μέλλον αν θα είναι δημοκρατικό ή φασιστικό, λένε πως θα είναι το τελευταίο. Έτσι το αισθάνονται.
Βέβαια λένε επίσης πως τη γυναίκα τους θα την κλειδώνουν στο σπίτι γιατί φοβούνται πως θα πάει με άλλον και λένε πως κάνουν πλάκα! Και μερικές φορές κάνουν «φατούρο» στο ίδιο παιδί διαρκώς, μη αφήνοντάς το να αναπνεύσει. Όλοι εναντίον ενός! Και γελάνε όταν τα ρωτήσεις αν το σύνταγμα είναι βιβλίο ή πλατεία. Η σιγουριά που έχουν για την πλατεία, για τον χώρο, είναι ανώτερη της ρευστότητας των συνειδησιακών δεδομένων. Αλλά θέλουν να πάνε Σύνταγμα και να το κάνουν παιχνίδι με τους περαστικούς και να φάνε μετά στα ταχυφαγεία. Κι ας κάνεις ως δάσκαλος κριτική παιδαγωγική. Αυτά σου λένε πόσο ωραία είναι τα ταχυφαγεία και μάλιστα πως ένα, το μοναδικό, είναι το καλύτερο όλων!
Κι αν τους συνδέσεις τον ναό του εμπορεύματος, το μαγαζί, με τη σιωπή που επιδείχνουν -σε αντίθεση με τη θορυβώδη τάξη του σχολείου- καταλαβαίνουν ύστερα από πολύ διάλογο πως η σύγχρονη εκκλησία είναι ο καπιταλισμός. Έτσι, όταν δεν έχω να αγοράσω, πώς έχουμε μια εκκλησία χωρίς πιστούς, θα μπορούσαν να ρωτήσουν. Μπορεί να τους περνά λίγο από τον νου η φτώχεια.
Λίγο παρακάτω βλέπουν πως τα παιδιά κλέβουν τους περαστικούς. Προβληματίζονται. Κι αν τους συνδέσεις τον ναό του εμπορεύματος με τον λόγο του Γεωργίου Παπανδρέου του 1944, μπορούν να δουν τα Δεκεμβριανά με τα μάτια τους; Θα είναι μάλλον ένα μικρό πέρασμα από το σκοτάδι στο φως, μια ανάφλεξη που για λίγο θα είναι ένα μικρό αστρικό γεγονός. Το παρόν κερδίζει. Σου λένε ιστορίες πως βρήκαν χρήματα και τα παρέδωσαν!
Βγήκε ο δάσκαλος με τα παιδιά στην πόλη. Κι αύριο θα βγουν και με τον άνθρωπο που υπερασπίζεται τα δικαιώματά τους, τον Συνήγορο του Παιδιού. Άλλες φορές έφευγαν μόνα τους κάνοντας σκασιαρχείο με έμφυλα ραντεβού στα σπίτια τους ή στο πάρκο. Και ρωτάει ο ποιητής: Τι είναι η πόλη για το παιδί; Ή τι είναι το παιδί για την πόλη; Η αναζήτηση της επιτέλεσης μιας χωρο-χρονικής εμπειρίας, μια άσκηση του φαντασιακού, ένα παιχνίδι στην κυριολεξία των πραγμάτων, μια άσκηση της φαντασίας για το τι βλέπουμε και το τι ακούμε, μια κριτική ικανότητα υπό διαμόρφωση, μια αποστολή να κάνουμε κάτι, ένα παγκάκι για περισυλλογή, μια συζήτηση στα σκαλιά μιας πολυκατοικίας για ένα πρόβλημα, μια επιθυμία που διαρκεί όσο και η φωτιά, μια (ν)ομαδική δραστηριότητα που έχει ρόλους, κανόνες και στοιχήματα. Και μεγαλώνοντας τα περιμένει η ιστορία γα τον Αλέξη Γρηγορόπουλο. Και με τα ναρκωτικά γύρω τους η πόλη γίνεται γεμάτη νάρκες. Αρχίζουν να καταλαβαίνουν πως μοιάζουν με τους χρήστες, γιατί τα κυνηγούν με τον ίδιο τρόπο που κυνηγούν και τους χρήστες, λέγοντάς τους να πάνε παραπέρα!
Κι έτσι χωριζόμαστε σε δυο ομάδες εκπαιδευτικών. Αυτή της ασφάλειας, που θέλει όλα να τα κάνουμε μέσα στην τάξη, και την ομάδα της ελευθερίας, που θέλει να δοκιμάσουμε τα δύσκολα αλλά ανεκτίμητα σε «εύγε» δικαιώματα της ελευθερίας του παιδιού (άρθρα 12 - 17).
Τα παιδιά με τη δασκάλα στην πόλη είναι μια πομπή στην πόλη, μια διαμαρτυρία όταν δεν δίνεται σ’ αυτά προτεραιότητα από τα αυτοκίνητα, μια συναυλία που κάνουν περνώντας μέσα από δρόμους, πεζοδρόμια, στοές και μετρό, ένα τραγούδι στα χείλη τους, ένα σύνθημα ή ένα πανό που κρατούν. Για όλα αυτά η δασκάλα κινδυνεύει να της γίνει κριτική για προπαγάνδα.
Τι γνώση θα μπορούσε να υποστηρίξει άφοβα ένα σχολείο, πέρα από τη γραμματική, το συντακτικό, τα έτοιμα κείμενα και τα μαθηματικά που όλοι κερδίζουν; Πώς ένα σχολείο ή ένα (ν)ομαδικό υποκείμενο μπορούν να έχουν μια σχέση με τα κοινωνικά κινήματα παράγοντας άφοβα πολιτική; Ερωτήματα ανώτερα των απαντήσεων.
Αυτό που κάνουμε στο κέντρο της Αθήνας είναι να δουλεύουμε τη σχέση των βιβλίων της ιστορίας, της λογοτεχνίας, της μουσικής και του χορού, με τους χώρους μέσα από τη συνύπαρξη, το ζώντας μαζί. Και η μεταμόρφωση του χώρου χάριν της ανάγνωσης της ιστορικότητας να είναι μια άσκηση της φαντασίας σαν τη δική τους, κάθε φορά που την αντιλαμβάνονται ως απόκλιση από την κυριολεξία.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο, ο παιδότοπος των παιδιών, μαζί με το Πολυτεχνείο, το Πεδίον του Άρεως, τον Λόφο Φινόπουλου, την Μπλε Πολυκατοικία, το Κέντρο Πρόληψης (ΚΕΘΕΑ), την πλατεία Εξαρχείων και το Πάρκο Ναυαρίνου μας κάνουν μια γειτονιά, τα Εξάρχεια. Κάπως έτσι οριοθετούνται και οι άλλες γειτονιές, αυτές της Βικτώριας, του Αγίου Παντελεήμονα και της Πλατείας Βάθη. Δημόσιοι χώροι - ταμπού με σήμανση της παιδικής ηλικίας το παγκάκι, το παιχνίδι, την παιδική χαρά, την παρέα συνομηλίκων, το ποδήλατο ή την μπάλα.
Το δικαίωμα στον χώρο σε αναμονή. Ας βγούμε έξω λοιπόν. Σ’ αυτή την εξωτερικότητα της φαινομενολογίας ή της εξόδου από το Σπήλαιο του Πλάτωνα. Ανοιχτά προς τα έξω σχολεία και παιδιά με τα οποία θα έχουμε σχέσεις μετάβασης από την παιδική ηλικία στην υποκειμενικότητα για να υπερασπιζόμαστε μια παιγνιώδη βεβήλωση της πόλης από τα ίδια. Η επιστροφή της κίνησης και της νεωτερικότητας στο σχολείο χωρίς εργαλειακό ορθολογισμό. Μια αποστολή, μια ελπίδα, ένα ραντεβού, μια συμφωνία, μια πράξη αλληλεγγύης, μια διαδρομή ή μια ποδηλατοπορεία τα οποία θα καταφέρουμε είναι ένας συνδυασμός γνωστών και άγνωστων στοιχείων σαν μια εξίσωση. Ένας Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας (ΚΟΚ) που λαμβάνει υπόψη τις παύσεις της κανονικής ροής, τη συζήτηση στον δρόμο, την πορεία, τα ποδήλατα, τη διαμαρτυρία και τα παιδιά με ειδικές ικανότητες και τ’ αμαξίδιά τους. Ω, τι θαυμαστός καινούριος κόσμος, δάσκαλε!
Πόσο έχουμε ανάγκη να δούμε την πόλη χωρίς αυτοκίνητα! Μέσα στη βουή της στα μάτια μας έχουμε τα δικαιώματα του παιδιού, τα άδικα ατυχήματα, τα παιδιά με αναπηρίες που δεν τα βλέπουμε, τα λίγα ποδήλατα που συναντάμε και τις σποραδικές παρέες των παιδιών μέχρι και την ηλικία του Δημοτικού Σχολείου. Γιατί μετά κλείνονται.
Δικαιώματα όπως του άρθρου 15, που καταφέρνει να μιλά ανοιχτά για την (συν)ομάδωση των παιδιών και τη δυνατότητά τους να παρεμβαίνουν. Αλλά και ατυχήματα όπως των δύο παιδιών από την Πολωνία το 2012 στην Πατησίων! Ή όπως τη δεκαετία του ’60, όπου στην οδό Κωλέττη, έξω από το 35ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών, σκοτώθηκαν δυο παιδιά βγαίνοντας από το σχολείο. Τότε που η Καίτη Φλώρου, «η βασίλισσα της γραφομηχανής», έστελνε για δύο δεκαετίες επιστολές στον δήμο για πεζοδρόμηση της οδού Κωλέττη. Κι έγινε αρχές της δεκαετίας του ’80 ο πρώτος πεζόδρομος!
Το 1/10 των παιδιών που είναι με αναπηρίες δεν τα βλέπουμε. Η πόλη γι’ αυτά είναι ένα βάσανο. Και τα ποδήλατα λιγοστά. Μόνο κάποιοι-ες δάσκαλοι-ες πρωτοπόροι παίρνουν τα παιδιά τις Κυριακές και γυρίζουν την Αθήνα ή συμμετέχουν στις ποδηλατοπορείες μια φορά τον χρόνο, την άνοιξη! Και κάπου μέσα στην πόλη ξεφωνητά από τα παιδιά. Λίγο ποδόσφαιρο στον δρόμο, ένα ραντεβού στα σκαλάκια μιας πολυκατοικίας, ένα φλερτ, μια βεβήλωση.
Και δίπλα σ’ αυτά ιστορίες. Μια ιστορία για την πολυκατοικία της Αρλέτας και τον Γιώργο Ιωάννου στην οδό Δεληγιάννη, μια ιστορία για τον Λόφο του Στρέφη είτε από τον «Λόφο με τα τέρατα» (Πατακης 2002) της Λότης Πέτροβιτς είτε από τον Γιάννη Κουτσοχέρα. Μια ιστορία για το σπίτι του Κουν ή μια ιστορία για τα Δεκεμβριανά στο Πάρκο Ναυαρίνου. Μια ιστορία για τον Καραγκιόζη και το σινεμά στη στοά Χόλυγουντ ή μια ιστορία για τη μοντέρνα αρχιτεκτονική για το σχολικό κτήριο του Νικολάου Μητσάκη, το 35ο Δημοτικό Σχολειό («Ναπολέων Λαπαθιώτης»).
Μια ιστορία για το Πολυτεχνείο ή τον Γιαννούλη Χαλεπά, μια ιστορία για τον «Παρνασσό» και την ιστορία της παιδικής ηλικίας στην πλατεία Κάνιγγος, μια ιστορία για τις γυναικείες φυλακές, άγνωστες για πολλούς, στη Θεμιστοκλέους 7. Μια ιστορία για τους μπίτνικς στο 11 ή μια ιστορία για τα παραδοσιακά επαγγέλματα των παιδιών όπως αυτό του λουστράκου και του εφημεριδοπώλη! Ή για τη φλογέρα που μάθαιναν ή τον πετροπόλεμο που έπαιζαν!
Τα παιδιά κι κόσμος σε σύγκρουση με τις νέες τεχνολογίες της αντικοινωνικότητας, της βίας, της μοναξιάς, της απόστασης, της χωρίς φίλους ομάδας των συνομηλίκων! Παιδιά με οικογένειες ή χωρίς, παιδιά με τα χαρακτηριστικά του Οιδίποδα ή κόντρα σ’ αυτόν με τον αντι-Οιδίποδα να γυρεύουν την αναδοχή ή την υιοθεσία, ένα περιβάλλον μιας ζωής μακριά από τους κινδύνους. Όπως στα δύσκολα χρόνια που έπαιρναν το όνομα του σαλταδόρου ή του αετόπουλου ή του κρυμμένου παιδιού, έτσι και σήμερα ζουν εξαρτημένα ή ανεξάρτητα, με βαθμούς ελευθερίας και συμμετοχής στην πόλη, γυρεύοντας ρόλο όπως στον «Φύλακα της σίκαλης» του Σάλινγκερ.
Η πόλη και τα παιδιά, μια ζητούμενη σχέση! Αυτή η χρονιά όπως και οι προηγούμενες μετά το 2014 έχουν την αναφορά για τα δικαιώματα του παιδιού σ’ αυτήν τη σχέση.1 Σύντομα με τον Συνήγορο του Παιδιού Γιώργο Μόσχο θα έχουμε μια τέτοια εμπειρία της εκ νέου ανάγνωσης των δικαιωμάτων τους στο κέντρο της Αθήνας, να δούμε με τα μάτια τους τι είναι η πόλη γι’ αυτά.
1 Το διεθνές συνέδριο στη Θεσσαλονίκη «Πόλη και Παιδί» τον Μάιο του 2017 είναι μια αφορμή για μια εκτεταμένη δημοσιότητα τέτοιων θεμάτων. Όπως και η εβδομάδα για μια πόλη χωρίς αυτοκίνητα, που φέτος είναι αφιερωμένη στην ταχύτητα τον ίδιο μήνα με τις πρωτοβουλίες της συλλογικότητας SOS Τροχαία Εγκλήματα. Η παιδαγωγική ομάδα «Σκασιαρχείο» παρεμβαίνει σε δημόσιους χώρους για να κάνει παιδαγωγική και οποιαδήποτε επικοινωνία θα ήταν ωφέλιμη. Δες www.skasiarxeio.wordpress.com
