Η σύσταση του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ), ενός νέου και πρωτότυπου θεσμού για τον ακαδημαϊκό και ερευνητικό χώρο στην Ελλάδα, ψηφίστηκε πριν λίγες μέρες με ευρεία πλειοψηφία από την Ολομέλεια της Βουλής.
Το ΕΛΙΔΕΚ είναι ένας νέος θεσμός με χαρακτηριστικά που αποτελούν μια βαθιά μεταρρυθμιστική τομή στο χώρο της Έρευνας στην Ελλάδα και βασικός στόχος του είναι η στήριξη, αναβάθμιση και ανάδειξη του ανθρώπινου δυναμικού και της ποιοτικής Έρευνας στη χώρα. Δικαιούχοι των χρηματοδοτήσεων θα είναι οι δημόσιοι ακαδημαϊκοί, ερευνητικοί και τεχνολογικοί φορείς.
Μέσω του θεσμού αυτού η ίδια η ερευνητική κοινότητα από τα κάτω διαμορφώνει το τοπίο για τη Βασική Έρευνα, την Έρευνα που συνδέεται με την Επιστημονική περιέργεια. Αυτό το είδος της Έρευνας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για ποιοτικές καινοτόμες εφαρμογές με εν δυνάμει μεγάλη προστιθέμενη επιστημονική και οικονομική αξία.
Το Ίδρυμα θα χρηματοδοτεί αποκλειστικά την Έρευνα στα ΑΕΙ και τα Ερευνητικά Κέντρα, και κυρίως, νέους επιστήμονες, υποψήφιους διδάκτορες ή μεταδιδάκτορες, συνεργατικά ερευνητικά προγράμματα ανάμεσα σε δημόσιους ερευνητικούς φορείς και καινοτόμες επιχειρήσεις και δράσεις προβολής της επιστημονικής έρευνας στην Κοινωνία.
Το ΕΛΙΔΕΚ λοιπόν, θα αξιολογεί, επιλέγει και χρηματοδοτεί Ερευνητές και Ερευνητικά Προγράμματα με κύριο γνώμονα την επιδίωξη της επιστημονικής ποιότητας και αριστείας και με όρους συνέπειας και συνέχειας στις προκηρύξεις των δράσεων που θα γίνονται.
Οι επιλογές του αναμένεται να αναγεννήσουν, να εμπνεύσουν και να αναδείξουν θύλακες επιστημονικής ποιότητας και ταυτόχρονα να συνεισφέρουν στην καλλιέργεια μιας υγιούς ερευνητικής ατμόσφαιρας και κουλτούρας, επίσης αναγκαία στοιχεία για την επιτυχία του εγχειρήματος.
Στο πλαίσιο αυτό, η εξειδίκευση και έγκαιρη θεώρηση δράσεων σε νέους, αναδυόμενους ερευνητικούς τομείς, όπου η χώρα μπορεί να πρωταγωνιστήσει, εμπίπτει στην αποστολή του ΕΛΙΔΕΚ.
Υπάρχει όμως και κάτι ακόμη, στο οποίο η συνεισφορά του ΕΛΙΔΕΚ θα είναι σημαντική: Η δυνατότητα που θα προσφέρει για τη διαμόρφωση μιας πραγματικά συνεκτικής, πλήρους και ολοκληρωμένης εθνικής στρατηγικής για την Έρευνα. Η στρατηγική αυτή μέχρι σήμερα καθοριζόταν μόνο από τις επιλογές του ΕΣΠΑ και συγκεκριμένα από τη Στρατηγική της Έξυπνης Εξειδίκευσης που επιβάλλει περιορισμούς υπό τη μορφή αιρεσιμοτήτων.
Για παράδειγμα, το σημερινό ΕΣΠΑ δεν χρηματοδοτεί τις Κοινωνικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες, πράγμα που δεν θα ισχύει για το ΕΛΙΔΕΚ. Και γνωρίζουμε καλά τη μεγάλη σημασία που έχουν για μια χώρα σαν την Ελλάδα οι άδηλοι πόροι που παράγονται από τις Κοινωνικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες.
Όσον αφορά τη λειτουργία του νέου Ιδρύματος, αξίζει να τονίσουμε το ιδιαίτερο στοιχείο του εγχειρήματος, ότι τα μέλη του ανώτατου οργάνου, της Γενικής Συνέλευσης - από την οποία θα προκύπτει το Επιστημονικό Συμβούλιο και εν συνεχεία ο Διευθυντής - θα είναι τα ΑΕΙ και τα Ερευνητικά Κέντρα της χώρας με έντονη ερευνητική δραστηριότητα. Με άλλα λόγια, η ίδια η ακαδημαϊκή και ερευνητική κοινότητα θα κάνει τις επιλογές αξιολογήσεων και προτεραιοτήτων σε μια διαδικασία από τα κάτω (bottom up) που θα είναι μακριά από την εκάστοτε πολιτική ηγεσία.
Σε πρώτη φάση, πρόσθετοι πόροι εκείνων του τακτικού προϋπολογισμού και του ΕΣΠΑ, συνολικού ύψους 240 εκ.€, θα διατεθούν μέσω του ΕΛΙΔΕΚ για τα επόμενα τρία χρόνια, από τους οποίους 180 εκ € εξασφαλίσθηκαν με την υπογραφή δανειακής σύμβασης με ιδιαίτερα ευνοϊκούς όρους μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων - για τη στήριξη του ανθρώπινου δυναμικού και της Έρευνας που διεξάγεται στα ελληνικά Πανεπιστήμια, τα ΤΕΙ και τα Ερευνητικά Κέντρα - ενώ τα 60 εκ € θα διατεθούν από το ΠΔΕ.
Περισσότεροι από 4000 επιστήμονες αναμένεται να ωφεληθούν στο διάστημα αυτό. Αυτό αποτυπώνει μία συγκεκριμένη και σαφή πολιτική επιλογή και δέσμευση της ελληνικής Κυβέρνησης. Για τη κυβέρνηση, ο δανεισμός αυτός ΔΕΝ αποτελεί ΔΑΠΑΝΗ, αλλά ΕΠΕΝΔΥΣΗ. επένδυση στο σημαντικότερο κεφάλαιο που διαθέτει η χώρα: Τους Ανθρώπους της.
Όσο για τη συνέχεια, υπάρχει πρόβλεψη για συνέχιση του προγράμματος, είτε σε παρόμοιο πλαίσιο, ή με ίδιους πόρους, ανάλογα με το βαθμό ανάκαμψης της Οικονομίας.
Η δε πρώτη εκταμίευση ύψους 18 εκατ. Ευρώ, αναμένεται να πραγματοποιηθεί άμεσα και θα κατευθυνθεί αποκλειστικά σε Δράσεις στήριξης νέων επιστημόνων και ερευνητών.
Στο ίδιο πλαίσιο μετά από πολλά χρόνια και άνοιξαν 1000 νέες θέσεις μελών ΔΕΠ και 100 θέσεις ερευνητών στα Ερευνητικά Κέντρα της χώρας, ενώ στο Νόμο 4386 της Έρευνας έγιναν ρυθμίσεις και σημαντικές βελτιώσεις των όρων ελαστικής απασχόλησης των ερευνητών.
Παράλληλα, η Πολιτεία μέσω της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ), θα διαμορφώνει την στρατηγική για Έρευνα και Τεχνολογία και θα εξακολουθήσει να διαχειρίζεται τους σημαντικούς πόρους του νέου ΕΣΠΑ 2014-2020.
Τονίζεται ότι η χρηματοδότηση της Έρευνας από το ΕΛΙΔΕΚ θα είναι πρόσθετη και συμπληρωματική εκείνης που προέρχεται από το νέο ΕΣΠΑ και αφορά στην Έρευνα (ΕΠΑΝΕΚ). Θα είναι όμως απαλλαγμένη από τους υποχρεωτικούς θεματικούς και γεωγραφικούς περιορισμούς που χαρακτηρίζουν την κατανομή των πόρων του ΕΣΠΑ 2014-2020.
Στόχος μας είναι η ορθή ώσμωση μεταξύ της ΓΓΕΤ - και της σημαντικής τεχνογνωσίας που διαθέτει σε ερευνητικά προγράμματα - και του ΕΛΙΔΕΚ, να οδηγήσει στο βέλτιστο αποτέλεσμα για την αξιοποίηση των συνολικά διαθέσιμων πόρων.
Οι κανόνες χρηματοδότησης από το ΕΛΙΔΕΚ θα είναι απλοί και προσαρμοσμένοι στη δυναμική που διέπει την Έρευνα, απαλλαγμένοι από γραφειοκρατικές διαδικασίες, και με γνώμονα τη διασφάλιση του δημοσίου συμφέροντος.
Η οικονομική λειτουργία του Ιδρύματος και η εκ μέρους του χρηματοδότηση των ερευνητικών προγραμμάτων θα πραγματοποιείται με βάση τις αρχές της εξαιρετικής ακαδημαϊκής επίδοσης, της διαφάνειας, της αξιοκρατίας και της χρηστής οικονομικής διαχείρισης.
Μια κρίσιμη επισήμανση: Η δημιουργία του ΕΛΙΔΕΚ είναι ακόμη σημαντικό βήμα για την αντιμετώπιση της μονόπλευρης φυγής επιστημόνων στο εξωτερικό, για την αναχαίτιση του «braindrain» και την αντικατάστασή του από μία ισορροπημένη κινητικότητα επιστημόνων, το «brainmobility». Και αυτά μέσα στις συνθήκες της βαθιάς κρίσης, της χρόνιας ανεργίας και της λιτότητας που επικρατούν και επιβάλλουν τη λήψη άμεσων μέτρων με συνθήκες κατεπείγοντος.
Και εδώ πρέπει να γίνει μία ακόμη επισήμανση. Το ΕΛΙΔΕΚ εστιάζει στη στήριξη του επιστημονικού δυναμικού και της Έρευνας στον ακαδημαϊκό και ερευνητικό χώρο.
Αποτελεί επομένως τον πρώτο αναγκαίο κρίκο στην αλυσίδα της Ανάπτυξης. Της Ανάπτυξης που βασίζεται στην αξιοποίηση της Γνώσης που προέρχεται από την Έρευνα. Ακολουθεί λοιπόν στον σχεδιασμό μας, μια επόμενη φάση, που θα αφορά την αξιοποίηση του ερευνητικού προϊόντος μέσω του ΕΛΙΔΕΚ και την ενθάρρυνση της καινοτόμου επιχειρηματικότητας σε πρώιμο στάδιο. Η φάση αυτή αφορά τη στήριξη νεοφυών και επιχειρήσεων έντασης γνώσης. Για το σκοπό αυτό σχεδιάζεται ένα νέο ειδικό ταμείο που θα αποτελείται από δημόσιους και ιδιωτικούς πόρους και θα επικεντρώνεται στην παροχή κεφαλαίων σποράς και συμμετοχών σε τέτοιου τύπου επιχειρήσεις.
Είναι προφανές ότι με το ΕΛΙΔΕΚ δημιουργείται ένας θεσμός μακράς πνοής που αποτελεί βαθιά μεταρρύθμιση στο χώρο της Έρευνας και θα λειτουργεί ως καταλύτης για τις μελλοντικές εξελίξεις, με τη φιλοδοξία κάποτε να γίνει κάτι αντίστοιχο του NSF στην Αμερική ή του DFG στη Γερμανία. Είναι ένας θεσμός που αναμενόταν από την ερευνητική κοινότητα της χώρας, ο οποίος θα βοηθήσει στην αξιοποίηση του εξαιρετικού επιστημονικού δυναμικού που υπάρχει στην ημεδαπή και στη διασπορά.
* Ειδικός συνεργάτης του Κ. Φωτάκη, Αναπλ. Υπουργού Έρευνας και Καινοτομίας του Υπ.Π.Ε.Θ.
