Κώστας Αγγελάκος, αναπληρωτής καθηγητής Παιδαγωγικών στο Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου και διευθυντής του περιοδικού «Νέα Παιδεία»
«Έβγαλε βρόμα η Ιστορία ότι ξοφλήσαμε
Βγήκαν δελτία και επισήμως ανακοινώθηκε
είμαστε λάθος μες στο κεφάλαιο του λάθος λήμματος
ο σάπιος κόσμος εκεί που σάπιζε ξανατονώθηκε
κι οι εξεγέρσεις μας είναι εν γένει εκτός του κλίματος»
Κώστας Τριπολίτης
Η μεγάλη συμμετοχή επιστημόνων και εκπαιδευτικών στην πρόσφατη διημερίδα μας με τίτλο «Διδάσκοντας και “συνομιλώντας” δημιουργικά με την Ιστορία στο σύγχρονο σχολείο» και η πρόσφατη συγκρότηση από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής Επιστημονικής Ομάδας Ιστορικών με στόχο την κατάθεση προτάσεων για αλλαγές στη διδασκαλία της Ιστορίας στο σχολείο έφεραν στο προσκήνιο μια διαρκώς επαναλαμβανόμενη συζήτηση κατά τη διάρκεια της μεταπολίτευσης. Τι θα γίνει με τη δραματική υπονόμευση της διδασκαλίας της Ιστορίας στη σημερινή εκπαιδευτική πραγματικότητα, γεγονός που οδηγεί γενιές πολιτών σ’ έναν εξόφθαλμο και άκρως επικίνδυνο ιστορικό αναλφαβητισμό;
Η απάντηση δεν μπορεί να εμπεριέχει αισιόδοξες προβλέψεις. Κι αυτό γιατί το καταρχάς το σημερινό εκπαιδευτικό περιβάλλον δίκαια μπορεί να χαρακτηριστεί περιβάλλον «της λήθης» αφού ακολουθεί οργανωτικές και διδακτικές πρακτικές οι οποίες υπονομεύουν καθημερινά οποιαδήποτε προσπάθεια επαφής με την ιστορικότητα και τη μνήμη σε όλο το φάσμα της μαθησιακής διαδικασίας.
Πρώτο χαρακτηριστικό αυτής της συστημικής λειτουργίας του σημερινού σχολείου είναι η απουσία της ιστορικότητας σ’ όλα τα μαθήματα. Εκτός από τα μαθήματα θετικής κατεύθυνσης όπου η ιστορικότητα φαντάζει ως εντελώς περιττή και η εξέλιξή τους παρουσιάζεται σ’ ένα ανιστορικό περιβάλλον, το εντυπωσιακό είναι ότι η διδακτική αυτή λειτουργία κυριαρχεί και στα λεγόμενα ανθρωπιστικά μαθήματα.
Ακόμα και στο κατεξοχήν ιστορικό μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών η έλλειψη ιστορικότητας είναι πανταχού παρούσα. Δεν είναι τυχαίο που το κυρίαρχο στοιχείο της διδασκαλίας της αρχαίας σκέψης είναι το «άγνωστο» κείμενο, το οποίο αποσυνδέεται από το ιστορικό πλαίσιο συγγραφής του και αντιμετωπίζεται μόνο ως «γλώσσα». Τελικά στο σημερινό σχολείο όλα σχεδόν τα μαθήματα αντιμετωπίζονται ως μαθήματα «γλώσσας» με τη μορφή γραμμάτων και αριθμών χωρίς ιστορικότητα ή κοινωνική λειτουργία.
Δεύτερο συστημικό στοιχείο του σημερινού σχολείου που ενισχύει το κλίμα της «λήθης» είναι η αναπαραγωγική λειτουργία μέσα από συγκεκριμένες πρακτικές στη διδασκαλία, στη μάθηση και στην αξιολόγηση. Αυτή η λειτουργία επιβαρύνει τη μνήμη αρχικά με το πλήθος άχρηστων και ανούσιων πληροφοριών σε όλα τα μαθήματα (και ιδιαίτερα στην Ιστορία) και σε δεύτερη φάση με την εξουθενωτική και ψυχοφθόρα διαδικασία της μηχανικής αναπαραγωγής αυτών των περιττών γνώσεων.
Στην τελική πορεία εμφανίζεται η διαδικασία της αξιολόγησης, η οποία αποτιμά κυρίως το εύρος αποστήθισης και άκριτης αναπαραγωγής (ιδιαίτερα στην Ιστορία) της παρεχόμενης σχολικής γνώσης, η οποία παρέχεται από την παιδαγωγική «αυθεντία» του ενός εγχειριδίου, το οποίο κατέχει τη μία και μοναδική (ιστορική) αλήθεια! Είναι πραγματικά κωμικοτραγικό αυτό να το ονομάζουν παροχή παιδείας με αδιάβλητες διαδικασίες επίσημοι θεσμοί, φορείς και κυρίως προβεβλημένα πρόσωπα διοικητικών μηχανισμών που διατηρούνται επί όλων των κυβερνήσεων ως ειδήμονες του μηχανισμού των εξετάσεων!
Τρίτο συστημικό χαρακτηριστικό του σχολείου που λειτουργεί ενισχυτικά στη διαδικασία «της λήθης» είναι η σταδιακή αλλοίωση έως τον βαθμό εξαφάνισης της επιστημονικής ταυτότητας του εκπαιδευτικού. Εφόσον όλα τα γνωστικά αντικείμενα αντιμετωπίζονται ως «γλώσσα» και διδάσκονται αναπαραγωγικά από ένα εγχειρίδιο, μπορεί να τα διδάξει ο οποιοσδήποτε -και μάλιστα επιτυχημένα για το υπαρκτό σχολείο! Άρα δεν χρειάζεται ο εκπαιδευτικός επιστήμονας -ιστορικός στην περίπτωσή μας- ο οποίος διαθέτει τα επιστημονικά εχέγγυα και τα καταθέτει αλλά μπορεί να αξιοποιηθεί ο οποιοσδήποτε διαχειριστής «της γλώσσας» και της αναπαραγωγικής λειτουργίας των μαθημάτων.
Αυτός ο διαχειριστής εκπαιδευτικός σε πρόσφατη έρευνα δηλώνει ότι η καλύτερη διδακτική μέθοδος προσέγγισης της Ιστορίας είναι η ανάγνωση παράγραφο - παράγραφο του σχολικού βιβλίου Ιστορίας και η επανάληψη στο σπίτι με τη βοήθεια των γονέων, ώστε και η βαθμολογία να είναι υψηλή και ταυτόχρονα να βελτιώνεται το γλωσσικό επίπεδο του μαθητή!
Από τις παραπάνω διαπιστώσεις διαφαίνεται ότι η προβληματική διδασκαλία της Ιστορίας στο σημερινό σχολείο είναι απόδειξη της συνολικής λειτουργίας ενός εκπαιδευτικού συστήματος που αντιτίθεται συνειδητά στην ιστορικότητα, στην κριτική σκέψη και στην αποδοχή της διαφορετικής ερμηνείας. Άρα μην ελπίζουμε ότι είναι δυνατόν να αλλάξουν μόνο τα αναλυτικά προγράμματα και τα σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας και να ενταχθούν με επιτυχία σ’ ένα τέτοιο εκπαιδευτικό και μαθησιακό περιβάλλον.
Τέλος το σημερινό πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον έχει κατακλυστεί από το «υλικό» και τους μηχανισμούς της δημόσιας Ιστορίας. Πρόκειται για ένα περιβάλλον δογματισμού, συνωμοσιολογίας και φοβίας για τις ιστορικές και κοινωνικές εξελίξεις, από το οποίο απουσιάζουν στοιχειώδεις ενδείξεις ορθολογισμού.
Αυτός ο δημόσιος λόγος για την Ιστορία -και κυρίως για τη χρήση της Ιστορίας- με συγκεκριμένους σκοπούς είναι εμφανής πλέον σε κείμενα και αναλύσεις πολιτικών, δημοσιολόγων, εκπαιδευτικών φορέων, επιστημονικών ενώσεων και διατρέχει οριζόντια όλο σχεδόν το πολιτικό φάσμα και δεσπόζει σε ποικίλα κοινωνικά στρώματα ανεξάρτητα από το επίπεδο ζωής και μόρφωσης.
Αυτό το δημόσιο κλίμα για τη σχέση με την Ιστορία, σε συνδυασμό με μια διστακτική - φοβική στάση της πολιτικής ηγεσίας για ριζικές τομές στην εκπαίδευση και την κοινωνία, είναι κατά τη γνώμη μου καθοριστικός παράγοντας που δύσκολα «θα επιτρέψει» οποιαδήποτε αλλαγή και στη διδασκαλία της Ιστορίας στο σχολείο.
