Υγεία, ασφάλεια, περιβάλλον, ενέργεια και πληροφορική είναι οι πέντε τομείς στους οποίους υπερέχουν οι ερευνητές της χώρας μας. Η νέα γενική γραμματέας Έρευνας και Τεχνολογίας, Πατρίτσια Κυπριανίδου, μιλάει για τα θεσμικά μέτρα υποστήριξης της εγχώριας έρευνας, αλλά και τη θέση της Ελλάδας στο διεθνές στερέωμα.
Θίγοντας την έμφυλη διάσταση του ζητήματος, υπογραμμίζει ότι "οι Ελληνίδες ερευνήτριες είναι σήμερα ιδιαιτέρως παρούσες και στις επιστήμες Μηχανικού, που στερεοτυπικά θεωρούνταν άβατον". Η ίδια, εξάλλου, είναι η πρώτη γυναίκα στην κεφαλή της ΓΓΕΤ.
Συνέντευξη στη Μίνα Κωστοπούλου
"Χαμηλή η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στη χρηματοδότηση της έρευνας"
* Σε ποιους ερευνητικούς τομείς υπερέχουμε ως χώρα;
Υψηλής ποιότητας και διεθνώς ανταγωνιστική έρευνα διεξάγεται από ελληνικές ερευνητικές ομάδες σε πολλές θεματικές περιοχές. Ενδεικτικά, όσον αφορά το πρόγραμμα Ορίζοντας 2020 η μεγαλύτερη ελληνική συμμετοχή φαίνεται να αφορά στους τομείς υγείας, ασφάλειας, περιβάλλοντος, ενέργειας και πληροφορικής.
Όσον αφορά τις ελληνικές δημοσιεύσεις, σύμφωνα με μελέτες του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης για την περίοδο 1998-2012, σημειώνεται ανοδική πορεία του σχετικού δείκτη απήχησης των ελληνικών δημοσιεύσεων. Σημαντική απήχηση παρουσιάζουν οι Φυσικές Επιστήμες, οι Επιστήμες Μηχανικού / Τεχνολογίας, οι Ιατρικές Επιστήμες και Επιστήμες Υγείας, οι Αγροτικές Επιστήμες, οι Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες.
Στην Ελλάδα τα δύο τελευταία χρόνια και παρά τις αντιξοότητες, έχουμε καταφέρει να αυξήσουμε και σε πραγματικά νούμερα τη δημόσια χρηματοδότηση της έρευνας. Μετά από μια δεκαετία συνεχούς υποχρηματοδότησης, η συνολική δαπάνη για έρευνα αγγίζει το ψυχολογικό για εμάς όριο του 1% του ελληνικού ΑΕΠ για το 2015 (0,96%), το μεγαλύτερο μέρος του οποίου είναι δημόσια δαπάνη. Είναι πλέον καταγεγραμμένη η δέσμευση της ελληνικής κυβέρνησης για υποστήριξη της έρευνας και της καινοτομίας που παράγεται από αυτήν, προκειμένου να μετασχηματιστεί κατά το δυνατόν η ελληνική οικονομία σε έντασης γνώσης.
Υλοποιούμε δε τη στιγμή αυτή συγκεκριμένες πρωτοβουλίες, τόσο μέσω του ΕΣΠΑ 2014-2020 όσο και μέσω νέων εργαλείων χρηματοδότησης, προκειμένου να ενισχύσουμε τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα, η οποία παραμένει χαμηλή, περί το 30% της συνολικής δαπάνης.
* Ποιο είναι το μυστικό της επιτυχίας και της απήχησης της ελληνικής ερευνητικής παραγωγής;
Το συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας μας είναι οι άνθρωποι. Στα βασικά πλεονεκτήματα του ελληνικού δημόσιου ερευνητικού συστήματος περιλαμβάνονται το υψηλό ποσοστό του πληθυσμού με ανώτατη εκπαίδευση, το υψηλό ποσοστό ερευνητικών δημοσιεύσεων και, κυρίως, η υψηλή ποιότητα των ερευνητικών δημοσιεύσεων. Τα παραπάνω περιγράφονται σε πολλές μελέτες, ελληνικές και διεθνείς.
Οι ερευνητικές ομάδες στα ΑΕΙ και στα Ερευνητικά Κέντρα παρουσιάζουν ιστορικά καλές επιδόσεις στα συγχρηματοδοτούμενα από την Ε.Ε. προγράμματα - πλαίσια. Όσον δε αφορά τον “Ορίζοντα 2020”, από απόψεως αριθμού συμμετοχών σε χρηματοδοτούμενα έργα, η Ελλάδα μέχρι στιγμής ευρίσκεται στη 10η θέση κατάταξης για το 2015 και στην 11η θέση από απόψεως χρηματοδότησης.
Παράλληλα, έχουμε σημαντική ελληνική εκπροσώπηση σε διεθνή ερευνητικά δίκτυα και υποδομές, ισχυρή ελληνική ερευνητική κοινότητα στο εξωτερικό, και κυρίως μεγάλο αριθμό νέων επιστημόνων υψηλής ειδίκευσης και προσόντων, τους οποίους προσπαθούμε να στηρίξουμε με συγκεκριμένες δράσεις, ώστε να αντιμετωπιστεί η μονοσήμαντη κινητικότητά τους προς το εξωτερικό.
"Ενθαρρύνουμε το συναγωνιστικό πνεύμα"
* Τι χαρακτηρίζει, κατά τη γνώμη σας, μια επιτυχημένη πολιτική για την έρευνα;
Η ερευνητική δραστηριότητα βασίζεται, ανάμεσα στα άλλα, και σε κάποια ανθρώπινα χαρακτηριστικά, όπως η περιέργεια, η φαντασία, η αμφισβήτηση των δεδομένων, η ανάγκη νέων οριζόντων. Το πρώτο λοιπόν που πρέπει να στηρίζεται, κατά την άποψή μας, είναι το ανθρώπινο δυναμικό, με βάση το γενικότερο σχέδιο για την Παιδεία και, ει δυνατόν, σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης.
Για την τριτοβάθμια εκπαίδευση και την έρευνα, οφείλουμε να στηρίζουμε περιβάλλοντα με ακαδημαϊκότητα και υψηλή ποιότητα, προϋποθέσεις απολύτως αναγκαίες για ένα καλό αποτέλεσμα. Κατ’ αρχάς με θεσμικό τρόπο, αλλά και με ουσιαστικά μέτρα που αφορούν όλο το φάσμα των φορέων, από την διοίκηση έως την αξιολόγησή τους ή τη χρηματοδότηση. Επίσης, οφείλουμε να ενθαρρύνουμε τη συνεργατικότητα, παράγοντα κρίσιμο ούτως ή άλλως για μια μικρή χώρα όπως εμείς, αλλά, αν μου επιτρέπετε, και το συναγωνιστικό πνεύμα, και αυτό θα το έθετα σε σχετική αντιπαράθεση με τον ανταγωνισμό, τουλάχιστον ως όρο. Θεωρούμε, όπως αντιλαμβάνεστε, τα παραπάνω εξίσου απαραίτητα με τη χρηματοδότηση, η οποία οπωσδήποτε είναι κρίσιμο μέγεθος. Το πλέον βασικό όμως, είναι ο σχεδιασμός, ένα συνεκτικό εθνικό σχέδιο σε βάθος χρόνου, όπως αυτό που υλοποιούμε, που να περιλαμβάνει άμεσες παρεμβάσεις, αλλά να θέτει και τις βάσεις για το μέλλον.
* Με ποιες θεσμικές παρεμβάσεις στηρίζετε το ερευνητικό δυναμικό της χώρας;
Το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) είναι νέος θεσμός που αποτελεί βαθειά μεταρρυθμιστική τομή. Εστιάζει στη στήριξη του επιστημονικού δυναμικού και της υψηλής ποιότητας έρευνας που διενεργείται στον ακαδημαϊκό και ερευνητικό χώρο, της επιστημονικής ποιότητας και αριστείας. Μέσω του θεσμού αυτού, φιλοδοξούμε η ίδια η ερευνητική κοινότητα από τα κάτω να διαμορφώνει το τοπίο για την έρευνα που συνδέεται με την επιστημονική περιέργεια, απαραίτητη προϋπόθεση για βιώσιμες καινοτόμους εφαρμογές με επιχειρηματικό δυναμικό.
Εμπροσθοβαρώς και για τη δημιουργία θέσεων για νέους επιστήμονες στο ερευνητικό σύστημα που διαφορετικά θα εγκατέλειπαν τη χώρα, το ΕΛΙΔΕΚ έχει προκηρύξει δράσεις επιχορήγησης φοιτητών που εκπονούν διδακτορικό και στήριξης μεταδιδακτορικών ερευνητών, με πολύ καλούς όρους, ακαδημαϊκούς και οικονομικούς. Οι δράσεις αυτές σχεδιάζεται να επαναπροκηρύσσονται ανά κύκλους, ενώ παράλληλα θα προκηρυχθούν επιπλέον δράσεις που θα απευθύνονται στο πιο ώριμο ερευνητικό δυναμικό, στις ερευνητικές ομάδες των οποίων αναμένεται να απασχοληθούν και άλλοι επιστήμονες. Κατά την εκτίμησή μας λοιπόν, με βάση τους διαθέσιμους πόρους, που έχουμε εξασφαλίσει με δανεισμό του Ελληνικού Δημοσίου από την ΕτΕΠ (180 εκατ.) και συγχρηματοδότηση από το ΠΔΕ (60 εκατ.), εντός τριετίας θα ωφεληθούν τουλάχιστον 4.000 επιστήμονες.
Υπάρχει επιπλέον ένα σημαντικό ποιοτικό στοιχείο στον σχεδιασμό των δράσεων του ΕΛΙΔΕΚ, στις οποίες οι μεταδιδάκτορες εξασφαλίζουν καλές συνθήκες εργασίας μέσα στο ερευνητικό σύστημα, ενώ έχουν υπάρξει θεσμικές παρεμβάσεις για τη σύναψη συμβάσεων εργασίας. Ταυτόχρονα, έχουμε εξασφαλίσει 100 νέες θέσεις ερευνητών σε ερευνητικά κέντρα για την επόμενη διετία, παράλληλα με τις 1.000 θέσεις μελών ΔΕΠ που, όπως γνωρίζετε, «τρέχουν» από πέρυσι.
* Είστε η πρώτη γυναίκα στο τιμόνι της ΓΓΕΤ. Ποια είναι η θέση των γυναικών σήμερα στο ερευνητικό τοπίο;
Πολύ σημαντική, παρά τις προφανείς δυσκολίες, οι οποίες αφορούν τόσο τις υψηλές απαιτήσεις της ερευνητικής δραστηριότητας όσο και τα στερεότυπα που επικρατούν, και επιπλέον τις αυστηρές ιεραρχίες που ισχύουν στο σύστημα ανεξαρτήτως φύλου. Σημαντική είναι η συμβολή των γυναικών, και δεν αναφέρομαι μόνο στα νούμερα, αλλά και στην ποιότητα, που ενδεχομένως είναι πολύ σημαντική σε συγκεκριμένες θεματικές περιοχές, όπως εμμέσως διαπιστώνουμε από στοιχεία όπως γυναίκες που πρωτεύουν στα ΑΕΙ ή κάνουν μεταπτυχιακές σπουδές, εκπονούν διδακτορικά.
Ενδεικτικά, στο σύνολο των διδακτόρων στην Ελλάδα το 2013, το περίπου 40% είναι γυναίκες, με αυξημένη τη συμμετοχή των νεότερων γυναικών. Οι Ελληνίδες ερευνήτριες είναι σήμερα ιδιαιτέρως παρούσες και στις επιστήμες μηχανικού, που στερεοτυπικά θεωρούνταν «άβατον». Πρέπει όμως να σημειώσουμε ότι, κατ’ αναλογίαν με ό,τι συμβαίνει με τους Έλληνες νέους επιστήμονες, οι οποίοι πληρώνουν τις συνέπειες της κρίσης πιο ακριβά από τους γηραιότερους, έτσι συμβαίνει και με τις Ελληνίδες ερευνήτριες, οι οποίες συμπιέζονται έτι περαιτέρω εργαζόμενες σε ένα ούτως ή άλλως ιδιαίτερα ανταγωνιστικό περιβάλλον.
